Απάντηση Γεν. Ελεγκτή για «Αντιγόνη», προτείνει πολιτική αδειοδότησης χρήσης αρχ. μνημείων

Την εισήγηση όπως το Τμήμα Αρχαιοτήτων καθορίσει πολιτική, η οποία να περιλαμβάνει τη διαδικασία αδειοδότησης της χρήσης αρχαίων μνημείων και πιθανά μέτρα εναντίον προσώπων που παράνομα θα χρησιμοποιούν τα αρχαία μνημεία, εκφράζει ο Γενικός Ελεγκτής Οδυσσέας Μιχαηλίδης σε επιστολή – απάντηση του για την παράσταση «Αντιγόνη και τις εργασίες συντήρησης αρχαίων μνημείων στα κατεχόμενα.

Στην επιστολή του, η οποία δόθηκε πριν από λίγο στη δημοσιότητα ο κ. Μιχαηλίδης αναφέρει περαιτέρω ότι «η πολιτική αυτή, που ενδεχομένως να απαιτήσει νομοθετική ρύθμιση, θα πρέπει να καθοριστεί σε συνεργασία με το Υπουργείο Εξωτερικών και τη Νομική Υπηρεσία αφού, το μεν Τμήμα Αρχαιοτήτων παραπέμπει σε οδηγίες του Υπουργείου Εξωτερικών, το οποίο όμως με τη σειρά του εκφράζει αδυναμία ερμηνείας του σχετικού νομικού πλαισίου που διέπει το θέμα και αναφέρει ότι οι διαδικασίες για τέλεση πολιτιστικών εκδηλώσεων στα κατεχόμενα δεν εμπίπτουν στις αρμοδιότητες του».

Παρατίθεται αυτούσια η επιστολή του Γενικού Ελεγκτή της Δημοκρατίας, ημερομηνίας 14 Νοεμβρίου 2016, η οποία απεστάλη προς τους κ.κ. Αβέρωφ Νεοφύτου, Πρόεδρο Δημοκρατικού Συναγερμού και Νικόλα Παπαδόπουλο, Πρόεδρο Δημοκρατικού Κόμματος, και η οποία αφορά (α) στις εργασίες συντήρησης αρχαίων μνημείων στα κατεχόμενα, και (β) στην παράσταση «Αντιγόνη», που έγινε στο κατεχόμενο αρχαίο θέατρο Σαλαμίνας στις 28 Σεπτεμβρίου 2016:

Αναφέρομαι στα πιο πάνω θέματα και σε απάντηση των επιστολών του κ. Αβέρωφ Νεοφύτου και του κ. Νικόλα Παπαδόπουλου με ημερομηνία 3 Οκτωβρίου και 30 Σεπτεμβρίου 2016 αντίστοιχα, σας πληροφορώ ότι έστω κι αν τα δύο θέματα έχουν κάποιες πτυχές που διαφέρουν μεταξύ τους, έχουν εξεταστεί παράλληλα λόγω της συνάφειας τους.

Με την επιστολή του ο Πρόεδρος του ΔΗΣΥ έθετε ερωτήματα ως προς τη συμφωνία μεταξύ της Ε/Κ και Τ/Κ κοινότητας για τη δημιουργία τεχνικών επιτροπών, και ειδικότερα για τη δημιουργία Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά. Με την ίδια επιστολή ζητείτο ενημέρωση κατά πόσον έχουν τηρηθεί οι πρόνοιες του περί Αρχαιοτήτων Νόμου κατά την εκτέλεση εργασιών συντήρησης σε ιστορικά μνημεία, όπως ο Άγιος Νικόλαος στο Συριανοχώρι, στην Παναγιά του Τράχωνα, στον Προφήτη Ηλία στην Φιλιά, στον Απόστολο Ανδρέα, στον Άγιο Αυξέντιο στην Κώμη Κεπήρ και στον Άγιο Παντελεήμονα στην Μύρτου. Ζητείτο επίσης ενημέρωση για ευρήματα της Ελεγκτικής Υπηρεσίας ως προς την παράσταση της τραγωδίας του Ευριπίδη «Ιππόλυτος», που έγινε στο αρχαίο θέατρο Σαλαμίνας στις 11 Σεπτεμβρίου 2015. Για το θέμα της παράστασης «Ιππόλυτος», ήδη ο κ. Νεοφύτου έχει ενημερωθεί με την ταυτάριθμη επιστολή μας ημερομηνίας 3 Οκτωβρίου 2016.

Με την επιστολή του ο Πρόεδρος του ΔΗΚΟ ζητούσε από τον Γενικό Ελεγκτή της Δημοκρατίας, στη βάση των εξουσιών και αρμοδιοτήτων του, να διερευνήσει τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν για τη διοργάνωση της παράστασης της τραγωδίας του Σοφοκλή «Αντιγόνη», που έγινε στο αρχαίο θέατρο Σαλαμίνας στις 28 Σεπτεμβρίου 2016, θέτοντας, μεταξύ άλλων, την άποψη του ΔΗΚΟ ότι με την όλη διαδικασία παραβιάστηκε η νομοθεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας και περιφρονήθηκαν θεσμοί του κράτους, υποδεικνύοντας ενδεικτικά ότι με βάση δημόσιες δηλώσεις και σχετικά δημοσιεύματα στον Τύπο, το Τμήμα Αρχαιοτήτων που είναι αρμόδιο για τα αρχαία μνημεία του νησιού, δεν έδωσε άδεια για τη συγκεκριμένη παράσταση αλλά ούτε και ρωτήθηκε. Επίσης, ζητούσε ενημέρωση ως προς το κόστος της παράστασης και τις πηγές κάλυψής του.

Η Υπηρεσία μας, με επιστολή της προς τον Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου (ΔΣ) του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου (ΘΟΚ) και τη Διευθύντρια Τμήματος Αρχαιοτήτων, ημερομηνίας 30 Σεπτεμβρίου 2016, καθώς και με επιστολή της προς τη Διευθύντρια Τμήματος Αρχαιοτήτων, ημερομηνίας 3 Οκτωβρίου 2016 η οποία και κοινοποιήθηκε στον Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Εξωτερικών για τυχόν δικά του σχόλια, έθεσε ερωτήματα και ζήτησε στοιχεία, καθώς και σχόλια, αναφορικά με τα θέματα που εγέρθηκαν.
Επίσης, με επιστολή μας προς τον Πρόεδρο και τα Μέλη του ΔΣ του ΘΟΚ, ημερομηνίας 6 Οκτωβρίου 2016, ενημερώσαμε ότι στις 7 Οκτωβρίου 2016, θα μετέβαινε στον ΘΟΚ ομάδα συναδέλφων της Υπηρεσίας για τη λήψη των στοιχείων που αφορούν στις δαπάνες που έχουν διενεργηθεί από τον ΘΟΚ για όλες τις φετινές παραστάσεις της τραγωδίας «Αντιγόνη», περιλαμβανομένων των δαπανών για την παράσταση στο κατεχόμενο θέατρο στην Σαλαμίνα, καθώς και τα πρακτικά της συνεδρίας του ΔΣ του ΘΟΚ στην οποία αποφασίστηκε η συγκεκριμένη παράσταση στην Σαλαμίνα. Σχετική είναι επίσης η επιστολή μας με ημερομηνία 10 Οκτωβρίου 2016.

Από διερεύνηση της Υπηρεσίας μας έχουν προκύψει τα πιο κάτω:
(α) Το άρθρο 23 του Συντάγματος καθορίζει ότι το δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας επί των αρχαιοτήτων διαφυλάσσεται.

(β) Το άρθρο 7 του περί Αρχαιοτήτων Νόμου καθορίζει ότι τα αρχαία μvημεία πoυ oρίζovται στov Πρώτo Πίvακα τoυ Νόμoυ αυτoύ, απoτελoύv ιδιoκτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας είναι αρχαίο μνημείο που περιλαμβάνεται στον Πρώτο Πίνακα του περί Αρχαιοτήτων Νόμου.

(γ) Το άρθρο 8 του περί Αρχαιοτήτων Νόμου καθορίζει ότι καvέvα πρόσωπo τo oπoίo έχει ωφέλιμo συμφέρov σε oπoιoδήπoτε αρχαίo μvημείo πoυ oρίζεται στoν Δεύτερo Πίvακα τoυ Νόμoυ αυτoύ, θα πρoβαίvει σε τέτoιες μεταβoλές, πρoσθήκες ή επιδιoρθώσεις πoυ επηρεάζoυv τov αρχιτεκτovικό χαρακτήρα τoυ αρχαίoυ μvημείoυ ή κατεδάφιση αυτoύ, παρά μόvo σύμφωvα με τoυς όρoυς εκ των προτέρων γραπτής άδειας από τo Διευθυvτή του Τμήματος Αρχαιοτήτων.

(δ) Το άρθρο 24 του περί Αρχαιοτήτων Νόμου καθορίζει ότι αvεξάρτητα από oπoιαδήπoτε διάταξη πoυ περιλαμβάvεται στoν Νόμo αυτό, καμιά εκκλησία, τέμεvoς ή χώρoς πoυ χρησιμoπoιείται για θρησκευτικές ιερoτελεστίες, πoυ απoτελεί τηv ιδιoκτησία θρησκευτικής κoιvότητας ή τoυ Τμήματoς τoυ Εβκάφ, θα καταχωρίζεται στov Πρώτo Πίvακα ή θα απoκτάται δυvάμει oπoιασδήπoτε πρόvoιας τoυ Νόμoυ αυτoύ. Ως συνέπεια τούτου, οι εκκλησίες που έχουν αρχαιολογική σημασία αποτελούν μνημεία που ορίζονται στον Δεύτερο Πίνακα του περί Αρχαιοτήτων Νόμου, δηλαδή δεν αποτελούν ιδιοκτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά της αρμόδιας εκκλησιαστικής αρχής. Κατ’ επέκταση, ο περί Αρχαιοτήτων Νόμος δεν θέτει οποιοδήποτε περιορισμό ως προς τη χρήση και λειτουργία των εκκλησιών αυτών, απαγορεύει όμως κάθε μεταβολή, πρoσθήκη ή επιδιoρθώση πoυ επηρεάζoυv τov αρχιτεκτovικό χαρακτήρα της εκκλησίας, παρά μόvo σύμφωvα με τoυς όρoυς εκ των προτέρων γραπτής άδειας από τo Διευθυvτή του Τμήματος Αρχαιοτήτων.

(ε) Το Πρωτόκολλο με τίτλο «Second Protocol to the Hague Convention of 1954 for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict 1999», προβλέπει στο άρθρο 9 ότι:
«1. Without prejudice to the provisions of Articles 4 and 5 of the Convention, a Party in occupation of the whole or part of the territory of another Party shall prohibit and prevent in relation to the occupied territory:
a. any illicit export, other removal or transfer of ownership of cultural property;
b. any archaeological excavation, save where this is strictly required to safeguard, record or preserve cultural property;
c. any alteration to, or change of use of, cultural property which is intended to conceal or destroy cultural, historical or scientific evidence.
2. Any archaeological excavation of, alteration to, or change of use of, cultural property in occupied territory shall, unless circumstances do not permit, be carried out in close co-operation with the competent national a uthorities of the occupied territory.»

(στ) Ο Κανονισμός 16 των περί Αρχαιοτήτων Κανονισμών προβλέπει ότι «λόγω της Τουρκικής εισβολής στην Δημοκρατία, τον Ιούλιο του 1974 και της, μέχρι σήμερα συνεχιζόμενης κατοχής εδαφών της Δημοκρατίας από τα τουρκικά στρατεύματα, τα μουσεία και αρχαία μνημεία του Τρίτου Παραρτήματος που βρίσκονται μέσα στα κατεχόμενα ως άνω εδάφη στις πόλεις και επαρχίες Λευκωσίας, Κερύνειας και Αμμοχώστου, παραμένουν κλειστά για τους επισκέπτες». Η πιο πάνω πρόνοια εισήχθη στους Κανονισμούς αυτούς με τροποποίηση των Κανονισμών που δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας στις 3 Οκτωβρίου 2013. Στους Κανονισμούς που ίσχυαν προηγουμένως, ανάλογη πρόνοια υπήρχε από το 1989 στο Τρίτο Παράρτημα των Κανονισμών, με αναφορά ότι «τα αρχαία μνημεία στην Λευκωσία (Πόλη), στο Καραβοστάσι και στο Λουτρό της επαρχίας Λευκωσίας, και τα αρχαία μνημεία και μουσεία στις πόλεις και επαρχίες Κερύνειας και Αμμοχώστου, λόγω της τουρκικής εισβολής και κατοχής, παραμένουν κλειστά στο κοινό από τον Ιούλιο του 1974». Ο αρχαιολογικός χώρος Σαλαμίνας, περιλαμβάνεται στο Τρίτο Παράρτημα των Κανονισμών, συνεπώς με βάση την πιο πάνω πρόνοια, παραμένει κλειστός για τους επισκέπτες.

(ζ) Ο Κανονισμός 20(2)(α) των περί Αρχαιοτήτων Κανονισμών προβλέπει ότι για χρήση αρχαίου μνημείου Πρώτου Πίνακα για οποιαδήποτε εκδήλωση που επιτρέπεται από την παράγραφο (1) του Κανονισμού (όπως παράσταση αρχαίου δράματος), απαιτείται η εκ των προτέρων γραπτή άδεια του Διευθυντή Αρχαιοτήτων.

(η) Η Υπηρεσία μας έχει διαπιστώσει ότι στην υπόθεση Γ. Ματθαίου ν. Κυπριακού Οργανισμού Αγροτικών Πληρωμών (Κ.Ο.Α.Π), Υπόθεση Αρ. 845/2006, 14 Ιουλίου 2008, το Ανώτατο Δικαστήριο ανέφερε τα ακόλουθα (η υπογράμμιση δική μας):
«Το άρθρο 1(1) του Πρωτοκόλλου (Σημείωση: Πρωτόκολλο αρ. 10 το οποίο συνάφθηκε ταυτόχρονα με την Συνθήκη Προσχώρησης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση) ανέστειλε την εφαρμογή του acquis στις περιοχές της Δημοκρατίας επί των οποίων η κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Κύπρου δεν μπορεί να ασκήσει αποτελεσματικό έλεγχο. Το Πρωτόκολλο αυτό με την πιο πάνω πρόνοιά του ανεγνώρισε ότι η Κυπριακή Δημοκρατία είναι η αναγνωρισμένη Δημοκρατία, οι νόμοι της ισχύουν και αφορούν ολόκληρο το γεωγραφικό της χώρο, η δε κυβέρνηση είναι και η μόνη νόμιμη κυβέρνηση. Η απόφαση στη Loizidou v. Turkey, No. 40/193/435/514, ημερ. 18.12.96 του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ανεγνώρισε αυτή τη νομική πραγματικότητα.»

Τα ίδια επιβεβαιώθηκαν στην απόφαση Λ. Δ. Μήτρου ν.Κυπριακού Οργανισμού Αγροτικών Πληρωμών (Κ.Ο.Α.Π), Υπόθεση Αρ. 1228/2007, 5 Σεπτεμβρίου 2008.

(θ) Στην επίσημη ιστοσελίδα του Υπουργείου Εξωτερικών αναφέρονται τα ακόλουθα:
«Παρά το γεγονός ότι το Τμήμα Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Συγκοινωνιών και Έργων της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι η μόνη νόμιμη αρχή για την έκδοση αδειών αρχαιολογικών ανασκαφών ή αποκατάστασης μνημείων και αρχαιολογικών χώρων και έχει την πλήρη ευθύνη για οποιαδήποτε εργασία διεξάγεται σε ολόκληρη την επικράτεια της Δημοκρατίας, ‘ανασκαφές’ εξακολουθούν να διεξάγονται παράνομα σε αρχαιολογικούς χώρους στο κατεχόμενο τμήμα του νησιού. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελούν οι παράνομες ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο της Σαλαμίνας που διεξάγει το Πανεπιστήμιο της Άγκυρας σε ετήσια βάση από το 1999. Οι ενέργειες αυτές παραβιάζουν τις σχετικές διεθνείς συνθήκες και καταδεικνύουν έλλειψη σεβασμού προς την ακαδημαϊκή ηθική. Για παράδειγμα, η σύσταση της ΟΥΝΕΣΚΟ για τις Διεθνείς Αρχές που Διέπουν τις Αρχαιολογικές Ανασκαφές σύμφωνα με το Άρθρο VI (32) περί Ανασκαφών σε Κατεχόμενες Περιοχές διαλαμβάνει σαφώς ότι ‘Σε περίπτωση ένοπλης σύγκρουσης, οποιοδήποτε Κράτος Μέλος που κατέχει έδαφος άλλου Κράτους Μέλους θα πρέπει να αποφεύγει τη διεξαγωγή αρχαιολογικών ανασκαφών στο κατεχόμενο έδαφος. Σε περίπτωση τυχαίων ευρημάτων, ιδιαίτερα κατά τη διεξαγωγή στρατιωτικών έργων, η κατοχική Δύναμη οφείλει να λαμβάνει κάθε δυνατό μέτρο για την προστασία αυτών των ευρημάτων, τα οποία και θα πρέπει, μετά τον τερματισμό των εχθροπραξιών, να παραδίδονται στις αρμόδιες αρχές του εδάφους που προηγουμένως ήταν υπό κατοχή, μαζί με όλη τη σχετική τεκμηρίωση.’»

(ι) Στην επίσημη ιστοσελίδα του Τμήματος Αρχαιοτήτων αναφέρονται τα ακόλουθα:
«Στις κατεχόμενες περιοχές της Κύπρου είναι συνολικά κηρυγμένα, με βάση τον Περί Αρχαιοτήτων Νόμο, 198 μνημεία. Εκατοντάδες άλλα μνημεία και αρχαιολογικοί χώροι που είχαν εντοπιστεί κατά τη διάρκεια της ετοιμασίας του Προστατευτικού Ευρετηρίου, δεν περιλαμβάνονται στο Νόμο σήμερα αφού η έρευνα δεν ολοκληρώθηκε εξαιτίας της Τούρκικης εισβολής.

Με την Τούρκικη εισβολή του 1974 η πολιτιστική κληρονομιά της Κύπρου υπέστη βανδαλισμούς και συλήσεις και παρόλες τις ρητές συμβατικές διατάξεις για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, η Τουρκία αγνοεί και επανειλημμένα παραβιάζει τους δεσμευτικούς κανόνες των διεθνών συμβάσεων. Η έκταση των καταστροφών είναι μεγάλη και σε πολλές περιπτώσεις μη αναστρέψιμη. Τα μουσεία του κατεχόμενου τμήματος έχουν λεηλατηθεί όπως και πολλές πλούσιες ιδιωτικές συλλογές αρχαιοτήτων. Εκκλησίες έχουν βανδαλιστεί, έχουν κλαπεί συστηματικά εκκλησιαστικές εικόνες και εκκλησιαστικά σκεύη, τοιχογραφίες έχουν αποτοιχιστεί και έχουν αφαιρεθεί ψηφιδωτά δάπεδα. Πολλά από τα αντικείμενα αυτά εντοπίστηκαν σε αγορές της Ευρώπης και εμφανίζονται καθημερινά σε δημοπρασίες.

Οι μεγαλύτερες ίσως καταστροφές παρατηρούνται στις εκκλησίες του κατεχόμενου τμήματος του νησιού. Κάποια εκκλησιαστικά κτίρια καταστράφηκαν εξ ολοκλήρου άλλα βανδαλίστηκαν, ενώ κάποια χρησιμοποιούνται μέχρι και σήμερα ως στάβλοι, τζαμιά ή ως στρατιωτικές εγκαταστάσεις.

Μετά την εισβολή κάθε νόμιμη αρχαιολογική έρευνα σταμάτησε στα υπό κατοχή εδάφη όπου τόσο το Τμήμα Αρχαιοτήτων όσο και διάφορες ξένες αποστολές διενεργούσαν ανασκαφές. Μετά τα γεγονότα του 1974, οι ξένες αποστολές έδειξαν την αλληλεγγύη τους στο κυπριακό κράτος, αφού απέρριψαν την πρόσκληση της Άγκυρας για συνέχιση των ανασκαφών στα υπό κατοχή εδάφη. Το Τμήμα Αρχαιοτήτων αναγνωρίζοντας την αλληλεγγύη αυτή, παραχώρησε στις ξένες αποστολές νέες θέσεις για ανασκαφή στις ελεύθερες περιοχές.

Το Τμήμα Αρχαιοτήτων παρακολουθεί συνεχώς τη διεθνή αγορά αρχαιοτήτων στοχεύοντας στον εντοπισμό και επαναπατρισμό των κυπριακών αρχαιοτήτων που πωλούνται σε δημοπρασίες στο εξωτερικό. Στο δύσκολο αυτό έργο του Τμήματος Αρχαιοτήτων συμπαραστέκονται διευθυντές μουσείων του εξωτερικού.

Η διάσωση και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου αλλά και κάθε χώρας αφορά στη διεθνή κοινότητα, η οποία και έχει τοποθετηθεί μέσω ρητών συμβατικών διατάξεων που δεσμεύουν τα κράτη και αποσκοπούν στη διαφύλαξη και τη διάσωση της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Διεθνή κείμενα δεσμευτικά για τα κράτη:
1. Σύμβαση της Χάγης, 14 Μαρτίου 1954, «για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ενόπλου συρράξεως». Η Σύμβαση συνοδεύεται από έναν εκτελεστικό Κανονισμό και ένα Πρωτόκολλο που αποβλέπουν στην τεχνική πραγμάτωσή της.
2. Η Σύσταση της Γενικής Συνδιάσκεψης της UNESCO, 19 Νοεμβρίου 1964, «για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν με σκοπό να εμποδιστεί η εξαγωγή, εισαγωγή και μεταβίβαση των παράνομα κτηθέντων πολιτιστικών αγαθών».
3. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση «για την προστασία της αρχαιολογικής κληρονομιάς» που υιοθετήθηκε στο Λονδίνο στις 6 Μαΐου 1969 από τα μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης.
4. Σύμβαση της 14ης Νοεμβρίου 1970, η οποία συνάφθηκε υπό την αιγίδα της UNESCO «για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν ώστε να εμποδιστεί η εξαγωγή, εισαγωγή και μεταβίβαση των παράνομα κτηθέντων πολιτιστικών αγαθών».
5. Η Διεθνής Σύμβαση του Παρισιού της 16ης Νοεμβρίου 1972 «για την προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς».

(ια) Με επιστολές του με ημερομηνία 3, 4 και 12 Οκτωβρίου 2016, το Τμήμα Αρχαιοτήτων μας πληροφόρησε ότι:
(i) Το Τμήμα Αρχαιοτήτων δεν παραχωρεί γραπτή άδεια για τα αρχαία μνημεία που συντηρούνται στις κατεχόμενες από τα τουρκικά στρατεύματα περιοχές της Κυπριακής Δημοκρατίας, τα οποία συντηρούνται είτε από την Τεχνική Επιτροπή Πολιτιστικής Κληρονομιάς που συστάθηκε στα πλαίσια των δικοινοτικών συνομιλιών, είτε από την Εκκλησία, τις Μητροπόλεις, τις Εκκλησιαστικές Επιτροπές ή μεμονωμένα άτομα όταν αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για τη συντήρηση των μνημείων που τους ανήκουν.
(ii) Το Τμήμα Αρχαιοτήτων μέσα στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του, και κάτω από τις συνθήκες που καλείται να ενεργήσει ως το νόμιμο Τμήμα της Κυπριακής Δημοκρατίας για την προστασία και συντήρηση όλων των κηρυγμένων Αρχαίων Μνημείων που βρίσκονται στις κατεχόμενες περιοχές, έχει αναπτύξει ένα δίκτυο συνεργασιών μαζί με όλους τους φορείς στις ελεύθερες περιοχές στους οποίους παρέχει κάθε δυνατή επιστημονική και τεχνική υποστήριξη για να γίνεται, υπό τις περιστάσεις, η καλύτερη δυνατή επέμβαση στα μνημεία, ούτως ώστε να συντηρηθούν και να διατηρηθούν μέχρι να υπάρξουν οι καλύτερες δυνατές συνθήκες για να τα συντηρήσει με τις υψηλότερες επιστημονικές προδιαγραφές.
(iii) Μέσα στα πλαίσια αυτά, το Τμήμα Αρχαιοτήτων βρίσκεται σε επαφή με τους Ε/Κ εκπροσώπους που συμμετέχουν στην Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά και καταβάλλονται προσπάθειες με κάθε νόμιμο τρόπο, για να παρέχει τις επιστημονικές του γνώσεις.
(iv) Οποτεδήποτε έχει ζητηθεί η άποψη του Τμήματος Αρχαιοτήτων, είναι σε θέση να δώσει έγκυρα τα επιστημονικά πορίσματά του. Σε μία περίπτωση, για τις εργασίες συντήρησης της Μονής του Αποστόλου Ανδρέα, για την οποία υποβλήθηκε στο Τμήμα Αρχαιοτήτων η μελέτη που συνέταξε το Πανεπιστήμιο Πατρών, το Τμήμα έχει δώσει την έγκρισή του στον Επίσκοπο Καρπασίας και στη Διαχειριστική Επιτροπή της Μονής του Αποστόλου Ανδρέα για τις εργασίες συντήρησης που εκτελέστηκαν από την Τεχνική Επιτροπή Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
(v) Το Τμήμα Αρχαιοτήτων δεν έχει τη δυνατότητα να λαμβάνει μέρος στον έλεγχο εφαρμογής των μελετών που εκπονούνται για τα μνημεία των κατεχομένων περιοχών όταν αυτά συντηρούνται.
(vi) Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία και τους κανονισμούς, για να χρησιμοποιηθεί ένα αρχαίο μνημείο για καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, χρειάζεται να έχει εξασφαλισθεί πρώτα η έγγραφη άδεια της Διευθύντριας του Τμήματος Αρχαιοτήτων.
(vii) Για την περίπτωση του κατεχόμενου θεάτρου της Σαλαμίνας, ακόμα και να είχε ζητηθεί άδεια η Διευθύντρια του Τμήματος Αρχαιοτήτων, δεν θα μπορούσε να δώσει τέτοια έγκριση αφού βρίσκεται σε περιοχή κατεχόμενη από τα τουρκικά στρατεύματα στην οποία η Κυπριακή Δημοκρατία δεν ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο.
(viii) Το Τμήμα Αρχαιοτήτων για οποιοδήποτε θέμα αφορά στις αρχαιότητες στις κατεχόμενες περιοχές από τα τουρκικά στρατεύματα περιοχές της Κυπριακής Δημοκρατίας εφαρμόζει την πολιτική που καθορίζει το Υπουργείο Εξωτερικών, στο οποίο και απευθύνεται πάντοτε για τις σχετικές οδηγίες.

(ιβ) Με επιστολή του ημερομηνίας 31 Οκτωβρίου 2016, το Υπουργείο Εξωτερικών μας πληροφόρησε ότι «η παράσταση της τραγωδίας του Σοφοκλή «Αντιγόνη», στο αρχαίο θέατρο της κατεχόμενης Σαλαμίνας, προωθήθηκε στο πλαίσιο της Τεχνικής Επιτροπής για τον Πολιτισμό. Η εν λόγω Τεχνική Επιτροπή συστάθηκε τον περασμένο χρόνο με απόφαση των ηγετών των δύο Κοινοτήτων, στο πλαίσιο της τρέχουσας διαπραγματευτικής διαδικασίας για επίλυση του Κυπριακού, με στόχο την προώθηση πολιτιστικών εκδηλώσεων που θα φέρουν πιο κοντά τα μέλη των δύο Κοινοτήτων. Αντίστοιχη πρωτοβουλία είχε αναληφθεί και πέρυσι, με την παράσταση του ΘΟΚ «Ιππόλυτος», που επίσης έλαβε χώρα στο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας.»

Σε ό,τι αφορά στα σημεία νομικής φύσεως που είχαμε καταγράψει για σχολιασμό στην επιστολή μας, το Υπουργείο Εξωτερικών εξέφρασε την άποψη ότι αυτά άπτονται ερμηνείας του Συντάγματος, των Νόμων και Κανονισμών της Δημοκρατίας, και συνεπώς εκφεύγουν των αρμοδιοτήτων του Υπουργείου Εξωτερικών.

Αναφορικά με το απόσπασμα κειμένου από την ιστοσελίδα του Υπουργείου Εξωτερικών που περιλαμβάνεται στην επιστολή μας, το Υπουργείο μας ανάφερε ότι αυτούσιο το κείμενο που βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα, αφορά στην καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς στην κατεχόμενη Κύπρο και ως εκ τούτου, επικεντρώνεται στη σύληση αρχαιολογικών χώρων και την παράνομη ανασκαφή τους αλλά και την παράνομη εμπορία αρχαιολογικών αντικειμένων. Δεν επιλαμβάνεται των διαδικασιών για τέλεση μιας πολιτιστικής εκδήλωσης σε αρχαιολογικούς χώρους στην Κύπρο, πτυχή η οποία επίσης δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητες του Υπουργείου Εξωτερικών. Η ανάρτηση του εν λόγω κειμένου, εξήγησε το Υπουργείο, εντάσσεται στο πλαίσιο της διαρκούς προσπάθειας του Υπουργείου Εξωτερικών για διεθνή προβολή της καταστροφής της κυπριακής πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και τον επαναπατρισμό κυπριακών αρχαιοτήτων που διακινούνται παράνομα. Το ζήτημα αυτό αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα για την Κυπριακή Κυβέρνηση και ειδικότερα το Υπουργείο Εξωτερικών. Παράλληλα, όπως μας ανάφερε το Υπουργείο Εξωτερικών, η Κυβέρνηση εργάζεται για την επίτευξη μεγαλύτερης κατανόησης ανάμεσα στις δύο Κοινότητες, μεταξύ άλλων, μέσω του πολιτισμού, κάτι που εντάσσεται στο θεμελιώδη στόχο για επίτευξη συνολικής λύσης του Κυπριακού, η οποία θα απαλλάσσει την Κύπρο από την κατοχή και τα τουρκικά στρατεύματα.

(ιγ) Με απαντητικές επιστολές του με ημερομηνία 5 Οκτωβρίου και 7 Οκτωβρίου 2016, ο ΘΟΚ μας πληροφόρησε ότι η παράσταση της τραγωδίας «Αντιγόνη» έγινε στα πλαίσιο συνεργασίας του ΘΟΚ με το Εθνικό Θέατρο Ελλάδος και το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (ΚΘΒΕ), στη βάση γραπτής συμφωνίας τους, για την οποία γίνεται επίσης αναφορά στη παράγραφο (ιδ) πιο κάτω.

Επίσης, σύμφωνα με την πληροφόρηση που είχαμε από τον ΘΟΚ, η οργάνωση της παράστασης στο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας είχε γίνει από την Δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή για τον Πολιτισμό που συστάθηκε από τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας και τον ηγέτη των Τ/Κ. Σχετικά αναφέρεται ότι ο Πρόεδρος του ΔΣ του ΘΟΚ, στη συνεδρία του Διοικητικού Συμβουλίου στις 19.7.2016 (μη επικυρωμένο πρακτικό), ενημέρωσε τα Μέλη του ΔΣ του ΘΟΚ ότι η Δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή για τον Πολιτισμό (στην οποία και ο ίδιος τυγχάνει να είναι μέλος) ζήτησε όπως η παραγωγή του έργου «Αντιγόνη» περιοδεύσει στο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας, την οποία και το ΔΣ του ΘΟΚ ενέκρινε.

(ιδ) Στις 29 Ιουνίου 2016 υπογράφτηκε συμφωνητικό έγγραφο μεταξύ του Εθνικού Θεάτρου, του ΚΘΒΕ και του ΘΟΚ, που προβλέπει ότι θα συμπράξουν και θα συνεργαστούν από κοινού ως συμπαραγωγοί για την πραγματοποίηση της θεατρικής παραγωγής του έργου με τίτλο «Αντιγόνη» του Σοφοκλή. Το Εθνικό Θέατρο ανέλαβε τη δημόσια εκτέλεση και παρουσίαση της παράστασης «Αντιγόνη» στην Ελλάδα από 7 Ιουλίου 2016 – 10 Σεπτεμβρίου 2016 και ο ΘΟΚ στην Κύπρο από 14 Σεπτεμβρίου 2016 – 1 Οκτωβρίου 2016. Το Εθνικό Θέατρο ανέλαβε την αμοιβή των ηθοποιών, πλην πέντε ηθοποιών, των οποίων τη συμμετοχή θα εξασφάλιζαν ο ΘΟΚ (τρεις ηθοποιούς) και το ΚΘΒΕ (δύο ηθοποιούς). Το Εθνικό Θέατρο υποχρεούτο να καταβάλει τα έξοδα θεατρικής παραγωγής (σκηνικά-κοστούμια), και τις αμοιβές των καλλιτεχνικών συντελεστών, σκηνοθέτη, κ.ά., τόσο για τις παραστάσεις στην Ελλάδα όσο και τις παραστάσεις στην Κύπρο από τον ΘΟΚ. Υποχρεούτο επίσης να διασφαλίσει όλες τις απαραίτητες άδειες και δικαιώματα για την δημόσια εκτέλεση της παράστασης για τις παραστάσεις στην Ελλάδα. Ο ΘΟΚ ανέλαβε, μεταξύ άλλων, τη μεταφορά των σκηνικών στην Κύπρο αλλά και την καταβολή ποσού €16.700 ως οικονομική συνεισφορά για την παραγωγή. Όπως μας πληροφόρησε ο Λογιστής του ΘΟΚ, αναφορικά με τη συνεισφορά του ΘΟΚ στην παράσταση, ζητήθηκε επιπρόσθετο ποσό ως συνεισφορά από τον ΘΟΚ ύψους €19.940, για το οποίο δόθηκε έγκριση από το ΔΣ στις 20 Οκτωβρίου 2016 για πληρωμή (δεν έχουν ετοιμαστεί τα πρακτικά). Για τον σκοπό αυτό έγινε τροποποιητική συμφωνία στις 27 Σεπτεμβρίου 2016. Αποκλειστικός δικαιούχος των εσόδων από τη δημόσια εκτέλεση των θεατρικών παραστάσεων στην Κύπρο ήταν ο ΘΟΚ, ο οποίος καθόριζε και τις τιμές των εισιτηρίων στην Κύπρο.

Αναφορικά με τα πιο πάνω παρατηρήθηκαν τα ακόλουθα:

• Ενώ ζητήθηκε, δεν μας παρουσιάστηκε η πρωτότυπη γραπτή τροποποιητική συμφωνία με τις υπογραφές των τριών θεάτρων που έγινε στις 27 Σεπτεμβρίου 2016, δηλαδή, μία ημέρα πριν από την ημέρα της παράστασης στην Σαλαμίνα, αλλά μας δόθηκε αντίγραφο της συμφωνίας χωρίς σε αυτό να φαίνονται οι υπογραφές των εμπλεκομένων μερών.
• Στη γραπτή συμφωνία συνεργασίας μεταξύ των τριών Θεάτρων προβλέπεται μία παράσταση της τραγωδίας «Αντιγόνη» στην Αμμόχωστο. Δεν διευκρινίζεται κατά πόσο η αναφορά αυτή αφορούσε στις ελεύθερες περιοχές της επαρχίας Αμμοχώστου ή στις κατεχόμενες περιοχές, όπου βρίσκεται το αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας.

(ιε) Ο ΘΟΚ, με επιστολή του προς το Τμήμα Αρχαιοτήτων ημερομηνίας 1 Ιουνίου 2016, ζήτησε να του παραχωρηθούν τα αρχαία θέατρα Κουρίου και το Ωδείο Πάφου για τις παραστάσεις της «Αντιγόνης». Το αίτημα του ΘΟΚ εγκρίθηκε από το Τμήμα Αρχαιοτήτων στις 2 Ιουνίου 2016.

(ιστ) Παραστάσεις:
Εκτός από την Ελλάδα, έγιναν και εννέα παραστάσεις στην Κύπρο ως ακολούθως:
16, 17, 18 Σεπτεμβρίου, Αμφιθέατρο Μακαρίου Γ’, Λευκωσία
21, 22 Σεπτεμβρίου, Αρχαίο Θέατρο Κουρίου, Λεμεσός
24, 25 Σεπτεμβρίου, Αρχαίο Ωδείο Πάφου
28 Σεπτεμβρίου, Αρχαίο Θέατρο Σαλαμίνας
30 Σεπτεμβρίου, Παττίχειο Δημοτικό Αμφιθέατρο Λάρνακας.

(ιζ) Έσοδα/θεατές:
Τα εισιτήρια πωλούνταν στην τιμή των €17 (€8 μειωμένο), η οποία είναι η τιμή των εισιτηρίων για τις καλοκαιρινές παραστάσεις για αρχαίο δράμα, σύμφωνα με την απόφαση του ΔΣ ημερομηνίας 4 Οκτωβρίου 2006. Η παράσταση στο αρχαίο θέατρο Σαλαμίνας έγινε με παραχώρηση δωρεάν προσκλήσεων.
Την παράσταση παρακολούθησαν συνολικά 7.853 θεατές, εκ των οποίων οι 4.000 στο αρχαίο θέατρο Σαλαμίνας. Οι συνολικές εισπράξεις ανήλθαν σε €28.220 (καθαρές εισπράξεις μετά την καταβολή του τέλους θεάματος €26.107,43).

(ιη) Δαπάνες:
Οι συνολικές δαπάνες για τον ΘΟΚ ανήλθαν σε €156.005, σύμφωνα με κατάσταση που ετοίμασε ο Λογιστής του ΘΟΚ, και ήταν οι ακόλουθες:

	€
Μεταφορικά	11.096,10
Σκηνοθέτες	80,00
Αμοιβές ηθοποιών	24.739,02
Κοστούμια	159,00
Ηχογραφήσεις	29,75
Πνευματικά δικαιώματα	3.522,00
Προβολή θεατρικών έργων	2.944,72
Εκτυπωτικά	2.835,25
Διάφορα/Καμαρίνια	15.214,78
Οπτικογραφήσεις	9.740,78
Επιδόματα/διαμονή/αεροπορικά εισιτήρια για Ελλάδα	49.004,06
Συνεισφορά του ΘΟΚ	35.640,00
ΣΥΝΟΛΟ	156.005,46

Άμεσες Δαπάνες για την παράσταση στο αρχαίο θέατρο Σαλαμίνας:
Οι δαπάνες που διενεργήθηκαν αποκλειστικά για την παράσταση στο αρχαίο θέατρο Σαλαμίνας ανήλθαν σε €11.723 και ήταν οι ακόλουθες:

	€
Λεωφορεία για μετάβαση θεατών	7.946,10
Στήσιμο καμαρινιών	2.737,00
Ενοικίαση τουαλετών	800,00
Ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις	240,00
ΣΥΝΟΛΟ	11.723,10

Το ΔΣ με απόφαση ημερομηνίας 6 Σεπτεμβρίου 2016 (το πρακτικό δεν έχει ακόμη επικυρωθεί), ενέκρινε την εκτύπωση προσκλήσεων οι οποίες θα παραχωρούνταν δωρεάν σε όσους επιθυμούσαν να μεταβούν στη Σαλαμίνα και τη διάθεση δωρεάν λεωφορείων για μεταφορά των θεατών στην Σαλαμίνα. Για τη μετάβαση των θεατών στη Σαλαμίνα, προκηρύχτηκαν προσφορές.

Συμπεράσματα – Εισηγήσεις

Όπως αναφέρεται στην παράγραφο 5(ε) πιο πάνω, το Πρωτόκολλο με τίτλο «Second Protocol to the Hague Convention of 1954 for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict 1999», προβλέπει στο άρθρο 9 ότι η κατέχουσα χώρα, δηλαδή η Τουρκία, οφείλει να μεριμνήσει ώστε οποιαδήποτε ανασκαφή, μεταβολή ή αλλαγή στην χρήση σε αρχαίο μνημείο στις κατεχόμενες περιοχές να γίνεται σε στενή συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές της κατεχόμενης χώρας, δηλαδή της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το Τμήμα Αρχαιοτήτων έχει εξηγήσει ότι έχει αναπτύξει ένα δίκτυο συνεργασιών μαζί με όλους τους φορείς στις ελεύθερες περιοχές, και βρίσκεται σε επαφή με τους Ε/Κ εκπροσώπους που συμμετέχουν στην Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά, ώστε να συντηρηθούν και διατηρηθούν τα κατεχόμενα αρχαία μνημεία. Για την περίπτωση της συντήρησης της Μονής του Αποστόλου Ανδρέα, που ολοκληρώθηκε πρόσφατα με πλήρη επιτυχία, το Τμήμα Αρχαιοτήτων έδωσε την έγκρισή του για τη μελέτη που είχε εκπονήσει το Πανεπιστήμιο Πατρών. Είναι εισήγησή μας όπως τον τρόπο χειρισμού του θέματος συντήρησης κατεχόμενων αρχαίων μνημείων μελετήσει περαιτέρω το Τμήμα Αρχαιοτήτων με το Υπουργείο Εξωτερικών και τη Νομική Υπηρεσία της Δημοκρατίας, αφού φαίνεται να μην υπάρχει σαφώς καθορισμένη πολιτική για τον χειρισμό τέτοιων περιπτώσεων.

Όσον αφορά στη χρήση αρχαίων μνημείων στα κατεχόμενα, όπως το αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας, το Τμήμα Αρχαιοτήτων θεωρεί ότι για να χρησιμοποιηθεί ένα αρχαίο μνημείο στα κατεχόμενα, θα πρέπει να έχει εξασφαλισθεί πρώτα η έγγραφη άδεια του Διευθυντή Τμήματος Αρχαιοτήτων, η οποία όμως ακόμη και να ζητηθεί, δεν θα δοθεί αφού το αρχαίο μνημείο βρίσκεται σε περιοχή στην οποία η Κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο. Αυτό για το οποίο το Τμήμα Αρχαιοτήτων δεν έχει εκφράσει οποιαδήποτε άποψη, και αντίθετα δεν φαίνεται να το έχει απασχολήσει, είναι ως προς τα πιθανά μέτρα που θα μπορούσε να λάβει, αν κρίνει ότι χρειάζονται τέτοια μέτρα, σε περίπτωση χρήσης του αρχαίου μνημείου από οποιοδήποτε πρόσωπο, χωρίς την άδεια του Τμήματος Αρχαιοτήτων. Σημειώνεται ότι το αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας φαίνεται να χρησιμοποιείται και σε άλλες περιπτώσεις που δεν έχουν σχέση με δικοινοτικές εκδηλώσεις. Επισυνάπτεται για παράδειγμα στο Παράρτημα VΙ δημοσίευμα της τουρκικής ιστοσελίδας Hurriyet Daily News για κονσέρτο και συναυλίες μοντέρνας μουσικής, που έγιναν στο αρχαίο θέατρο ήδη από τον Ιούνιο του 2005. Επίσης, πέραν των συνεχών χρήσεων του αρχαίου θεάτρου σε τοπικού επιπέδου εκδηλώσεις των Τ/Κ, τον Ιούλιο 2015, στο θέατρο είχε δώσει συναυλία η διάσημη βελγίδα τραγουδίστρια Lara Fabian. Είναι συνεπώς εισήγησή μας όπως και για το θέμα αυτό το Τμήμα Αρχαιοτήτων καθορίσει πολιτική, η οποία να περιλαμβάνει τη διαδικασία αδειοδότησης της χρήσης αρχαίων μνημείων και πιθανά μέτρα εναντίον προσώπων που παράνομα θα χρησιμοποιούν τα αρχαία μνημεία. Η πολιτική αυτή, που ενδεχομένως να απαιτήσει νομοθετική ρύθμιση, θα πρέπει να καθοριστεί σε συνεργασία με το Υπουργείο Εξωτερικών και τη Νομική Υπηρεσία αφού, το μεν Τμήμα Αρχαιοτήτων παραπέμπει σε οδηγίες του Υπουργείου Εξωτερικών, το οποίο όμως με τη σειρά του εκφράζει αδυναμία ερμηνείας του σχετικού νομικού πλαισίου που διέπει το θέμα και αναφέρει ότι οι διαδικασίες για τέλεση πολιτιστικών εκδηλώσεων στα κατεχόμενα δεν εμπίπτουν στις αρμοδιότητες του.

Σημειώνω ότι σκόπιμα έχουμε ως Υπηρεσία αποφύγει επιμελώς να σχολιάσουμε την πολιτική πτυχή του θέματος.

Η παρούσα θα δοθεί στη δημοσιότητα για σκοπούς διαφάνειας και λόγω της ευρείας δημοσιότητας που είχε δοθεί στο θέμα μόλις στάλθηκαν οι υπό αναφορά επιστολές σας.