90χρονα ΚΚΚ-ΑΚΕΛ – Το ΑΚΕΛ και οι συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου

Του Γ. Κολοκασίδη

Στις 11 Φεβρουαρίου 1959 οι πρωθυπουργοί της Ελλάδας, Κωνσταντίνος Καραμανλής και της Τουρκίας, Αντνάν Μεντερές συνομολόγησαν, πίσω από τις πλάτες του κυπριακού λαού, τη συμφωνία για τη δεσμευμένη ανεξαρτησία της Κύπρου. Οκτώ μέρες αργότερα, στις 19 Φεβρουαρίου, στο Λανκαστερ Χάουζ του Λονδίνου, η συμφωνία επικυρώνεται με την υπογραφή Ελλάδας, Τουρκίας και Βρετανίας. Τη συμφωνία επικύρωσαν επίσης ο Μακάριος εκ μέρους της ε/κυπριακής κοινότητας και ο Φαζίλ Κουτσούκ εκ μέρους της τ/κυπριακής κοινότητας.

Αποτέλεσμα αδιεξόδου

Οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου ήταν το αποτέλεσμα του αδιεξόδου στο οποίο είχε οδηγηθεί ο αντιαποικιακός αγώνας του κυπριακού λαού λόγω της λανθασμένης επιλογής του ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ. Ενα αδιέξοδο το οποίο εκμεταλλεύτηκε ο ΝΑΤΟϊκός ιμπεριαλισμός για να επιβάλει λύση δικών του προδιαγραφών στο κυπριακό πρόβλημα. Το αδιέξοδο εκφραζόταν με την ένοπλη αντιπαράθεση Ε/κυπρίων και Τ/κυπρίων, με την απειλή από μέρους της Βρετανίας να επιβάλει το περιβόητο σχέδιο Μακμίλαν, το οποίο προέβλεπε την υπαγωγή της Κύπρου υπό την τριπλή κυριαρχία Αγγλίας, Τουρκίας και Ελλάδας και τις συνεχείς απειλές της Τουρκίας που ζητούσε επιτακτικά το διαμελισμό της Κύπρου. Η μετεμφυλιακή Ελλάδα αδύναμη και ανίκανη να αντιδράσει και να υπερασπιστεί τόσο τον κυπριακό λαό όσο και τα δικά της εθνικά συμφέροντα, έγινε ο μοχλός επιβολής των συμφωνιών ως «αδήριτης ανάγκης».

Το ΑΚΕΛ από το 1955 είχε προειδοποιήσει ότι η ένοπλη πάλη «μονάχα ζημιά θα μπορούσε να προκαλέσει στον κυπριακό αγώνα». (Ανακοίνωση Π.Γ. ΑΚΕΛ 1/4/1955).

Το αδιέξοδο του αγώνα το είχε παραδεχθεί και ο ίδιος ο Γρίβας σε επιστολή του προς τον Υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδας Αβέρωφ ημ. 29/8/1958, στην οποία έγραφε: «…ο μαχητικός αγών του οποίου σκοπός ήτο να υποβοηθήσει την διπλωματίαν, ευρίσκεται σήμερον προ αδιεξόδου…» (Απομνημονεύματα σελ. 285).

Η πρόταση του ΑΚΕΛ

Ο Μακάριος αντιλαμβανόμενος το αρνητικό περιεχόμενο της Ζυρίχης και θέλοντας ίσως να μοιραστεί το ιστορικό βάρος της υπογραφής της συμφωνίας, κάλεσε στο Λονδίνο μια μεγάλη ομάδα Ε/κυπρίων πολιτικών και κοινωνικών παραγόντων για να τον συμβουλεύσουν. Σ’ αυτή την ομάδα για πρώτη φορά στα ιστορικά της Κύπρου κλήθηκε και η Αριστερά. Να θυμίσουμε ότι από το θάνατο του Λεοντίου και μετέπειτα η πάγια θέση της Εθναρχίας ήταν η άρνηση κάθε συζήτησης και κάθε συνεργασίας με την Αριστερά. Επειδή το ΑΚΕΛ βρισκόταν ακόμα εκτός νόμου από μέρους της Αριστεράς κλήθηκαν οι Δήμαρχοι Λεμεσού, Κώστας Παρτασίδης, Αμμοχώστου, Ανδρέας Πούγιουρος και Λάρνακας, Γιώργος Χριστοδουλίδης, ο Γ.Γ. της ΠΕΟ Ανδρέας Ζιαρτίδης και ο διευθυντής της «Χαραυγής» Στέλιος Ιακωβίδης. Με απόφαση του Κόμματος πήγαν επίσης στο Λονδίνο χωρίς να είναι μέλη της επίσημης αποστολής ο Γ.Γ. του ΑΚΕΛ Εζεκίας Παπαϊωάννου και ο Ανδρέας Φάντης.

Το ΑΚΕΛ δεν είχε επίσημη ενημέρωση για τα συμφωνηθέντα. Μόνο δημοσιογραφικές πληροφορίες ήταν σε γνώση του. Ως εκ τούτου το Π.Γ. που συνεδρίασε πριν την αναχώρηση της αποστολής έδωσε εντολή στους εκπροσώπους του Κόμματος να επιδιώξουν «τροπολογίες για εκείνες τις πρόνοιες της συμφωνίας που θα θεωρούνταν απαράδεκτες» (Εκθεση δράσης προς το 9ο Συνέδριο του ΑΚΕΛ). Η πραγματική εικόνα του περιεχομένου των συμφωνιών ήρθε σε γνώση του ΑΚΕΛ επί τόπου στο Λονδίνο. Ο Γ. Χριστοδουλίδης αναφέρει σχετικά για το σκηνικό στο Λονδίνο: «Στις συσκέψεις των εκπροσώπων στο Λονδίνο προήδρευε ο Μητροπολίτης Κιτίου Ανθιμος που εκτελούσε χρέη αντικαταστάτη του Μακαρίου στη διάρκεια της εξορίας του. Κρατούσε το μοναδικό αντίτυπο της Συμφωνίας. Διάβαζε το κείμενο και αρνιόταν ν’ αφήσει άλλο πρόσωπο να δει τα συζητούμενα σημεία. Προσπαθούσε να δώσει δικές του ερμηνείες ακόμη και σε καθαρώς νομικά σημεία. Οταν γνωριστήκαμε με το έγγραφο αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε τη σοβαρότατη κατάσταση που είχαμε μπροστά μας». (Από τα πρακτικά συμποσίου για τον αντιαποικιακό αγώνα που οργάνωσε το ΑΚΕΛ το 1995)

Οι εκπρόσωποι της Δεξιάς, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, παρά την αρχική αντίθεσή τους, τελικά «πείστηκαν» να συμβουλεύσουν τον Μακάριο να δεχτεί τη συμφωνία της Ζυρίχης. Οι εκπρόσωποι του ΑΚΕΛ γνωρίζοντας πλέον το πραγματικό περιεχόμενο της συμφωνίας της Ζυρίχης αποφάσισαν να συμβουλεύσουν τον Μακάριο να την απορρίψει. Μάλιστα, Παπαϊωάννου και Φάντης συναντήθηκαν με τον Μακάριο στον οποίο έδωσαν υπόμνημα με τη θέση του ΑΚΕΛ. Βέβαια, το ΑΚΕΛ γνώριζε ότι ένα απλό «όχι» δεν θα έλυνε το πρόβλημα.

Η κατάσταση στην Κύπρο ήταν εκρηκτική, η αιματοχυσία θα μπορούσε να κλιμακωθεί και οι κίνδυνοι ήταν άμεσοι. Για τούτο και το ΑΚΕΛ συμβούλευσε τον Μακάριο στην περίπτωση που απορρίψει τη συμφωνία της Ζυρίχης να δηλώσει α) ότι τερματίζεται ο ένοπλος αγώνας της ΕΟΚΑ και β) ότι ο κυπριακός λαός ενωμένος συνεχίζει τον μαζικό-πολιτικό αγώνα για να επιτύχει μια πραγματική ανεξαρτησία. Η πρόταση του ΑΚΕΛ ήταν ρεαλιστική και πολύ καλά μελετημένη. Ο τερματισμός του ένοπλου αγώνα θα αποπυροδοτούσε την εκρηκτική κατάσταση στην Κύπρο, θα έθετε τέλος στις διακοινοτικές συγκρούσεις και θα αφαιρούσε κάθε πρόσχημα από τους Εγγλέζους αποικιοκράτες και την Τουρκία να επιβάλουν είτε το σχέδιο Μακμίλαν είτε άλλα διχοτομικά σχέδια. Χωρίς τους εκβιασμούς να επικρέμονται ως δαμόκλειος σπάθη η πάλη του κυπριακού λαού θα μπορούσε να συνεχιστεί με ενωμένες τις δυνάμεις του για την επίτευξη μιας πραγματικής ανεξαρτησίας.

Γιατί δεν έγινε δεκτή η πρόταση του ΑΚΕΛ;

Ο Μακάριος τελικά προσυπέγραψε τις συμφωνίες. Εχουν γραφτεί τόμοι ολόκληροι για τις πιέσεις της ελληνικής κυβέρνησης, της βασίλισσας Φρειδερίκης και γενικά τους εκβιασμούς που δεχόταν. Δεν παραγνωρίζουμε αυτούς τους παράγοντες. Αλλά πρέπει να ληφθεί υπόψη και ένας άλλος παράγοντας. Τυχόν αποδοχή της πρότασης του ΑΚΕΛ θα σήμαινε ουσιαστικά παραδοχή του μοιραίου λάθους του ένοπλου αγώνα. Και τέτοια παραδοχή δεν είχε τη δύναμη να κάμει κανένας από τους ηγέτες της Δεξιάς.

Πολύ πριν συνομολογηθεί η συμφωνία της Ζυρίχης ο Γρίβας σε επιστολή του στον Μακάριο στις 27/4/1957 σχετικά με το ενδεχόμενο τερματισμού του αγώνα της ΕΟΚΑ λέει τα εξής: «Την κατάπαυσιν του Αγώνος θα την εκμεταλλευθούν τόσο το ΑΚΕΛ, όσο και ο διεθνής κομμουνισμός… Εάν καταπαύση ο αγών μας, τότε ούτοι (δηλαδή οι κομμουνιστές) θα εμφανιστούν επί σκηνής και θα διακηρύξουν την ορθότητα της τακτικής των» (Απομνημονεύματα σελ. 171). Ξεκάθαρα. Προκειμένου να μην δικαιωθεί το ΑΚΕΛ η Κύπρος οδηγήθηκε στην καταστροφή.

Ο Παπαϊωάννου στις «Ενθυμήσεις» του προβάλλει και μια άλλη, πολύ ενδιαφέρουσα, διάσταση των πραγμάτων. Ρώτησε κάποτε ο Παπαϊωάννου τον Μακάριο αν ο λόγος που υπέγραψε τις συμφωνίες ήταν οι πιέσεις του Καραμανλή. Και ο Μακάριος του απάντησε: «Εκείνοι που με πίεσαν να υπογράψω ήταν μερικοί καπεταναίοι της ΕΟΚΑ που έρχονταν στην Αθήνα μετά την απελευθέρωσή μου από τις Σεϋχέλες και με ικέτευαν να υπογράψω για να τελειώσουν τα δεινά τους. Δεν άντεχαν πλέον και αν δεν υπέγραφα θα κατέρρεαν πλήρως. Αυτός είναι ο πραγματικός λόγος που με έκαμε να υπογράψω τις συμφωνίες και κανένας άλλος». (Παπαϊωάννου «Ενθυμήσεις» σελ. 116).

Υπεύθυνη θέση

Το ΑΚΕΛ, όταν πια οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου είχαν υπογραφεί, έκαμε μια ολόπλευρη ανάλυση της κατάστασης. Η απόφαση του Π.Γ. για τη νέα κατάσταση δημοσιεύθηκε στις 7 Μαρτίου 1959 ως δήλωση του Ε. Παπαϊωάννου, δεδομένου ότι το ΑΚΕΛ εξακολουθούσε να είναι εκτός νόμου. Σε εκείνη την απόφαση τονίζεται και πάλι η αντίθεση του ΑΚΕΛ στις συμφωνίες για τους εξής λόγους: Παραχωρούσαν μια ακρωτηριασμένη ανεξαρτησία. Διαιώνιζαν τη βρετανική παρουσία με τις Βάσεις. Αναγόρευαν τη Βρετανία, την Ελλάδα και την Τουρκία σε εγγυήτριες δυνάμεις με επεμβατικά δικαιώματα. Εφερναν στην Κύπρο τουρκικά και ελληνικά στρατεύματα. Επέβαλλαν ένα δοτό αντιδημοκρατικό σύνταγμα που έφερνε σε αντιπαράθεση Ε/κύπριους και Τ/κύπριους.

Ομως το ΑΚΕΛ δεν μένει στην άρνηση. Διατηρώντας την διαφωνία του προχωρεί και διατυπώνει ως εξής τη θέση του για το τι πρέπει να γίνει: «Η συμφωνία της Ζυρίχης-Λονδίνου, όσες διαφωνίες ή επιφυλάξεις κι αν έχει γι’ αυτήν ο λαός, για τα μειονεκτήματα που περιέχει, αποτελεί ήδη τετελεσμένο γεγονός και μια πραγματικότητα. Αυτή η συμφωνία κλείνει ένα κεφάλαιο της κυπριακής ιστορίας και ανοίγει μια καινούργια σελίδα, τη σελίδα της νέας Δημοκρατίας της Κύπρου. Είμαστε έτσι υποχρεωμένοι ν’ αντιμετωπίσουμε με ρεαλισμό και θετικότητα την καινούργια πραγματικότητα…

Κάτω από το νέο καθεστώς που επιβάλλει η συμφωνία Ζυρίχης-Λονδίνου βασική επιδίωξη του κυπριακού λαού παραμένει η ολοκλήρωση του Ανεξάρτητου, Ελεύθερου, Δημοκρατικού και Ειρηνικού μέλλοντός του, γεγονός που θα επιτρέψει στην Κύπρο να διαδραματίσει το ρόλο της σαν παράγοντας ειρήνης και φιλικής συνεργασίας στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου.

Η Κυπριακή Αριστερά, παρά τις διαφωνίες και επιφυλάξεις που είχε και εξακολουθεί να έχει για τη συμφωνία Ζυρίχης-Λονδίνου, θέτοντας πάνω από καθετί άλλο το γενικό συμφέρον του λαού, θα εργαστεί με ανιδιοτέλεια και πατριωτική συνέπεια για την ενότητα όλων των Ελλήνων Κυπρίων ανεξάρτητα από ιδεολογικές και πολιτικές διαφορές, καθώς και για την ανάπτυξη των βαθμών φιλίας, κατανόησης και αδελφικής συνεργασίας μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων Κυπρίων με αντικειμενικό σκοπό το ξεπέρασμα των δυσκολιών για την εξυπηρέτηση του λαού και για μια πραγματικά λεύτερη, ανεξάρτητη, δημοκρατική, ειρηνική και ευτυχισμένη Κύπρο».

Μακάρι να ακολουθούσαν και άλλοι την ίδια γραμμή. Η μοίρα της Κύπρου θα ήταν σίγουρα διαφορετική. Δεν θα δίναμε ούτε στον ιμπεριαλισμό, ούτε στην Τουρκία την ευκαιρία να προωθήσουν τα αντικυπριακά τους σχέδια.