Ελευθεροτυπία: Μεταξύ σφύρας και άκμονος

* Δυσχερείς οι συνθήκες άσκησης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος τόσο στην πρώτη γραμμή των συρράξεων όσο και στις πιο «ήσυχες» μεγαλουπόλεις του κόσμου

Του Κώστα Κωνσταντίνου

Τουλάχιστον 76 δημοσιογράφοι δολοφονήθηκαν μέσα στο 2016 ανά το παγκόσμιο. 52 δημοσιογράφοι έπεσαν θύματα απαγωγής. Τουλάχιστον 348 φυλακίστηκαν, κυρίως στην Τουρκία. Γυναίκες δημοσιογράφοι απειλούνται με βιασμό ή και δολοφονία. Διακόσιοι δημοσιογράφοι βρίσκονται σήμερα πίσω από τα κάγκελα της φυλακής στις χώρες μέλη του ΟΑΣΕ. Σωρεία νομοθετικών αλλαγών σε εθνικό δίκαιο στο όνομα της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας. Οι αριθμοί και οι νέες πραγματικότητες μιλούν από μόνα τους. Η ελευθεροτυπία βρίσκεται μεταξύ σφύρας και άκμονος. Δυσχερείς οι συνθήκες άσκησης του επαγγέλματος τόσο στην πρώτη γραμμή των συρράξεων όσο και στις πιο «ήσυχες» μεγαλουπόλεις του κόσμου. Περισσότερο «ύπουλες», φυσικά, παρά ήσυχες.

Αυτές είναι πραγματικότητες τις οποίες άγγιξαν εκπρόσωποι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του ΟΑΣΕ και της διεθνούς δημοσιογραφικής οικογένειας που βρέθηκαν στο Σπίτι της Συνεργασίας στη Νεκρή Ζώνη της Λευκωσίας. Σ’ ένα σημείο που κάθε άλλο παρά τυχαία επιλέχθηκε, καθώς, παρόντων ξένων προσκεκλημένων, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι δημοσιογράφοι έσμιξαν, συζήτησαν, κατέθεσαν προβληματισμούς, υπό το φως των νέων προσπαθειών για επανένωση της Κύπρου, λαμβάνοντας το σχόλιο της εκπροσώπου του ΟΑΣΕ, Ντούνια Μιγιάτοβιτς, ότι στην Κύπρο τα ΜΜΕ έχουν την ευκαιρία να διαδραματίσουν έναν ιστορικό ρόλο κατά την κάλυψη των συνομιλιών για τη διευθέτηση του Κυπριακού.

Ιδιαίτερα χαμηλή ασφάλεια
Η εκπρόσωπος του ΟΑΣΕ κατά την παρέμβασή της τόνισε το εξής ανησυχητικό: Η βασική απειλή στα 57 κράτη μέλη του Οργανισμού είναι το ιδιαίτερα χαμηλό επίπεδο ασφάλειας για τους δημοσιογράφους. «Οι δημοσιογράφοι απειλούνται απλώς και μόνο επειδή κάνουν τη δουλειά τους», τόνισε χαρακτηριστικά, προσθέτοντας ότι πολλοί από αυτούς είναι φυλακισμένοι υπό άθλιες συνθήκες, ενώ μερικοί εξ αυτών κατηγορούνται για αδικήματα που δεν σχετίζονται με την εργασία τους ή για αδικήματα όπως διασπορά τρομοκρατικής προπαγάνδας. Η κ. Μιγιάτοβιτς αναφέρθηκε και στην αντιτρομοκρατική νομοθεσία διαφόρων κυβερνήσεων, λέγοντας ότι τέτοια μέτρα μπορεί ενδεχομένως να επηρεάσουν αρνητικά την ελευθερία της έκφρασης. Βεβαίως και υπάρχει η ανάγκη για ασφαλείς κοινωνίες και οι κυβερνήσεις πρέπει να πάρουν μέτρα προς την κατεύθυνση αυτή, όχι όμως εις βάρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πρόσθεσε, ενώ είπε ότι «πρέπει να αποδεχόμαστε και τις απόψεις που δεν μας αρέσουν».

Η τρομοκρατία και τα «Νέα Media»
Ο Jonathan Lundqvist, πρόεδρος του σουηδικού τμήματος του Οργανισμού Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα, περιέγραψε με μελανά χρώματα στη δική του παρέμβαση την κατάσταση. Μίλησε για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι τα τελευταία χρόνια, παραθέτοντας και στατιστικά στοιχεία. Οπως είπε, η δημοσιογραφία είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατον, να ασκηθεί στην πράξη σε πολλές χώρες λόγω των δυσκολιών που επιβάλλονται στους δημοσιογράφους εις το όνομα των νόμων κατά της τρομοκρατίας και πολλών άλλων νομικών ζητημάτων. Οι δημοσιογράφοι θεωρούνται χρήσιμοι για να πουν τι συμβαίνει στον κόσμο, όμως τώρα, πρόσθεσε, με την ευρεία διάδοση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, θεωρούνται ως τα άτομα που θέτουν ενοχλητικά ερωτήματα και συνεπώς είναι πολύ πιο εύκολο τώρα να στρέψει κάποιος ένα όπλο εναντίον ενός δημοσιογράφου. Τόνισε παράλληλα τα προβλήματα που προκύπτουν από την έκρηξη της τεχνολογίας αλλά και από κατάλοιπα παλαιών νοοτροπιών. Η τάση ψηφιοποίησης, είπε, φέρνει τα κράτη σε θέση να παρακολουθούν τους πολίτες και τους δημοσιογράφους, ελέγχοντας τους πληροφοριοδότες. Ανέφερε εξάλλου ότι στις μισές ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν νόμοι που θεωρούν παράνομη τη βλασφημία. «Στη Σουηδία θέλαμε να τυπώσουμε την επίμαχη έκδοση του γαλλικού σατιρικού περιοδικού Σιαρλί Εμπντό, στα σουηδικά. Δεν βρίσκαμε εκδότες. Στο τέλος βρήκαμε κάποιον που μας έκανε τη χάρη, αφού έλαβε διαβεβαιώσεις ότι δεν θα βγει το όνομά του προς τα έξω», είπε χαρακτηριστικά.

Η κατάταξη της Κύπρου
Η Κυπριακή Δημοκρατία βρίσκεται στην 27η θέση των κρατών με ελευθερία στον Τύπο, ενώ το βόρειο τμήμα κατατάσσεται στην 81η θέση. Ο Janne Virkumen, πρώην αρχισυντάκτης στην εφημερίδα Helsing Sanomat της Φινλανδίας, μίλησε στην παρουσίασή του για την ελευθερία του λόγου, η οποία, όπως τόνισε, είναι το θεμέλιο για την οικοδόμηση μιας ελεύθερης κοινωνίας και μιας κοινής ευημερίας. Οπως είπε, η ελευθερία του λόγου έχει τα τελευταία χρόνια περικοπεί κατά τη διάρκεια της αυταρχικής διακυβέρνησης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, και σήμερα υπάρχουν τουλάχιστον 150 δημοσιογράφοι στη φυλακή στην Τουρκία, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα για μια δίκαιη δίκη.

Η θέση του Ευρωκοινοβουλίου
Η μεγαλύτερη πρόκληση για τα ΜΜΕ είναι η οικονομική επιβίωση σε αυτή την ταραγμένη περίοδο, ανέφερε στο μήνυμά της η Maired McGuinness, πρώτη αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, προερχόμενη από το Φιλελεύθερο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα. Ανέφερε ότι η καλή ποιότητα δημοσιογραφίας απαιτεί από τους οργανισμούς να «πληρώσουν γι’ αυτού του είδους τη δημοσιογραφία και να την επιβραβεύσουν με ένα σωστό τρόπο». Θίγοντας το πρόβλημα των ψευδών ειδήσεων επεσήμανε ότι πρόκειται για ένα φαινόμενο, το οποίο ενισχύεται και υποκινείται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Νέοι, ενήλικες αλλά και εικοσάρηδες, φαίνεται να απομακρύνονται από τις παραδοσιακές εφημερίδες και την τηλεόραση παρακολουθώντας τις ειδήσεις από τα iPads και iPhones. Υπάρχει, είπε, πραγματική ανάγκη για εκπαίδευση των νέων, έτσι ώστε να αποκτήσουν τέτοιες δεξιότητες με βάση τις οποίες να αναλύσουν τις ειδήσεις με τις οποίες τροφοδοτούνται και να είναι σε θέση να κρίνουν την ποιότητα των ειδήσεων αυτών.

Πυλώνας δημοκρατίας αλλά και μοχλός χειραγώγησής της
Τα ΜΜΕ στην Κύπρο λειτουργούν ως πυλώνας της δημοκρατίας, αλλά την ίδια στιγμή λειτουργούν και ως μοχλός χειραγώγησής της, ανέφερε στην ομιλία του ο πρόεδρος της Ενωσης Συντακτών Κύπρου (ΕΣΚ), Γιώργος Φράγκος, κάνοντας παράλληλα λόγο για σοβαρά ελλείμματα πλουραλισμού σε όλα τα κυπριακά ΜΜΕ.

Ανέφερε χαρακτηριστικά ότι η αντίθετη άποψη στα κυπριακά ΜΜΕ, όταν δεν αγνοείται παντελώς, υποβαθμίζεται, απαξιώνεται και συχνά διαστρεβλώνεται και λοιδορείται. Οπως είπε, ο Τύπος και τα ΜΜΕ «βρίθουν μονοσήμαντων, μονόπλευρων και επιλεκτικών προσεγγίσεων». Αναφερόμενος στην κάλυψη του Κυπριακού, είπε ότι δεσπόζουν ο αρνητισμός, τα φοβικά σύνδρομα, ο σκεπτικισμός, η καχυποψία και η αμφισβήτηση. Μίλησε για τις τρέχουσες συνομιλίες και είπε ότι «στα πλείστα ρεπορτάζ πολλών ΜΜΕ στην Κυπριακή Δημοκρατία ιχνηλατείται μια πνοή προκατάληψης, απόρριψης και μη αποδοχής αυτών των τόσο κοσμογονικών και εν ολίγοις ελπιδοφόρων εξελίξεων». Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του κ. Φράγκου ότι «οι δημοσιογράφοι στην Κύπρο είναι ελεύθεροι να εκφράσουν την άποψή τους, φτάνει αυτή να συμπίπτει με την άποψη του εκδότη ή του καναλάρχη τους» ή «να μην θίγει τα οικονομικά συμφέροντα ή τα πολιτικά πιστεύω του εκδότη ή του καναλάρχη τους».

Οι διωγμοί στην άλλη πλευρά
Ο πρόεδρος του τ/κ Συνδέσμου Δημοσιογράφων Ozuslu μίλησε για την κατάσταση που επικρατεί στα κατεχόμενα και για την κατάσταση διωγμού την οποία βιώνουν πολλοί Τ/κ δημοσιογράφοι. Τα εννέα τοπικά κανάλια παραμερίζονται, όπως ανέφερε, από την ισχύ των τουρκικών καναλιών.

Χαρακτηριστικά ανέφερε ότι το μερίδιο τηλεθέασης των τ/κ τηλεοπτικών σταθμών ανέρχεται μόλις στο 17%. Δεν δίστασε να πει ξεκάθαρα ότι υπάρχει έμμεση λογοκρισία στα κανάλια μέσω του λεγόμενου «οργανισμού ραδιοτηλεόρασης». Ωστόσο, είπε, τα πράγματα είναι καλά όσον αφορά την ελευθερία του Τύπου και πρόσθεσε ότι ουδείς δημοσιογράφος έχει τιμωρηθεί για την αρθρογραφία του, πέραν κάποιων περιπτώσεων που αφορούσαν περιστατικά δυσφήμισης.