90χρόνα ΚΚΚ-ΑΚΕΛ: Το συλλαλητήριο της «Αυτοκυβέρνησης»

Από το πρωτοσέλιδο του «Δ» τη μεθεπομένη του συλλαλητηρίου. Ο «Δ» γράφει για 70 χιλιάδες λαού

Του Γιαννάκη Κολοκασίδη

Την Κυριακή 31 του Οκτώβρη 1948 το ΑΚΕΛ πραγματοποίησε ένα από τα μεγαλύτερα συλλαλητήρια που γνώρισε η Κύπρος. Το συλλαλητήριο της «Αυτοκυβέρνησης» όπως καταγράφηκε στην ιστορία.

Διασκεπτική

Τι είχε προηγηθεί; Η συντριβή του χιτλεροφασισμού στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με την καθοριστική συμβολή της Σοβιετικής Ενωσης, η δημιουργία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και η από μέρους του διακήρυξη του δικαιώματος αυτοδιάθεσης των λαών, έδωσαν μια πρωτόγνωρη ώθηση στο αντιαποικιακό, απελευθερωτικό κίνημα ανά το παγκόσμιο. Η Κύπρος δεν ήταν δυνατόν να απουσιάζει. Με σύνθημα το αίτημα για αυτοδιάθεση – που εκείνη την εποχή και σε εκείνες τις συνθήκες αν υλοποιείτο θα οδηγούσε στην Ενωση – ο κυπριακός λαός ρίχνεται στην πάλη για απαλλαγή από τα δεσμά της αποικιοκρατίας. Το ΑΚΕΛ και το ευρύτερο Λαϊκό Κίνημα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτού του αγώνα.

Η βρετανική κυβέρνηση, κάτω από την πίεση του κυπριακού λαού, αναγκάζεται τον Οκτώβρη του 1946 να δηλώσει ότι θα συγκαλέσει αντιπροσωπευτική συνέλευση των Κυπρίων για τη διαμόρφωση συντάγματος αυτοκυβέρνησης στην Κύπρο. Η συνέλευση αυτή έμεινε στην ιστορία ως Διασκεπτική και ξεκίνησε τις εργασίες της την 1η Νοεμβρίου 1947. Η Αριστερά, χωρίς να εγκαταλείπει το αίτημα για αυτοδιάθεση, τόλμησε να δηλώσει συμμετοχή σε μια προσπάθεια να διερευνήσει τις προθέσεις των Βρετανών και το δρόμο της αυτοκυβέρνησης. Θεώρησε ότι ένα πραγματικό καθεστώς αυτοκυβέρνησης θα ήταν ένα σημαντικό βήμα προς τον τελικό στόχο της αυτοδιάθεσης. Από την άλλη η παραχώρηση συντάγματος θα κατοχύρωνε δικαιώματα και ελευθερίες, για τα οποία πάντα αγωνιζόταν το ΑΚΕΛ.

Η Δεξιά, «εθνικόφρονη» παράταξη με πρόφαση το «Ενωση και μόνο Ενωση», αρνήθηκε να πάρει μέρος στη Διασκεπτική. Βέβαια οι πραγματικοί λόγοι της άρνησής της ήταν διαφορετικοί. Οπως με αδιάσειστα ντοκουμέντα απέδειξε στο βιβλίο του «Διασκεπτική» ο Ρολάνδος Κατσιαούνης, τα κίνητρά της ήταν εντελώς παραταξιακά. Η Δεξιά που ήθελε να μονοπωλεί κάθε αγώνα και κάθε εξουσία στο νησί, τρόμαζε στην ιδέα πως σε ένα καθεστώς αυτοκυβέρνησης θα έχανε αυτό το μονοπώλιο και θα αναγκαζόταν να μοιραστεί την όποια εξουσία με την Αριστερά. Ισως και να βρεθεί σε θέση μειοψηφίας. Δεν ήταν ούτε η πρώτη, αλλά ούτε η τελευταία φορά που η «εθνικοφροσύνη» έβαζε τα στενά παραταξιακά της συμφέροντα πάνω από τα συμφέροντα της Κύπρου. Και φυσικά κάλυψε τη θέση της με αρκετό αντικομμουνισμό κατηγορώντας, ως συνήθως, την Αριστερά για ανθελληνισμό. Την ίδια ώρα και παρά την ακατάσχετη ενωσιολογία, η «εθνικοφροσύνη» συνεργαζόταν με τους αποικιοκράτες και απολάμβανε διορισμούς και προνόμια στην αποικιοκρατική κυβερνητική μηχανή, από την οποία αποκλειόταν κάθε Αριστερός.

Στη Διασκεπτική γρήγορα φάνηκαν οι πραγματικές προθέσεις των Εγγλέζων. Κάθε άλλο παρά πραγματικό σύνταγμα αυτοκυβέρνησης είχαν υπόψη τους. Στόχευαν απλά στο να εξωραΐσουν την κυριαρχία τους στην Κύπρο και να της δώσουν νομιμοφάνεια. Ούτε και δεσμεύονταν να παραχωρήσουν το δικαίωμα αυτοδιάθεσης. Το ΑΚΕΛ έδωσε τη μάχη του στη Διασκεπτική. Απέρριψε τις βρετανικές προτάσεις και παράλληλα διαμόρφωσε και υπέβαλε στη Διασκεπτική σχέδιο ενός δημοκρατικού συντάγματος με πολλές ελευθερίες, δικαιοδοσίες και δικαιώματα για τον κυπριακό λαό. Οι Βρετανοί το απέρριψαν χωρίς να το συζητήσουν. Οταν πλέον φάνηκε καθαρά πως η Διασκεπτική δεν οδηγούσε πουθενά, το ΑΚΕΛ την εγκατάλειψε και η Διασκεπτική διαλύθηκε στις 12 Αυγούστου 1948.

1948, χρόνος οξύτατης πάλης

Η Διασκεπτική δεν ήταν το μόνο γεγονός του 1948. Το 1948 έμεινε στην κυπριακή ιστορία ως ο χρόνος της πιο οξυμένης ιδεολογικο-πολιτικής πάλης και των μεγάλων ταξικών αγώνων. Ολόκληρο το 1948 συγκλονίστηκε από τις επικές απεργίες των μεταλλωρύχων, των αμιαντωρύχων και των οικοδόμων. Μαζί Ε/κύπριοι και Τ/κύπριοι εργάτες κάτω από την καθοδήγηση της ΠΕΟ και των τουρκικών συντεχνιών διεξήγαν μια πολύμηνη σκληρή πάλη. Η Αριστερά στάθηκε με κάθε τρόπο αλληλέγγυα σ’ αυτούς τους αγώνες, ενώ η Δεξιά συντάχθηκε με την εργοδοσία και την αποικιακή κυβέρνηση.

Στη Δεξιά κυριάρχησε ο φανατικός αντικομμουνισμός με πρωταγωνιστή τον Μακάριο Β΄. Ο απόηχος του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα συντάραξε και την Κύπρο. Η Δεξιά ταυτίστηκε με μοναρχοφασιστικό καθεστώς στην Αθήνα, ενώ η Αριστερά συντάχθηκε με το Δημοκρατικό Στρατό. Οι Χίτες του Γρίβα έκαμαν την εμφάνισή τους στην Κύπρο επιχειρώντας να επιβάλουν καθεστώς δεξιάς τρομοκρατίας. Ο οικονομικός πόλεμος ανάμεσα σε Αριστερά και Δεξιά κορυφώθηκε. Οι Αριστεροί διαγράφονταν μαζικά από τους εκκλησιαστικούς εκλογικούς καταλόγους. Η Αριστερά αποκλείστηκε και από το λεγόμενο Εθνικό Συμβούλιο που δημιούργησε η Ιερά Σύνοδος.

Η σύγκρουση των δυο στρατοπέδων ήταν σφοδρή και μετωπική. Ούτε λόγος για ενότητα στον αντιαποικιακό αγώνα, που ήταν η βασική θέση του ΑΚΕΛ, μια και η Δεξιά με επικεφαλής την Εθναρχία θεωρούσε «εθνική προδοσία» κάθε συνεργασία με τους κομμουνιστές. Η διάσπαση των δυνάμεων του κυπριακού λαού απέναντι στους αποικιοκράτες βαρύνει απόλυτα την «εθνικοφροσύνη» της εποχής.

Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες η Εθναρχία πραγματοποίησε συλλαλητήριο στις 3 Οκτωβρίου 1948 στο ΓΣΠ για να προωθήσει, όπως έλεγε, την Ενωση. Φυσικά το συλλαλητήριο συνοδεύτηκε με νέα επίθεση κατά του «άθεου» κομμουνισμού. Ομιλητής στο συλλαλητήριο ήταν και ο Κιτίου Μακάριος, ο μετέπειτα Μακάριος Γ΄.

Το συλλαλητήριο της Αριστεράς

Οι ισχυρισμοί ότι το συλλαλητήριο του ΓΣΠ εξέφραζε ολόκληρο τον κυπριακό λαό, προκάλεσαν την αντίδραση της Αριστεράς. Η απάντηση ήρθε στις 31 του Οκτώβρη με παγκύπριο συλλαλητήριο, που οργανώθηκε από τον ΕΑΣ* και το ΑΚΕΛ. Το συλλαλητήριο πραγματοποιήθηκε στην Πλατεία Μπαϊρακτάρη (σημερινή πλατεία ΟΧΙ) στη Λευκωσία και ο όγκος του κάλυψε όλους τους γειτονικούς δρόμους μέχρι την Πλ. Μεταξά (σήμερα πλ. Ελευθερίας), μέχρι το μέσον της οδού Τρικούπη, μέχρι το Ανοιγμα Κολοκάση, μέχρι το Ελένειο και ολόκληρη την παρακείμενη τάφρο.

Η εφημερίδα «Δημοκράτης» γράφει τα εξής: «Ολοι οι δρόμοι οδηγούσαν στη Λευκωσία. Και από τη Λευκωσία προς την πλατεία Μπαϊρακτάρη. Από την τελευταία γωνιά της Κύπρου κι από το μικρότερο χωριό ακούστηκε ρωμαλέα, ζωντανή, μαχητική και ελπιδοφόρα η φωνή “παρών”. Παρών στην μεγάλη σύναξη που θα δινόταν η μάχη για το ψωμί του εργαζόμενου λαού, για τα ανθρώπινα δικαιώματά του, για τη ματαίωση των σκοτεινών σχεδίων του Μαύρου Μετώπου, για εξουσίες στο λαό, για λευτεριά». Ο «Δ» χαρακτηρίζει το συλλαλητήριο ως «τη λαμπρότερη σελίδα της ιστορίας των λαϊκών κινητοποιήσεων».

Φάλαγγες αυτοκινήτων έφταναν από νωρίς στη Λευκωσία από όλη την Κύπρο και στη συνέχεια η λαοθάλασσα κατευθυνόταν στην πλ. Μπαϊρακτάρη. Από τη Λάρνακα φτάνουν 150 ποδηλατιστές, ενώ από το Παλαιχώρι έρχονται με τα πόδια 80 πεζοπόροι. Φάλαγγα 300 αυτοκινήτων φτάνει από τη Λεμεσό. Οι μεταλλωρύχοι του Μαυροβουνιού έρχονται σε παρέλαση και γίνονται δεκτοί με μεγάλο ενθουσιασμό.

Κύριοι ομιλητές στο συλλαλητήριο ήταν ο Ματθαίος Παπαπέτρου, πρόεδρος του ΕΑΣ, ο Πλουτής Σέρβας που προφανώς μίλησε εκ μέρους του ΑΚΕΛ εφόσον ο Γ.Γ. Φιφής Ιωάννου απουσίαζε σε αποστολή στο εξωτερικό, και ο Γ.Γ. της ΕΑΚ (πρόδρομος της ΕΚΑ) Ιάκωβος Νικολάου.

Το ψήφισμα

Μετά τις ομιλίες εγκρίθηκε ψήφισμα στο οποίο αξίζει να σταθούμε ιδιαίτερα γιατί με ένα συνοπτικό τρόπο περιέχει την πολιτική της Αριστεράς εκείνη τη δεδομένη ιστορική στιγμή. Το ψήφισμα καταγγέλλει τη βρετανική κυβέρνηση γιατί παραγνωρίζοντας τις αρχές και τις διακηρύξεις του αντιφασιστικού πολέμου για την ελευθερία των λαών αρνείται να ικανοποιήσει την ομόθυμη αξίωση για αυτοδιάθεση. Στη συνέχεια καταδικάζει και καταγγέλλει την «ανοικτή προσπάθεια με τη συμμαχία κυβέρνησης και δεξιάς, για τη φασιστικοποίηση του τόπου», ζητεί σύνταγμα πλήρους αυτοκυβέρνησης και, εφόσον η κυβέρνηση αρνείται να το παραχωρήσει, ζητεί «το σχηματισμό συντακτικής εθνοσυνέλευσης, που να προέλθει από ελεύθερες εκλογές και να αναλάβει τον καταρτισμό του συντάγματος που επιδοκιμάζει ο λαός».

Το ψήφισμα κατάγγελλε ακόμα δυο πρόσφατους ανελεύθερους νόμους (περί Δήμων και περί Εράνων), που εκτιμούσε ότι στρέφονταν κατά της Αριστεράς και ζητούσε την απόσυρσή τους.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η 5η παράγραφος του ψηφίσματος που είναι επίκαιρη και σήμερα και τονίζει πως ο λαός «δεν μπορεί να επιτρέψει τη χρησιμοποίηση της πατρίδας του σαν ορμητήριο για ένα νέο πόλεμο. Γι’ αυτό και καταδικάζει και καταγγέλλει τη μετατροπή του τόπου σε πολεμική βάση και ζητεί τη διακοπή κάθε τέτοιας προσπάθειας. Η μετατροπή του τόπου μας σε στρατιωτική βάση είναι ασυμβίβαστη με τις δημοκρατικές και φιλειρηνικές αρχές του λαού μας, απεργάζεται την παράταση της δουλείας μας και θα προκαλέσει την καταστροφή και ερήμωση του τόπου».

Τέλος, το ψήφισμα καλούσε «ολόκληρο το λαό σε συνεχή, σκληρό και αδιάκοπο αγώνα για τη δημοκρατική διαχείριση, για την απομάκρυνση του κινδύνου για φασιστικοποίηση, για αποφυγή της οικονομικής χρεοκοπίας του τόπου, για παραπάνω εξουσίες στο λαό, για Αυτοκυβέρνηση-Ενωση».

Οντως το συλλαλητήριο της 31ης Οκτωβρίου 1948 αποτέλεσε όχι μόνο σταθμό στις λαϊκές κινητοποιήσεις της εποχής, αλλά και σημαντικό σταθμό στους αγώνες της Αριστεράς της Κύπρου για ελευθερία, δημοκρατία, ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα στα χρόνια της αποικιοκρατίας.

*ΕΑΣ (Εθνικός Απελευθερωτικός Συνασπισμός), μετωπική οργάνωση που συνένωνε στις γραμμές της το ΑΚΕΛ, τις οργανώσεις του Λαϊκού Κινήματος και προσωπικότητες με δημοκρατικές πεποιθήσεις που βρίσκονταν πέραν του χώρου της Αριστεράς.

Φωτογραφίες
1-Από το πρωτοσέλιδο του «Δ» τη μεθεπομένη του συλλαλητηρίου. Ο «Δ» γράφει για 70 χιλιάδες λαού.
2,3,4, Στιγμιότυπα του συλλαλητηρίου

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy