25η Μαρτίου 1945, μια ξεχασμένη επέτειος

Πίνακας του Χρ. Φουκαρά που αναπαριστάνει την επίθεση της αστυνομίας εναντίον της πορείας του ΑΚΕΛ.

 

Η 25η Μαρτίου παραπέμπει στην επέτειο της έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης του 1821

Ελάχιστοι γνωρίζουν ή θυμούνται ότι η 25η Μαρτίου είναι η επέτειος των γεγονότων του Λευκονοίκου του 1945.

Έτσι, σε αυτό το σημείωμα θα αναφερθούμε σε αυτά τα γεγονότα διότι έχουν τη δική τους σημασία στην ιστορία της Κύπρου. Οι βρετανοί αποικιοκράτες άνοιξαν πυρ εναντίον του πλήθους που λάμβανε μέρος σε μια ειρηνική διαδήλωση του ΑΚΕΛ για την επέτειο της 25ης του Μάρτη στο μεγάλο χωριό της Μεσαορίας.

Από τους πυροβολισμούς σκοτώθηκαν τρεις άνθρωποι. Ήταν οι πρώτοι νεκροί μετά τα Οκτωβριανά του 1931.

 

Το κάλεσμα του ΑΚΕΛ και η απόρριψη από το ΚΕΚ

Χρονικά βρισκόμαστε λίγο πριν τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με νωπές ακόμα τις υποσχέσεις των αποικιστών για στράτευση των Κυπρίων στον πόλεμο με αντάλλαγμα την παραχώρηση της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα.

 

Το ΑΚΕΛ αναλαμβάνει πρωτοβουλία να καλέσει τη Δεξιά και τους φορείς της σε όλη την Κύπρο να γιορτάσουν από κοινού την επέτειο του 1821, ώστε με αυτό τον τρόπο να σταλεί ένα ισχυρό μήνυμα ενότητας προς τους Βρετανούς.

 

Το ΚΕΚ απέρριψε την πρόταση του ΑΚΕΛ και σε συνεργασία με την Αρχιεπισκοπή και την ΠΕΚ και άλλους παράγοντες της Δεξιάς αποφάσισαν να γιορτάσουν ξεχωριστά την επέτειο, καταρτίζοντας δικά τους προγράμματα και χωρίς να λαμβάνουν υπόψη την ύπαρξη του ΑΚΕΛ.

 

Ο κυριότερος λόγος που η Δεξιά αρνιόταν συνεργασία ακόμα και στους εορτασμούς ήταν ο φανατισμός που δημιουργήθηκε συνεπεία του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα και στο ότι οι δύο πλευρές υποστήριζαν τις αντίστοιχες ιδεολογικές παρατάξεις στην Ελλάδα.

Παρόλα ταύτα το ΑΚΕΛ δεν δίσταζε να καλεί συχνά τη Δεξιά σε συνεργασία και να λαμβάνει αρνητικές απαντήσεις από τη Δεξιά.

 

Έτσι το ΑΚΕΛ αποφάσισε να προχωρήσει μόνο του στη διοργάνωση γιορταστικών εκδηλώσεων.

 

Πρέπει να σημειωθεί ότι ο τοποτηρητής του αρχιεπισκοπικού θρόνου Μητροπολίτης Πάφου Λεόντιος δεν αναμίχθηκε στο θέμα αυτό, αλλά με ανακοίνωση του τόνιζε ότι ο γιορτασμός θα τελείτο στις εκκλησίες με δοξολογίες με τη συμμετοχή όλου του λαού “εν εθνική αγάπη και ομονοία”.

 

Η Δεξιά προχώρησε στους δικούς της προγραμματισμούς και όρισε ότι ο ομιλητής στο γιορτασμό της Λευκωσίας θα ήταν ο ίδιος ο Δέρβης.

 

Δέρβης: Προδοσία ο συνεορτασμός

Θα γίνονταν όμως και μαθητικές παρελάσεις. Το ΑΚΕΛ τότε ήγειρε θέμα συμμετοχής όλων των μαθητών σε αυτές, γεγονός που προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Δέρβη, που τότε ήταν και πρόεδρος της σχολικής εφορείας Λευκωσίας. Έστειλε επιστολή προς το ΑΚΕΛ τονίζοντας του ότι εάν επιτρεπόταν στους μαθητές να μετάσχουν σε κοινούς γιορτασμούς τότε οι υπεύθυνοι θα έπρεπε να κρεμμασθούν για το έγκλημά τους αυτό.

 

Σύμφωνα με την εφημερίδα «Ελευθερία» (20 Μαρτίου 1945), στην επιστολή του ο Δέρβης ανέφερε μεταξύ άλλων ότι τα εκπαιδευτήρια παρέμειναν και οφείλουν να παραμείνουν μακριά από τα πολιτικά κόμματα, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι «δεν επιτρέπεται σε αυτά να συμπράττουν με σωματεία, τα οποία οδηγεί ανέκαθεν αγνή εθνική πνοή και όχι μια αδέξια μεταμφιεσμένη υποκρισία…».

Η επιστολή του Δέρβη προς το ΑΚΕΛ κατέληγε με τα εξής: «Αφ’ ότου όμως το ΑΚΕΛ αποδείχθηκε αμετανόητο και εξακολουθεί να αναμίγνυει ως ρωσσική σαλάτα την ιδέαν του Ελληνισμού με διεθνιστικές και κομμουνιστικές δοξασίες και να συνταυτίζει τον εαυτό του με τους Ελασιτο-Εαμίτας, οι οποίοι με τη βοήθεια Βουλγάρων, Αλβανών και Γεμανών κατακρεούργησαν ομαίμονές αδελφούς μας, η Ελληνική Σχολική Εφορεία, εάν δεχόταν έστω και σιωπηρά μια τέτοια σύμπραξη κοινού εορτασμού, θα ήταν άξια αγχόνης ως απεμπολούσα στα μάτια της μαθητιώσας νεολαίας τα ύψιστα ιδανικά της φυλής μας».

 

Λίγο πριν την τραγωδία. Μέλη των Λαϊκών Οργανώσεων Λευκονοίκου σε αναμνηστική φωτογραφία πριν την εκκίνηση της πορείας.
Λίγο πριν την τραγωδία. Μέλη των Λαϊκών Οργανώσεων Λευκονοίκου σε αναμνηστική φωτογραφία πριν την εκκίνηση της πορείας.

Κοινός γιορτασμός στο Λευκόνοικο

Μετά την απόφαση της Δεξιάς έγιναν ξεχωριστοί γιορτασμοί σε ολόκληρη την Κύπρο εκτός από το Λευκόνοικο.

Για να μην είναι κομματικός ο γιορτασμός, αποφασίστηκε να διοργανωθεί από το Γυμνάσιο της κωμόπολης και ορίστηκε να μιλήσει ένας από τους καθηγητές του Γυμνασίου. Παρασκηνιακά όμως είχε συμφωνηθεί ότι θα μιλούσε και εκπρόσωπος του ΑΚΕΛ.

Έτσι, μετά την ομιλία του καθηγητή, όταν επιχείρησε να μιλήσει ο εκπρόσωπος του ΑΚΕΛ προκλήθηκαν αντιδράσεις με αποτέλεσμα οι δεξιοί να αποχωρήσουν από την εκδήλωση. Ωστόσο, σύμφωνα με την εφημερίδα «Ανεξάρτητος» η συζήτηση που έγινε ήταν πολύ ψύχραιμη.

 

Η διαδήλωση

Με τη λήξη της εκδήλωσης η Αριστερά σχημάτισε πορεία προς το οίκημα της.

Ως προς τη συνέχεια οι απόψεις διίστανται.

Ο δημοσιογράφος ερευνητής Παναγιώτης Παπαδημήτρης σημειώνει στην ηλεκτρονική έκδοση της ιστορίας της Κύπρου ότι «σύμφωνα με όσα κατατέθηκαν αργότερα ενώπιον ανακριτικής επιτροπής που διόρισε η τοπική Κυβέρνηση για να διερευνήσει τα επεισόδια, άνθρωποι της ΠΕΚ περίμεναν τους αριστερούς για να τους εκδικηθούν, ενώ κομμουνιστές πήγαιναν ομαδικά προς την ΠΕΚ για να πάρουν πίσω την ντροπή που τους έκαμαν με το να αποχωρήσουν από τη δοξολογία καθώς μιλούσε το στέλεχος τους».

 

Ωστόσο σύμφωνα με την εφημερίδα «Ανεξάρτητος» της εποχής, η παρέλαση των Λαϊκών Οργανώσεων προς το οίκημά τους πέρασε από το οίκημα του Καπνοπαραγωγικού Συνδέσμου και του Θρησκευτικού Συλλόγου, στο οποίο στεγάζονταν και οι Νέες Συντεχνίες (ΣΕΚ), όπου «εγένετο δεκτή δια ζωηρών χειροκροτημάτων».

 

Ενώ η πορεία των Αριστερών κατευθυνόταν προς το σωματείο της, στο κέντρο της κωμόπολης πάνω ακριβώς στο γεφύρι, οι διαδηλωτές βρέθηκαν μπροστά σε παραταγμένους ένοπλους άνδρες της αποικιακής αστυνομίας.

 

Πυροβολισμοί στο ψαχνό

Ο επικεφαλής λοχίας έδωσε διαταγή να διαλυθούν οι διαδηλωτές. Αυτοί αρνήθηκαν υποδεικνύοντας ότι τους έμειναν λίγα μέτρα για να φτάσουν στο οίκημα τους όπου θα διαλύονταν.

 

Αντί απάντησης και χωρίς προειδοποίηση ο λοχίας έδωσε διαταγή να αρχίσουν οι πυροβολισμοί.

Οι αστυνομικοί άρχισαν να ρίχνουν στο ψαχνό.

Από τα πυρά των αστυνομικών σκοτώθηκαν αμέσως το μέλος του ΑΚΕΛ Ανδρέας Εξηντάρης και ο μαθητής Μιχαλάκης Κουρτέλλας. Λίγο αργότερα υπέκυψε στα τραύματά του και ο Ανδρόνικος Μιχαήλ, επίσης μέλος του ΑΚΕΛ.

Από τους πυροβολισμούς τραυματίστηκαν δώδεκα μέλη των Λαϊκών Οργανώσεων Λευκονοίκου, οι Λοΐζος Γιαvvή, Θεόδωρος Αvδρovίκoυ, Αναστάσιος Δημητρίου, Καλλίvικoς Συµεoύ, Χριστόδουλος Λαγός, Αvτ. Γεωργαλλής, Κυρ. Σιακαλλής, Χριστ. Γ. Μυλωvάς, Σώζoς Σιακαλλής, Αντώνης Μελετίoυ, Παv. Καραvτίvας, Γιακoυµής Αρτέµη και Γεώργιoς Συµεoύ.

 

Η εκδοχή της αστυνομίας

Μετά την τραγωδία που σημειώθηκε, η αστυνομία προσπάθησε να δικαιολογηθεί για την ενέργεια της, προβάλλοντας τον ισχυρισμό ότι η πορεία έγινε χωρίς άδεια και ότι αναγκάστηκε να πυροβολήσει στην προσπάθεια της να αποτρέψει σύγκρουση μεταξύ δεξιών και αριστερών («Ελευθερία» 27/3/1945).

 

Μάλιστα η αποικιακή κυβέρνηση συνέστησε και ερευνητική επιτροπή η οποία κατέληξε στα ίδια συμπεράσματα. Σημειώνεται ότι το πόρισμα αυτής της επιτροπής παραμένει μέχρι σήμερα απόρρητο.

Ταυτόχρονα επέβαλε και πλήρη λογοκρισία στις εφημερίδες, απαγορεύοντας τη δημοσίευση οποιασδήποτε αναφοράς πλην της ολοκλήρωσης του έργου της ερευνητικής επιτροπής.

Όπως σημειώνει ο ιστορικός Γιαννάκης Κολοκασίδης (http://dialogos.com.cy, 27/3/2016 ), οι εκδότες αρνήθηκαν να πράξουν κάτι τέτοιο κι έτσι η κυβέρνηση επέβαλε λογοκρισία που περιλάμβανε και τις τ/κυπριακές εφημερίδες «Σοζ» και «Χαλκίν Σεσί».

Μάλιστα στις 27 του Μάρτη ο «Ανεξάρτητος» κυκλοφόρησε με μια λευκή στήλη, ως διαμαρτυρία για την επιβολή της λογοκρισίας, ενώ την επομένη μέρα, ύστερα από κοινή απόφαση των εκδοτών των εφημερίδων, των εργαζομένων του Τύπου και των εφημεριδοπωλών δεν κυκλοφόρησε καμιά εφημερίδα.

 

Οι νεκροί του Λευκονοίκου Ανδρέας Εξηντάρης, Ανδρόνικος Κυπριανού, Μιχαλάκης Κουρτέλλας.
Οι νεκροί του Λευκονοίκου Ανδρέας Εξηντάρης, Ανδρόνικος Κυπριανού, Μιχαλάκης Κουρτέλλας.

Γενική καταδίκη

Είναι χαρακτηριστικό ότι όλες οι οργανώσεις το ΑΚΕΛ, η Παγκύπρια Ελληνική Σοσιαλιστική Πρωτοπορία του Γαλατόπουλου η ΣΕΚ και η ΠΕΚ εξέδωσαν κοινή ανακοίνωση με την οποία κατέρριπταν τους ισχυρισμούς της αστυνομίας και της κυβέρνησης και τόνιζαν ότι δεν απειλήθηκε καμιά σύγκρουση μεταξύ τους.

Μάλιστα ο Δήμος Λύσης σε ανακοίνωσή του τόνιζε κι αυτός με τη σειρά του ότι η διαφορά που προέκυψε κατά τον γιορτασμό λύθηκε χωρίς ένταση και ότι κανένα επεισόδιο προκλήθηκε που να δικαιολογούσε την ενέργεια της αστυνομίας.

 

Μόνη παραφωνία αποτέλεσε και πάλι το ΚΕΚ το οποίο αρνήθηκε να λάβει μέρος στην κοινή διαμαρτυρία, δηλώνοντας ότι θα κάνει ξεχωριστά διαβήματα γιατί «υπάρχει απόφασις της γενικής συνελεύσεως όπως μη συνεργασθεί επ’ ουδενί λόγω με το ΑΚΕΛ»!

 

Στόχος το ΑΚΕΛ

Τα γεγονότα του Λευκονοίκου δεν ήταν ένα μεμονωμένο γεγονός αλλά αποτελούσε συνέχεια της σκληρής πολιτικής που είχε αποφασίσει να ασκήσει εναντίον του ΑΚΕΛ η αποικιακή κυβέρνηση.

Εκείνη την περίοδο η αποικιακή κυβέρνηση μελετούσε τρόπους αντιμετώπισης του ΑΚΕΛ περιλαμβανομένου και του ενδεχομένου κήρυξης του εκτός νόμου.

Την ίδια περίοδο είχε συλληφθεί και η ηγεσία της Παγκύπριας Συντεχνιακής Επιτροπής (ΠΣΕ) και η οποία καταδικάστηκε σε φυλάκιση με την κατηγορία της ανατροπής του καθεστώτος, ενώ ο στρατός άνοιξε πυρ εναντίον της διαδήλωσης των εθελοντών του πολέμου που διαδήλωσαν υπέρ τη αποστράτευσης τους, σκοτώνοντας τον Τάκη Κυθραιότη.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy