Ανοιχτή επιστολή στον Μάρτιν Σουλτς

Του Ανδρέα Δημητρίου*

Αγαπητέ κύριε πρόεδρε, εξοχότατε:

Σας γράφω για να σας εκφράσω την αγωνία και τις ανησυχίες μου ως προς τις προοπτικές της Ευρωπαϊκής Ενωσης να συντηρήσει και να εμβαθύνει το όραμα του ενός κορυφαίου πολιτικού θεσμού της εποχής μας στον οποίο πιστέψαμε όλοι. Δηλαδή, ένα σημαντικό τέκνο της ιστορίας στην υπηρεσία της ειρήνης, της δημοκρατίας και της ευημερίας στην Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο. Η αγωνία και οι ανησυχίες μου προκύπτουν από τον τρόπο που εσείς προσωπικά, αλλά και πολλοί άλλοι Ευρωπαίοι ηγέτες, ενεργήσατε κατά το πρόσφατο ελληνικό δημοψήφισμα. Σας γράφω με την ιδιότητά μου ως Ευρωπαίος ακαδημαϊκός (είμαι μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών – Academia Europea), που πέρασε πολύ χρόνο περίπου παντού στην Ευρώπη και πιστεύει ακράδαντα στο ευρωπαϊκό όραμα. Σας γράφω, επίσης, υπό την ιδιότητά μου ως πρώην Υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου. Το αξίωμα αυτό μου έδωσε μια κάποια κατανόηση των μηχανισμών της ΕΕ. Επίσης, όμως σας γράφω και ως πολίτης τόσο της Κύπρου όσο και της Ελλάδας που ζει τα πολλά προβλήματα που ταλανίζουν τις χώρες αυτές, έχοντας άμεση εμπειρία των συνεπειών των ευρωπαϊκών «διορθωτικών πολιτικών».

Οταν ανακοινώθηκε το δημοψήφισμα έκλινα προς ΝΑΙ, σαν ένδειξη ότι δεν υπάρχει άλλη επιλογή για την Ελλάδα από την παραμονή της σε όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Ωστόσο, σύντομα μετακινήθηκα στο ΟΧΙ, δηλώνοντάς το δημόσια. Η αλλαγή οφείλεται στο ότι γρήγορα συνειδητοποίησα ότι το ΟΧΙ ήταν στην πραγματικότητα η μόνη ευρωπαϊκή επιλογή σ’ αυτό το δημοψήφισμα. Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν είναι η Ενωση που όλοι θελήσαμε. Πάσχει από δημοκρατικά ελλείμματα που ξεπερνούν κατά πολύ τα κάθε είδους οικονομικά ελλείμματα οποιασδήποτε από τις χώρες μέλη, της Ελλάδας συμπεριλαμβανόμενης. Επιπλέον, αυτές καθαυτές οι οικονομικές πολιτικές της ΕΕ, από τότε που υιοθετήθηκε το Ευρώ, απέτυχαν πλήρως να ενεργοποιήσουν την ανάπτυξη των περισσότερων από τις χώρες που συμμετέχουν. Η αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης αποδείχθηκε καταστροφική από πολιτική και επιστημονική άποψη, αλλά και από την άποψη του μακροπρόθεσμου οράματος για έναν ενιαίο ευρωπαϊκό πολιτισμό. Φυσικά, το Ευρώ και οι σχετικοί μηχανισμοί ευνόησαν τη Γερμανία, αλλά κάθε φορά στη σχετικά πρόσφατη ιστορία μας που η Γερμανία κατείχε κυρίαρχη θέση τίποτα καλό δεν ερχόταν στην Ευρώπη -ελπίζω ότι οι πολλοί φίλοι μου στα γερμανικά πανεπιστήμια θα καταλάβουν και έτσι θα δικαιολογήσουν αυτό το σχόλιο.

Περιμέναμε από εσάς, τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, να αδράξετε την ευκαιρία που προέρχεται από τη λεγόμενη ελληνική κρίση για να αρθείτε στο ύψος του Ευρωπαίου ηγέτη, ώστε να συμβάλετε στη θεραπεία των προβλημάτων της Ενωσης και να δώσετε το έναυσμα για την ενδυνάμωση της δημοκρατίας, την ενίσχυση της εμπιστοσύνης μεταξύ των λαών και των χωρών και να αποκαταστήσετε το ευρωπαϊκό όραμα που ξεθωριάζει. Είστε σοσιαλιστής και ως εκ τούτου υποτίθεται ότι σας νοιάζουν αυτές οι αρχές. Αντ’ αυτού, επιλέξατε έναν αξιοθρήνητο ρόλο. «Σαν ταύρος σε υαλοπωλείο» προσπαθήσατε να εκφοβίσετε τους ανθρώπους στην Ελλάδα, απειλώντας τους με την υποτιθέμενη καταστροφή που θα ακολουθούσε αν επικρατούσε το ΟΧΙ. Η παρέμβασή σας, όπως και η παρέμβαση πολλών άλλων, έδειξε μια ενοχλητική άγνοια της νοοτροπίας αλλά και της ιστορίας των Ελλήνων. Ετσι, λειτούργησε προς την αντίθετη από την επιθυμητή κατεύθυνση.

Αλλά αυτό δεν είναι η πιο σημαντική συνέπεια της παρέμβασής σας. Η πιο σημαντική συνέπεια είναι ότι μας αφήσατε στην απελπισία ότι η ευρωπαϊκή δημοκρατία μπορεί να μην έχει, τελικά, πολλές πιθανότητες να γίνει αυτό που ελπίζαμε. Αν οι κορυφαίοι εκπρόσωποί της δεν φαίνονται να κατανοούν και να σέβονται τους περιορισμούς και τις υποχρεώσεις του ρόλου τους, πώς μπορούμε να το περιμένουμε αυτό από τους πολιτικούς μας; Είχαμε την ελπίδα ότι οι ηγέτες που εκπροσωπούν τα κορυφαία ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα μπορεί να καθοδηγήσουν και να διδάξουν τους πολιτικούς μας με το παράδειγμά τους. Μας δείξατε, δυστυχώς, ότι ο ιός του λαϊκισμού που απευθύνεται σε ένα συγκεκριμένο κοινό είναι ενδημική ασθένεια σε όλα τα επίπεδα της ευρωπαϊκής πολιτικής. Αυτό είναι πολύ ανησυχητικό για το ευρωπαϊκό μας μέλλον. Αναρωτιέμαι πραγματικά αν υπάρχει χώρος για μια αλλαγή εκ μέρους σας που θα αποκαθιστούσε την τραυματισμένη σας εικόνα ως Ευρωπαίου ηγέτη. Το οφείλετε αυτό στο μεγάλο αξίωμά σας και στην ιστορία μας. Αλλά αυτό εναπόκειται εξ ολοκλήρου σε σας!

Ελπίζω ότι η επιστολή αυτή θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε καλύτερα το πραγματικό νόημα του ελληνικού ΟΧΙ και να το μετατρέψετε σε ένα NAI για την Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο.

*Καθηγητής Ψυχολογίας και μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών