Από τη χούντα στο πραξικόπημα του 1974 (Μέρος 2ο)

Η χρησιμοποίηση του Γρίβα

Ο Γεώργιος Γρίβας, ο στρατιωτικός αρχηγός της ΕΟΚΑ, διαδραμάτισε σημαντικό και καθοριστικό ρόλο καθόλη τη διάρκεια της περιόδου 1959 – 1974.

Όταν αναχωρούσε από την Κύπρο μετά τη λήξη του αγώνας, καλούσε τους πάντες να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και να συμπαρασταθούν και να στηρίξουν τον Μακάριο. Τόνιζε μάλιστα ότι όσοι δεν θα συντάσσονταν με τον Μακάριο, πρόσφεραν την χειρότερη υπηρεσία προς την πατρίδα.

Μετά την αναχώρηση του από την Κύπρο τον Φεβρουάριο του 1959, η Βουλή των Ελλήνων τον ανακήρυξε ως «άξιον τη Πατρίδος», τίτλο που ο ίδιος απαίτησε προκειμένου να αποδεχθεί να κηρύξει τη λήξη του αγώνα. Σημειώνεται ότι ο τίτλος αυτός είχε απονεμηθεί μόνο στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και ο Γρίβας καθίστατο ο δεύτερος που έπαιρνε αυτό τον τίτλο.

Κι όμως ο Γρίβας ήταν ο πρώτος που θα στρεφόταν εναντίον του Μακαρίου λίγες μέρες αργότερα, καταπατώντας τις οδηγίες και τις παραινέσεις που έκανε ο ίδιος για τους άλλους.

Ο Γρίβας ζημιώνει τον Διγενή

Οι διαφωνίες του Γρίβα εναντίον του Μακαρίου και των συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου, με τις οποίες δημιουργήθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία, εκδηλώθηκαν πολύ νωρίς. Ο Γρίβας με διάφορους τρόπους και σε κάθε ευκαιρία που του δινόταν κατηγορούσε τον Μακάριο ως τον άμεσα υπεύθυνο για το ότι δεν έγινε η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Αυτές οι δηλώσεις του Γρίβα και το αρνητικό κλίμα που δημιουργούσαν στην Κύπρο, οδήγησε σε συνάντηση των δύο το φθινόπωρο του 1959. Η συνάντηση έγινε στην Ρόδο και μετά την ολοκλήρωση της έγινε γνωστό, ότι «ήρθησαν όλαι αι διαφοραί και παρεξηγήσεις». Ωστόσο, όπως σημειώνει ο στενός συνεργάτης του Γρίβα ο Σπύρος Παπαγεωργίου, η διάσταση που έντεχνα καλλιεργούσε το παρασκήνιο, επρόκειτο να υποτροπιάσει.

Το 1961 ο Γρίβας εξέδωσε τα απομνημονεύματα του στα οποία διατύπωνε σοβαρές μομφές κατά του Μακαρίου. Ήταν τότε που ο Μακάριος αναγκάστηκε να πει ότι «ο Γρίβας ζημιώνει τον Διγενή».

Αυτή η δήλωση του Μακαρίου έμελλε να επιβεβαιωθεί πλήρως στη συνέχεια, αφού η όλη στάση που κράτησε ο Γρίβας τον κατέταξε ανάμεσα σε αυτούς που πρωταγωνίστησαν, αν δεν κατέχει την πρώτη θέση, στην καταστροφή της Κύπρου.

Οι Τ/κ θύλακοι και η οργάνωση των γριβικών

Μετά τα επεισόδια μεταξύ Ε/κυπρίων και Τ/κυπρίων τα Χριστούγεννα του 1963 και την αποχώρηση των δεύτερων από την κυβέρνηση, στην Κύπρο δημιουργήθηκαν νέα δεδομένα. Η πλειοψηφία των Τ/κυπρίων απομονώθηκε μαζευόμενη σε θύλακες όπου ασκείτο ένα είδος αυτοδιοίκησης.

Μετά το 1959 στήνονται τα πρώτα οδοφράγματα και σημεία ελέγχου σε διάφορες περιοχές ενώ οι περιοχές που ελέγχουν οι Τ/κύπριοι είναι απροσπέλαστες.

Παράλληλα οι γριβικές δυνάμεις στην Κύπρο οργανώθηκαν σε διάφορες ομάδες αντιπολιτευόμενες τον Μακάριο. Τα γεγονότα του 1963 και 1964 δίνουν την ευκαιρία σε πολλούς από αυτούς να απαιτήσουν να επανέλθει ο Γρίβας στην Κύπρο και να αναλάβει τη στρατιωτική διοίκηση.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο μικτός Κυπριακός Στρατός που δημιουργήθηκε με βάση το Σύνταγμα, διαλύθηκε μετά τις διακοινοτικές ταραχές. Την άμυνα των Ε/κυπρίων ανάλαβαν ομάδες που αποτελούνταν από παλιούς αγωνιστές της ΕΟΚΑ και εθελοντές και διοικούνταν από αυτόκλητους ηγέτες – αρχηγούς των ομάδων αυτών. Αυτές οι δυνάμεις θα συνενωθούν στη συνέχεα και θα συγκροτήσουν την Εθνική Φρουρά μετά από σχετική απόφαση της Βουλής.

Τα γεγονότα του 1963-64 ενέτειναν το ενδιαφέρον του Γρίβα για την κατάσταση που δημιουργήθηκε και ο Γρίβας άρχισε να καλεί στην Αθήνα παράγοντες της Λευκωσίας για να συσκευθούν, γεγονός που δημιούργησε ένταση και ρήξη στις σχέσεις του με τον Μακάριο.

Οι Αμερικάνοι αξιοποιούν τον Γρίβα

Σύμφωνα με τον Μακάριο Δρουσιώτη την περίοδο εκείνη αξιοποίησαν την ευκαιρία για να υποκινήσουν καταστάσεις στην Ελλάδα για να στείλουν τον Γρίβα ως διοικητή της ΑΣΔΑΚ.
Υπό την ΑΣΔΑΚ είχαν τεθεί όλες οι δυνάμεις περιλαμβανομένης και του αποσπάσματος της ΕΛΔΥΚ αλλά και της ελληνικής μεραρχίας που άρχισε να έρχεται σταδιακά στην Κύπρο.

Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι τον Ιανουάριο του 1964 ο επιτετραμμένος της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα, Νόρμπερτ Άνσιους ήρθε σε επαφή με τον εκπρόσωπο του Γρίβα, τον Σωκράτη Ηλιάδη.

«Οι μυστικές μας υπηρεσίες», γράφει στα απομνημονεύματά του ο υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζορτζ Μπολ, «έστειλαν έκθεση για την αυξανόμενη αντιπάθεια μεταξύ Μακαρίου και στρατηγού Γρίβα, του ξακουστού ηγέτη της ΕΟΚΑ. Παρόλο που ο Γρίβας ήταν, βέβαια, ένας ένθερμος υποστηρικτής της ένωσης, σκέφτηκα πως μπορούσε να ήταν ευκολότερο να συνεργαστούμε μαζί του παρά με τον Μακάριο. Έτσι, αναπτύξαμε μυστική επαφή με τον Σωκράτη Ηλιάδη».

Τον Φεβρουάριο του ίδιου χρόνου, ο Γρίβας εγκαταστάθηκε στο Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων, δημιουργώντας το Εθνικό Μεικτό Επιτελείο Κύπρου (ΕΜΕΚ) και κατέστρωνε σχέδια για την κάθοδό του στην Κύπρο.

Η έλευση της μεραρχίας

Σύμφωνα με το Ν. Κρανιδιώτη, όταν τον Μάρτιο του 1964 στην Ελλάδα αναλαμβάνει την εξουσία ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο υπουργός Άμυνας Πέτρος Γαρουφαλιάς ανακοίνωνε στον ίδιο τον Κρανιδιώτη, που ήταν πρέσβης της Κύπρου στην Ελλάδα, ότι η Ελλάδα θα έστελνε στο νησί μέχρι και δύο χιλιάδες καλά εκπαιδευμένους άνδρες.

Η αποστολή των στρατιωτών άρχισε να εκτελείται από τον Μάιο σε συνεννόηση με την κυβέρνηση Μακαρίου. Μαζί με τη μεραρχία ήρθε και ο Γρίβας.

Επικρατεί η αντίληψη ότι η ελληνική μεραρχία ήλθε στην Κύπρο με πλήρη μυστικότητα. Ωστόσο, παρά την προσπάθεια που έγινε, οι μόνοι που πίστευαν και πιστεύουν μέχρι σήμερα ότι όντως ήρθε μυστικά η μεραρχία, είναι οι Ε/κύπριοι πολίτες.

Παρόλο που η έλευση της μεραρχίας ήταν συμφωνημένη μεταξύ των δύο κυβερνήσεων, εντούτοις οι διοργανωτές απέκρυψαν από τον Παπανδρέου και τον Μακάριο σημαντικές λεπτομέρειες.

Το πρώτο που απέκρυψαν ήταν ο αριθμός των ανδρών που θα έρχονταν. Ενώ συμφωνήθηκε να έρθουν μέχρι δύο χιλιάδες άνδρες, στις αρχές του Αυγούστου 1964 υπήρχαν ήδη στην Κύπρο 7.328 Έλληνες στρατιώτες. Κι αυτό ήταν εν αγνοία και των δύο ηγετών.

Το δεύτερο που απεκρύβη και από τους δύο ήταν η έλευση, μαζί με τη μεραρχία, και του ίδιου του Γρίβα.

Άφιξη του Γρίβα στην Κύπρο έγινε και πάλι με πλοίο του εφοπλιστή Ανδρέα Ποταμιάνου και ήταν σε γνώση του Π. Γαρουφαλιά και του ΥΠΕΞ Σταύρου Κωστόπουλου.

Όταν έφτασε στο λιμάνι της Λεμεσού τον υποδέχθηκαν και τον παρέλαβαν ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης και ο αγωνιστής της ΕΟΚΑ Νίκος Κόσιης που τότε ήταν επιτελάρχης της Εθνικής Φρουράς.

Αυτοί οι δύο δεν ενημέρωσαν τον Μακάριο για την άφιξη του Γρίβα αλλά ο Μακάριος το πληροφορήθηκε λίγες μέρες πιο ύστερα, από τον αρχηγό της Ε.Φ. στρατηγό Γεώργιο Καραγιάννη. Αυτό αναφέρει ο ίδιος ο Καραγιάννης στο άρθρο του «Ο Στρατηγός Γρίβας αναλαμβάνει την ηγεσίαν».

Αργότερα το πληροφορήθηκε και ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ο οποίος φοβούμενος τουρκικές και αμερικανικές αντιδράσεις, κάλεσε τον Γρίβα να επιστρέψει πίσω στην Κύπρο. Ο Γρίβας όμως αρνήθηκε να συμμορφωθεί.

Ο Σπ. Παπαγεωργίου σημειώνει ότι ο Γρίβας κατέβηκε στην Κύπρο τον Ιούνιο 1964 με την κάλυψη εκατοντάδων Κυπρίων φοιτητών που φρόντισε να εκπαιδεύσει στην Ελλάδα για να αναλάβουν την άμυνα της Κύπρου.

Ενήμεροι οι Αμερικανοί και οι Τούρκοι

Οι ανησυχίες του Παπανδρέου δεν είχαν αντικείμενο αφού όπως προκύπτει από τα στοιχεία ήταν ενήμεροι και για την έλευση της μεραρχίας αλλά και του Γρίβα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι δύο αυτοί παράγοντες δεν αντέδρασαν στις νέες εξελίξεις.

Τον Ιούνιο ο Γιωρκάτζης ενημέρωσε τον υποδιοικητή της Ουνφικύπ για την έλευση του Γρίβα, λέγοντας του ψέματα ότι ήταν σε γνώση του Μακαρίου. Ζήτησε μάλιστα ο Γιωρκάτζης από τον Μισέλ Κάρβεν να πείσει του Βρετανούς να μην φέρουν αντιρρήσεις για την άφιξη του Γρίβα.

Καμία τουρκική αντίδραση

Τόσο το 1964 όσο και το 1971 η τουρκική στάση απέναντι στην κάθοδο του Γρίβα στην Κύπρο ήταν πανομοιότυπη.

Οι Τούρκοι είχαν πάρει διαβεβαιώσεις από τους Αμερικάνους ότι ο Γρίβας ερχόταν ως αντίβαρο προς τον Μακάριο, ώστε να διευκολύνει την ελληνική κυβέρνηση για να προωθήσουν τη διπλή ένωση. Όπως έγραψε στα απομνημονεύματα του ο εμπνευστής της διπλής ένωσης Τζορτζ Μπολ, το ότι ο Γρίβας ήταν υπέρ της αποπομπής του Μακαρίου, έδινε άλλες διαστάσεις στην όλη υπόθεση.