Χ. Τζημητρας: “Ο χρόνος δεν δουλεύει πάντοτε για μας”

• Ρεαλισμός είναι όταν υπάρχει ένα παράθυρο ευκαιρίας να μην το κλείνουμε περιμένοντας ότι στο μέλλον θα έχουμε περισσότερα

Συνέντευξη στη Μαρία Φράγκου

Μήνυμα με αποδέκτες τη Δύση και την Κυπριακή Δημοκρατία στέλνει η Τουρκία με την κρίση στην Ανατολική Μεσόγειο, εκτιμά ο αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, διευθυντής PRIO Cyprus Center, Χάρης Τζήμητρας. Στους μεν συμμάχους της επιδεικνύει τη δύναμή της στην περιοχή, στη δε Κυπριακή Δημοκρατία πως δεν μπορεί να σχεδιάζει μονομερώς. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο κ. Τζήμητρας κάνει μία εκτενή ανάλυση της κατάστασης σήμερα και επισημαίνει πως κατά την κρίση με το γεωτρύπανο της ΕΝΙ η Τουρκία θέλησε, ανάμεσα σε άλλα, να συνδέσει με τρόπο άρρηκτο το ενεργειακό ζήτημα με το Κυπριακό. Υποδεικνύει, δε, πως η Κυπριακή Δημοκρατία πρέπει να δράσει πολύ προσεκτικά, αν θέλει να το αποφύγει και να πείσει και τη διεθνή κοινότητα ότι τα δύο δεν είναι αναγκαστικά συνδεδεμένα.

Η συμμετοχή στους ενεργειακούς σχεδιασμούς της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, από τη μια και η αποτροπή των ενεργειακών σχεδιασμών της Κυπριακής Δημοκρατίας, από την άλλη, είναι στόχοι και επιδιώξεις της Τουρκίας. Τους επιτυγχάνει;

Κρίσεις και στην κυπριακή ΑΟΖ και ευρύτερα στην περιοχή υπήρχαν και παλιότερα. Και όσο προχωρούν οι σχεδιασμοί, τόσο εντείνονται και οι αντιδράσεις της Τουρκίας. Κάτι έχει αλλάξει όμως αυτή τη φορά. Πρώτον, οι αντιδράσεις της Τουρκίας ή οι πράξεις της στην Ανατολική Μεσόγειο δεν είναι ανεξάρτητες άλλων στόχων ή επιδιώξεων στην περιοχή. Είναι πράξεις οι οποίες συναρτώνται και προς άλλες γεωγραφικές περιοχές, όπως η Συρία και το Αιγαίο. Ένα τόξο, στο οποίο η Τουρκία επιθυμεί να προβάλει τη δύναμή της.

Και σίγουρα δεν έχει να κάνει μόνο με επίδειξη δύναμης, ασφαλώς.

Έχει να κάνει με το γεγονός ότι η Τουρκία, πρώτον, θέλει να δώσει ένα σαφές μήνυμα στη Δύση ότι «στην περιοχή δεν μπορείτε να υπολογίζετε, πολιτικά και στρατηγικά, χωρίς εμάς». Δεύτερον, εκμεταλλεύεται μία αδυναμία στη Δύση και στην ΕΕ -θεσμική αλλά και σε κράτη-μέλη- και ανοίγει διαπραγματευτικά χαρτιά. Όπως έκανε πάντοτε. Κυρίως, όταν επίκεινται συναντήσεις, όπως αυτή της Βάρνας, το επόμενο διάστημα. Η Τουρκία θέλει να υποστηρίξει κάποια αιτήματα που έχει, κυρίως το χρηματοδοτικό πρωτόκολλο για τους πρόσφυγες, το ζήτημα των θεωρήσεων βίζας, την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης κ.α. Συνεπώς, αν δει κανείς την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας σε βάθος χρόνου, πάντοτε, ανοίγει όσα διαπραγματευτικά χαρτιά μπορεί, ώστε στις συναντήσεις αυτού ή άλλου τύπου, σε κρίσιμα σταυροδρόμια, γενικότερα, να αυξάνει τις πιθανότητες να αποκομίσει όσα περισσότερα μπορεί. Δεν θα με εξέπληττε, αν στη συνάντηση της Βάρνας η Τουρκία υπαναχωρήσει από όσα άνοιξε τώρα, ίσα ίσα για να πάρει αυτά που θα ήθελε, τα ουσιαστικά, από την ΕΕ. Πιστεύω ότι η συνάντηση στη Βάρνα θα γίνει και καλό θα είναι να γίνει. Τι θα βγει, δεν είναι σαφές.

Και η ολοένα και εντεινόμενη ρητορική του Ταγίπ Ερντογάν, αποσκοπεί στη συγκομιδή όσο το δυνατόν μεγαλύτερου οφέλους;

Νομίζω έχει να κάνει σε πολύ μεγάλο βαθμό και με το εσωτερικό μέτωπο. Έρχονται προεδρικές εκλογές, άρα το κάνει και για την εδραίωσή του. Το κάνει όμως και για να αποκομίσει περισσότερα οφέλη από τους δυτικούς συμμάχους, εκμεταλλευόμενος τις αδυναμίες και τις κρίσεις τους και παίζοντας το χαρτί της Ρωσίας. Το κάνει και από την ανάγκη να εδραιώσει την Τουρκία και στην περιφέρεια. Όπως αυτό που συμβαίνει τώρα στο έδαφος της Συρίας. Δεν πρέπει να βλέπουμε μεμονωμένα καμία κίνηση, περιλαμβανομένων αυτών στη Μεσόγειο. Ας πούμε, κάποτε έχουν να κάνουν λιγότερο με τη φύση του ζητήματος -τα ενεργειακά- και περισσότερο με την προβολή της ισχύος της Τουρκίας στην περιοχή. Τα ενεργειακά έχουν κάπως αποδομηθεί.

Από μέρους της Τουρκίας;

Η Τουρκία αυτή τη στιγμή δεν έχει ανάγκη τους πιθανούς υδρογονάνθρακες της Ανατολικής Μεσογείου. Έχει κάνει διαφορετικούς σχεδιασμούς, έχει κάνει συμφωνίες άλλες, έχει αλλάξει τις ενεργειακές της ανάγκες. Ακόμη κι αν υπήρχαν εκμεταλλεύσιμοι υδρογονάνθρακες στην Ανατολική Μεσόγειο -απομένει να αποδειχθεί αυτό στην κυπριακή ΑΟΖ- σε ποσότητες τέτοιες που θα ήταν ικανές να θέσουν ζήτημα γεωπολιτικό, η Τουρκία δεν τους έχει ανάγκη αυτή τη στιγμή. Άρα η κρίση, εκτιμώ ότι έχει να κάνει περισσότερο με την προβολή της δύναμης της Τουρκίας στην περιοχή, ένα μήνυμα που θέλει να δώσει προς τους δυτικούς συμμάχους και σαφώς με την ξεκάθαρη θέση της ότι η Κυπριακή Δημοκρατία δεν μπορεί να σχεδιάζει μονομερώς.

Ωστόσο, σε σχέση με την Κυπριακή Δημοκρατία, η Τουρκία θέλει να συνδέσει την εκμετάλλευση των κυπριακών φυσικών πόρων με τις διαπραγματεύσεις και την επίλυση του Κυπριακού.

Συμφωνώ. Και η τελευταία κρίση, τουλάχιστον, με το γεωτρύπανο της ΕΝΙ, είχε νομίζω τρεις στόχους: Πρώτον, να σταματήσει τη γεώτρηση εκείνη τη στιγμή και το πέτυχε. Δεύτερον, να συνδέσει με τρόπο άρρηκτο -και ελπίζω όχι ανεπιστρεπτί- το ενεργειακό ζήτημα με το Κυπριακό. Η Κυπριακή Δημοκρατία πρέπει να δράσει πολύ προσεκτικά, αν θέλει να το αποφύγει και να πείσει και τη διεθνή κοινότητα ότι τα δύο δεν είναι αναγκαστικά συνδεδεμένα. Τρίτον, να στείλει το μήνυμα «ναι, είμαστε εδώ, μονίμως και μπορούμε να συνεχίσουμε τις επιδιώξεις μας σε άλλο επίπεδο». Ας πούμε, δυνητικά, με την κάθοδο τουρκικού γεωτρύπανου σε τμήμα του οικοπέδου 3.

Και δεν επιλέχθηκε, τυχαία, το οικόπεδο 3…

Ακριβώς. Δεν εγείρει η ίδια αξιώσεις, αλλά υποστηρίζει ότι το κάνει εξ ονόματος των Τ/κ και υπερασπιζόμενη τα δικά τους δικαιώματα.

Και ακόμα, το 3 δεν είναι το 10, όπου οι Αμερικανοί θα τρυπήσουν…

Η επιχειρηματολογία για το 3 είναι διαφορετική. Έτσι, για παράδειγμα, αν η Τουρκία επιθυμούσε να μην έρθει σε άμεση αντιπαραβολή με τις ΗΠΑ στο οικόπεδο 10, θα μπορούσε να δράσει αντιπερισπαστικά ταυτόχρονα στο 3.

Σε ό,τι αφορά τον δεύτερο στόχο, όπως τον έχετε περιγράψει, κ. Τζήμητρα -που είναι και το μείζον, ίσως, σήμερα- πώς πρέπει να δράσει η Κυπριακή Δημοκρατία;

Εδώ και πάρα πολύ καιρό και οι Τ/κ -δεν θέλω να βάζω πρώτη την Τουρκία στη συζήτηση, οι διαπραγματεύσεις γίνονται, ευτυχώς, ανάμεσα στις δύο κοινότητες- και κατ’ επέκταση η Άγκυρα θεωρούν πως το ενεργειακό είτε πρέπει να συζητηθεί μεταξύ των δύο κοινοτήτων, ανεξάρτητα, ας πούμε με μία επιτροπή που πρότειναν στο παρελθόν, υπό την αιγίδα των Η.Ε. ή να αποτελέσει τμήμα της διαδικασίας των διαπραγματεύσεων. Αυτό το λένε από το 2011-12. Και δεν υπαναχωρούν. Μετά την κρίση του Κραν Μοντανά, δεν είμαι σίγουρος σε ποιο βαθμό μπορούμε πια να μιλούμε για κεκτημένο στις διαπραγματεύσεις. Αν οι Τ/κ επιστρέψουν στις διαπραγματεύσεις κι αν η Τουρκία θελήσει να τους βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση, δεν ξέρω αν θα θεωρήσουν τους εαυτούς τους δεσμευμένους από το πλαίσιο των συζητήσεων στο Κραν Μοντανά. Πιθανόν να πάνε πιο πίσω -μην ξεχνάτε έχουμε την απόσυρση των χαρτών κ.λπ.- και να θέσουν θέμα ενεργειακό ως ζήτημα άρρηκτα δεμένο με το Κυπριακό. Αυτό απομένει να το δούμε, εφόσον επαναρχίσουν οι διαπραγματεύσεις. Είναι κάτι για το οποίο πρέπει να προετοιμαζόμαστε…

Μα αυτό ασφαλώς και τρομάζει, κ. Τζήμητρα…

Είναι πολύ ουσιαστικό το ζήτημα. Πρέπει να δούμε και ποια θα είναι η στάση της διεθνούς κοινότητας. Θα θέσει, φαντάζομαι, ως προτεραιότητα την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων. Και άρα εκεί θα δούμε, πέραν της νομικής υπόστασης του ζητήματος, πέραν του επί της αρχής δικαίου στο ζήτημα, αν ρεαλιστικά θα ασκηθούν πιέσεις για επανέναρξη του διαλόγου, ακόμη και με το ενεργειακό ως τμήμα τους.

Και φθάνουμε στο διά ταύτα: Θα καταφέρει η Κυπριακή Δημοκρατία να εκμεταλλευτεί ποτέ τον φυσικό της πλούτο με άλυτο το Κυπριακό;

Αυτό είναι ένα ζήτημα το οποίο συζητούμε αρκετά χρόνια. Και η Τουρκία κάνει συντονισμένες κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Κι όλα αυτά δεν είναι τυχαίες κινήσεις. Η Τουρκία φαίνεται να έχει μία στρατηγική στα ζητήματα αυτά. Και μια συνέχεια. Δεν είναι τακτικισμοί μόνο. Η Τουρκία, ας πούμε, δεν θέτει απλά γκρίζες ζώνες στο Δίκαιο της Θάλασσας, αλλά εγείρει πλέον ζήτημα κυριαρχίας στις βραχονησίδες Ίμια, για παράδειγμα. Άρα, οι γκρίζες ζώνες καθίστανται κόκκινες γραμμές και για τις δύο χώρες. Από ερμηνεία γκρίζων ζωνών στη θάλασσα φτάσαμε σε θέματα κυριαρχίας. Οι πρόσφατες διεκδικήσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο, που εκτιμώ ότι συναρτώνται και προς την Ανατολική Μεσόγειο και προς το Κυπριακό και προς το Συριακό, είναι πια εντονότερες από ό,τι στο παρελθόν, αλλά κτίζοντας πάνω σε αυτές.

Σε επίπεδο διπλωματίας θεωρείτε ότι «παίζουμε» σωστά το παιγνίδι; Ή θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε και άλλα εργαλεία;

Ελπίζω πως κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν και στα Ηνωμένα Έθνη και στην ΕΕ. Όμως, μήπως η κρίση που περνά αυτό το διάστημα η ΕΕ, δεν την καθιστά παίκτη με ισχύ; Ποτέ στο παρελθόν, ΕΕ και ΗΠΑ, δεν είχαν τόσο ισχνή, σχεδόν μηδενική, επιρροή πάνω την Τουρκία. Στη σημερινή κρίση στο Κυπριακό, που δεν υπάρχει πλαίσιο διαπραγματεύσεων, δεν υπάρχει πια και εμπλεγμένος φορέας, όπως οι ΗΠΑ π.χ. στο παρελθόν. Τόσο σε επίπεδο ΕΕ θεσμικά, όσο και σε επίπεδο κρατών-μελών, η Ευρώπη περνά σοβαρή κρίση. Ποιος περίμενε ότι η Γερμανία θα ήταν χωρίς κυβέρνηση για έξι μήνες; Ποιος περίμενε το Brexit; Ή πως η Ιταλία θα βρισκόταν σ’ αυτή την προβληματική θέση; Η Τουρκία όλα αυτά τα εκμεταλλεύεται και επιλέγει την περίοδο και τον τρόπο που δρα. Άρα, ρεαλισμός είναι όταν υπάρχει ένα παράθυρο ευκαιρίας να μην το κλείνουμε περιμένοντας ότι στο μέλλον θα έχουμε περισσότερα. Ο χρόνος δεν δουλεύει πάντοτε για μας…

Κι ως εκ τούτου, η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας απέναντι στις προκλήσεις της Τουρκίας είναι ανάλογη και της κατάστασης που επικρατεί γενικότερα στους κόλπους της διεθνούς κοινότητας…

Η διεθνής κοινότητα μάς στηρίζει στο επί της αρχής δικαίωμά μας για την εξόρυξη και εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Εκείνο το οποίο πρέπει, επίσης, να γνωρίζουμε είναι ότι η διεθνής κοινότητα δεν θα μας στήριζε αν προχωρούσαμε σε εκμετάλλευση χωρίς σαφέστατες πρόνοιες για τα δικαιώματα και των Τ/κ και λοιπών Κυπρίων. Και η διεθνής κοινότητα νομίζω αναμένει από την Κυπριακή Δημοκρατία να αποδείξει έμπρακτα ότι λαμβάνει υπόψιν της τα δικαιώματα όλων των Κυπρίων. Δεν αρκεί μόνο το λεκτικό. Όσο δίκαιο έχει η Κυπριακή Δημοκρατία όταν λέει ότι η Τουρκία πρέπει να δείξει έμπρακτα ότι επιθυμεί επιστροφή στις συνομιλίες και ουσιαστική, εποικοδομητική συνεισφορά στη λύση του Κυπριακού, άλλο τόσο και η διεθνής κοινότητα νομίζω αναμένει από την Κυπριακή Δημοκρατία να αποδείξει εμπράκτως ότι λαμβάνει υπόψιν τα δικαιώματα όλων των Κυπρίων, στο ζήτημα αυτό.

Εμπράκτως; Το Ταμείο Υδρογονανθράκων δεν θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος;

Θα μπορούσε να είναι ένα καλό βήμα.

 

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy