Ελεύθερα τα παιδιά να επιλέγουν παιχνίδια

Δήμητρα Κογκίδου: Να σταματήσει ο έμφυλος διαχωρισμός

Της Ελένης Κωνσταντίνου

Η αγορά κατακλύζεται με παιχνίδια που έχουν έμφυλα χαρακτηριστικά

Η ώρα να σταματήσει ο αυστηρός διαχωρισμός ανάμεσα σε αγορίστικα και κοριτσίστικα παιχνίδια έφτασε. Ιδιαίτερα αυτές τις γιορτινές μέρες ο καθένας από εμάς βρίσκει την εύκολη λύση για να προσφέρει στα παιδιά: κούκλα για τα κορίτσια και αυτοκινητάκι για τα αγόρια. Ωστόσο η επιλογή του κατάλληλου παιχνιδιού κρύβει πολύ περισσότερες παγίδες απ’ όσες φανταζόμαστε, αφού τόσο για τα κορίτσια όσο και για τα αγόρια περιορίζονται οι δυνατότητες ολόπλευρης ανάπτυξής τους. Η Δήμητρα Κογκίδου, καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης και πρόεδρος της Επιτροπής Φύλου και Ισότητας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, έχει ασχοληθεί εκτεταμένα με το ζήτημα αυτό. Και δεν παύει να τονίζει τη σημασία κατάργησης του έμφυλου διαχωρισμού των παιχνιδιών.

 

Ήρθε η ώρα να δώσουμε τη δυνατότητα σε όλα τα παιδιά να βιώνουν τις επιθυμίες τους να παίξουν με όλα τα παιχνίδια ως θεμιτές επιλογές. Είναι επώδυνο και εξουθενωτικό για τα παιδιά να εισπράττουν ότι οι επιλογές τους είναι «αφύσικες» και «λανθασμένες» γιατί δεν ταιριάζουν με τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί ανδρισμού και θηλυκότητας και να εξαναγκάζονται να προσαρμοσθούν ή να υποφέρουν από τις άκαμπτες νόρμες των έμφυλων κατηγοριοποιήσεων, σημειώνει, μεταξύ άλλων, η κ. Κογκίδου.

Παράλληλα, από τη στιγμή που ασχολήθηκε με το ζήτημα αυτό, εισπράττει διάφορα μηνύματα. Φίλη τής αναφέρει ότι η κόρη της, στεναχωρημένη τής είπε ότι θέλει να κάνει παρκούρ, αλλά τα αγόρια στο σχολείο τής λένε ότι αυτό είναι μόνον αγορίστικο παιχνίδι. Ένας συνάδελφος τής μεταφέρει με αμηχανία ότι η κόρη του ζήτησε για τα γενέθλιά της ένα «μηχανοκίνητο ρομπότ δαγκάνα», όπως αυτό του ξαδέλφου της. Της αντιπρότειναν ένα ηλεκτρονικό ζωάκι ή άλλα ηλεκτρονικά παιχνίδια για κορίτσια, αλλά αυτή επιμένει…

Όπως επισημαίνει η κ. Κογκίδου, καθώς τα παιχνίδια που κατασκευάζονται και πωλούνται σήμερα γίνονται όλο και πιο έμφυλα, τόσο το κοινωνικό κόστος της υπέρβασης των ορίων και η πίεση των συνομηλίκων για συμμόρφωση είναι μεγάλη, για παιδιά και μεγάλους. Αυτό οδηγεί τους γονείς να επιμένουν σε παιχνίδια κατάλληλα για το φύλο των παιδιών τους.

«Στην περίπτωση αυτή τα αγόρια αποκλείονται πιο συχνά από παιχνίδια που απευθύνονται σε κορίτσιακαι ο αποκλεισμός είναι πολύ πιο αυστηρός, καθώς ασκείται μεγαλύτερη πίεση να αρνηθούν όψεις του χαρακτήρα τους που μπορεί να μοιάζουν “κοριτσίστικες” σε μια κοινωνία που είναι αρκετά ομοφοβική. Τα αγόρια στιγματίζονται περισσότερο όταν υπερβούν την έμφυλη διχοτόμηση στα παιχνίδια. Έτσι πολύ πιο δύσκολα θα αφήσουν οι γονείς ένα αγοράκι να παίζει και με κούκλες -ακόμα και αν είναι κούκλες μωρά- ή θα το γράψουν σε σχολή χορού για μπαλέτο, γιατί φοβούνται ότιαυτό μπορεί να οδηγήσει σε θηλυπρεπή συμπεριφορά. Από την άλλη, υπάρχει μεγαλύτερη ανεκτικότητα στα κορίτσια. Το να θεωρηθεί ένα κορίτσι ως “αγοροκόριτσο” είναι μια  κατάσταση αποδεκτήγια κάποιο διάστημα χωρίς να παρουσιάζονται έντονες αντιδράσεις».

Σήμερα, όπως σημειώνει η κ. Κογκίδου, η αγορά κατακλύζεται με παιχνίδια που έχουν έμφυλα χαρακτηριστικά και το φαινόμενο αυτό  δεν αποτελεί μια μεμονωμένη πρακτική, καθώς αντικατοπτρίζεται σε μια ποικιλία προϊόντων για παιδιά. «Αν δούμε τις απεικονίσεις και τα μηνύματα σε μερικά ρούχα για βρέφη και μικρά παιδιά, θα διαπιστώσουμε ότι ορισμένα αναπαράγουν στερεότυπες αντιλήψεις για τους έμφυλους ρόλους. Ορισμένες λεζάντες σε ρούχα για κορίτσια: «Μελλοντική νύφη», «Χρειάζομαι έναν ήρωα», «Όμορφη», «Χαριτωμένη», «Γεννημένη για να φοράω διαμάντια», ενώ οι λεζάντες σε ρούχα για αγόρια: «Άρχοντας του Παιχνιδιού», «Γίνε ήρωας», «Πολύ έξυπνος», «Έτσι είναι τα αγόρια». Υπάρχουν, επίσης, πολλές υπερσεξουαλικοποιημένες αποκριάτικες στολές για κορίτσια, που, πέραν από το γεγονός ότι διαστρεβλώνουν την εικόνα ορισμένων επαγγελμάτων, όπως η σέξι νοσηλεύτρια, μαθαίνουν στα κορίτσια ότι πρέπει να επιδιώξουν αυτό το  πρότυπο  ομορφιάς».

Ο σημερινός σχεδιασμός και εμπορία παιχνιδιών προωθούν συγκεκριμένα πρότυπα

Παρά το γεγονός, όπως προσθέτει, ότι η ανισότητα των φύλων έχει μειωθεί τον τελευταίο αιώνα, τα έμφυλα στερεότυπα διαδραματίζουν  σημαντικό ρόλο τόσο στο σχεδιασμό όσο και στην εμπορία των παιχνιδιών.

«Τα παιχνίδια που πωλούνται σήμερα είναι περισσότερο έμφυλα από ποτέ, πολύ συχνά παρουσιάζονται ως κατάλληλα “για αγόρια” ή “για κορίτσια”, πωλούνται σε διαφορετικά τμήματα ή και ορόφους, έχουν διαφορετικό περιτύλιγμα και χρώμα, διαφορετικές απεικονίσεις και λεζάντες. Αυτό δημιουργεί την εντύπωση ότι μερικά παιχνίδια είναι κυρίως για αγόρια, μερικά κυρίως για κορίτσια και μερικά τελείως απαγορευμένα για κάποιο φύλο. Αυτή η επιλογή είναι επικερδής για τις επιχειρήσεις, καθώς έχουν χωριστές αγορές, που καθεμία έχει τα δικά της διακριτά προϊόντα. Έχει, όμως, κοινωνικό κόστος καθώς η έμφυλη διχοτόμηση των παιχνιδιών βλάπτει κορίτσια και αγόρια».

Για παράδειγμα, όπως τονίζει η κ. Κογκίδου, τα αγόρια συχνά δεν έχουν εμπειρίες με παιχνίδια που δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ανατροφής και οικιακής ευθύνης, ενώ θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τις εμπειρίες αυτές και αυτό θα συμβάλει αργότερα να επιτευχθεί στην πράξη η συμφιλίωση της οικογενειακής και εργασιακής ζωής και επιπλέον να αποκτήσουν πρώιμα ενδιαφέροντα και δεξιότητες που μπορεί να τα οδηγήσουν σε καριέρες σε αντίστοιχα επαγγέλματα.  

Από την άλλη,πάρα πολλά «κοριτσίστικα» παιχνίδια έχουν σχέση με την ελκυστική εμφάνιση, προωθούν ένα συγκεκριμένο πρότυπο ομορφιάς, ενώ, παράλληλα, διδάσκουν στα κορίτσια πόσο σημαντική είναι η εμφάνιση για την κοινωνική αποδοχή.

«Αυτό μπορεί να θεωρηθεί  επιζήμιο για τη διαμόρφωση των στόχων της ζωής τους και τις μελλοντικές προοπτικές τους, τόσο στην προσωπική όσο και στην επαγγελματική ζωή. Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι τα παιχνίδια αυτά έχουν αρνητική επίπτωση στην ανάπτυξη του ενδιαφέροντος για τις φυσικές επιστήμες, την τεχνολογία, τη μηχανική και τα μαθηματικά.

Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια αυξανόμενη ανησυχία διεθνώς για τον έμφυλο διαχωρισμό των παιχνιδιών, καθώς αυτή η πρώιμη διχοτόμηση των ενδιαφερόντων και των δραστηριοτήτων των παιδιών έχει ως αποτέλεσμα να αποκτούν μέσα από το παιχνίδι διαφορετικές εμπειρίες και δεξιότητες τα αγόρια και τα κορίτσια και κατά συνέπεια να αναπαράγονται τα έμφυλα στερεότυπα και να περιορίζονται οιδυνατότητες ολόπλευρης ανάπτυξής τους».

Υπερβαίνοντας τον έμφυλο διαχωρισμό των παιχνιδιών

Η κ. Κογκίδου είναι ξεκάθαρη. Χρειάζεται να καταργηθεί ο αυστηρός διαχωρισμός ανάμεσα σε «αγορίστικα» και «κοριτσίστικα» παιχνίδια και να υπάρχουν «ουδέτερα ως προς το φύλο» παιχνίδια, έτσι ώστε να αποκτούν τα παιδιά ένα μεγαλύτερο εύρος εμπειριών και δεξιοτήτων, χωρίς άγχος για το αν αυτό είναι συμβατό με το φύλο τους.

Αυτό που μπορούμε όμως να κάνουμε ως γονείς, εκπαιδευτικοί και καταναλωτές/τριες, όπως σημειώνει η κ. Κογκίδου, είναι να προσπαθήσουμε να ελαχιστοποιήσουμε την αγορά έμφυλων παιχνιδιών στα παιδιά και να απαιτήσουμε να έχουμε τη δυνατότητα για περισσότερες επιλογές «ουδέτερων ως προς το φύλο» παιχνιδιών.

«Η ευαισθητοποίηση γονιών και εκπαιδευτικών στο ζήτημα της έμφυλης διχοτόμησης των παιχνιδιών και η κατάργηση των διαφορετικών ζωνών “για κορίτσια” και “για αγόρια” στα καταστήματα των παιχνιδιών είναι ένα σημαντικό πρώτο βήμα, αλλά πρέπει να συνεχιστεί με αλλαγές στην κατασκευή/ανακατασκευή των παιχνιδιών και στο μάρκετινγκ.

Αν απαλλαγούμε από το φορτίο των προσδοκιών λόγω φύλου, το κάθε παιδί θα μπορεί ελεύθερα να αναπτύξει πλήρως το δυναμικό του.  Μπορούμε να φανταστούμε έναν κόσμο όπου το φύλο δεν θα είναι ούτε συν ούτε πλην, έναν κόσμο απαλλαγμένο από τις έμφυλες κατηγοριοποιήσεις και τα ασφυκτικά πλαίσια των έμφυλων στερεοτύπων, έναν κόσμο που να επιτρέπει τους ανθρώπους να καθορίζουν τους εαυτούς τους ως ανθρώπινα όντα; Θεωρώ ότι μπορούμε και πρέπει να εργασθούμε για την κατάκτηση της ουσιαστικής ισότητας των φύλων».