Έλενα Αντωνίου: Η ενδοσκόπηση αποτελεί μια μορφή πολιτικής πράξης

Συνέντευξη στον Αντώνη Γεωργίου
Για την performer και χορογράφο Ελενα Αντώνιου το 2016 είναι μια γεμάτη και ενδιαφέρουσα χρονιά. Συμμετείχε αρχικά στην Πλατφόρμα Σύγχρονου Χορού και ακολούθως στην Αθήνα στο πρόγραμμα AS ONE που ήταν μια συνεργασία του Οργανισμού ΝΕΟΝ και του Marina Abramovic Institute (MAI). Στις 24 και 25 Σεπτεμβρίου στο πλαίσιο του προγράμματος, των Πολιτιστικών Υπηρεσιών , για το σύγχρονο χορό, Τερψιχόρη παρουσιάζει το έργο i open my palm.i called a space. στο χώρο Volks στη Λευκωσία.

Μιλάμε για το νέο της έργο, που αποτελεί μέρος της έρευνάς της για «τα σωματικά και συναισθηματικά όρια του σόλο ερμηνευτή» αλλά και τη μοναδική εμπειρία της με το «ταξίδι», όπως το αποκαλεί, την πολύωρη performance στην Αθήνα. Ζητούμενο για την Ελενα Αντωνίου, μέσα από τα έργα της είναι «η επικοινωνία» και ξεκαθαρίζει πως για την ίδια αυτή η αναζήτηση «των ορίων μας και η παραδοχή ότι αυτά αλλάζουν μέρα με τη μέρα αποτελεί μια μορφή πολιτικής πράξης».

ΕΛΕΝΑ ΑΝΤΩΝΙΟΥ

Η ενδοσκόπηση αποτελεί μια μορφή πολιτικής πράξης

Η ενεργή παρουσία του κοινού δίνει ζωή στην τέχνη

Υπάρχει κάποια σύνδεση ανάμεσα στα έργα που παρουσίασες στην Πλατφόρμα, στο As One και σε αυτό που θα παρουσιάσεις στo Volks στη Λευκωσία;

Τα τρία αυτά έργα αποτελούν μέρος της έρευνάς μου που εξελίσσεται από το 2014. Εχοντας ως γενικό πλαίσιο τα σωματικά και συναισθηματικά όρια του σόλο ερμηνευτή το κάθε έργο προσεγγίζει το θέμα με διαφορετικούς τρόπους. Το έργο για την Πλατφόρμα παρουσιάστηκε στη σύμβαση μιας θεατρικής σκηνής, η performance στο AS ONE ήταν μακράς διάρκειας, μια 50ωρη πρόκληση μέσα σε ένα Μουσείο και τώρα στο πρόγραμμα Τερψιχόρη μπαίνουμε στο χώρο Volks με μια άλλη συνθήκη. Κάθε φορά η επικοινωνία με το έργο αλλάζει και στον τρόπο υλοποίησης, αλλά και στον τρόπο αποδοχής ή μη.

Στην Αθήνα παρουσίασες την performance μακράς διάρκειας Μια οκτάωρη διαδρομή, σε επιμέλεια Marina Abramovic, Serge Le Borgne και Paula Garcia. Τι ακριβώς ήταν;

Ηταν ένα ταξίδι. Μια συγκεκριμένη διαδρομή, μια λευκή γραμμή πάχους 20 εκ. που διέτρεχε τους χώρους του Μουσείου Μπενάκη, ήταν η προδιαγεγραμμένη πορεία μου για 6 μέρες, 5 μέρες 8 ώρες τη μέρα και μία μέρα για 10 ώρες. Ο,τι και να συνέβαινε δεν έπρεπε να την εγκαταλείψω. Η performance αποτελούσε μια συνεχή αναζήτηση των ανθρώπινων ορίων , συμμετέχοντας νοητικά στη μετακίνηση στην οποία υποβάλλονται εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο αυτή την εποχή, ρισκάροντας τη ζωή τους στην αναζήτηση μιας νέας αρχής.

Το Αs one ήταν μια τις μεγαλύτερες διοργανώσεις για την τέχνη της performance στην Ευρώπη. Πώς ήταν όλη αυτή η εμπειρία;

Το AS ONE ήταν η μεγαλύτερη διοργάνωση για την performance στην Ελλάδα και μία από τις μεγαλύτερες στην Ευρώπη. Αναφέρω ενδεικτικά κάποιους αριθμούς για να μπορέσω να περιγράψω καλύτερα τη σημαντικότητα της εμπειρίας αυτής. Διήρκεσε 7 εβδομάδες ως ένα ζωντανό εργαστήριο αφιερωμένο στην τέχνη της performance. Επισκέφθηκαν το Μουσείο Μπενάκη σχεδόν 50.000 άνθρωποι. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν 2.680 ώρες performance από 29 καλλιτέχνες που επί 8 ώρες την ημέρα δοκίμασαν τα όρια του σώματος και του νου. Οι ομάδες των NEON+MAI εξέτασαν 320 αιτήσεις καλλιτεχνών , για να καταλήξουν στους 29 που συμμετείχαν και στα 30 projects τους. Υπήρξε ενδιαφέρον των διεθνών μέσων με τουλάχιστον 10 εκτενή ρεπορτάζ σε μέσα όπως The New York Times, Bloomberg, CNN Style, NZZ Am Sonntag, Forbes.com, Art Monthly, ArtNet, ArtInfo, Wallpaper online, Calvert Journal. Στην Ελλάδα, εφημερίδες, sites και περιοδικά φιλοξένησαν περισσότερα από 600δημοσιεύματα.

Οι περισσότεροι από εμάς παρουσιάσαμε έργο μακράς διάρκειας για πρώτη φορά. Για μένα η συμμετοχή μου σε αυτό το πρόγραμμα ήταν καθοριστική. Είναι κάτι που θα ήθελα να συνεχίσω να δουλεύω. Ομως πάνω από όλα είναι οι άνθρωποι που μοιραστήκαμε αυτή την εμπειρία. Μια ομάδα από εξαιρετικούς καλλιτέχνες που η κοινή εμπειρία του AS ONE θα μας οδηγήσει σε νέα projects και συνεργασίες.

Πώς ένιωθες στην πολύωρη αυτή performance; Πώς ήταν η σχέση σου με το χρόνο;

Μετακίνηση. Εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο αυτή τη στιγμή μετακινούνται. Αλλάζουν θέση. Αυτά σκέφτηκα ξεκινώντας. Την πρώτη μέρα η μετακίνησή μου γίνεται με πολύ αργό ρυθμό και μεγάλες παύσεις. Κατά τη διάρκεια της εβδομάδας οι ανάγκες αλλάζουν . Ξεσπάσματα, εναλλαγές ρυθμού, εκρηκτικές μετακινήσεις, αλλαγή στη φόρμα του σώματος. Κάθε σταθμός, κάθε παύση κρύβει μια αλληλοεπίδραση είτε με το κοινό είτε με μια άλλη performance. Η αίσθηση του χρόνου αλλοιώνεται κι αυτό έχει ως αποτέλεσμα η πιο μικρή λεπτομέρεια να γίνεται σημαντική. Η αναπνοή, το βλέμμα, ένα χαμόγελο από ένα θεατή, ένα ποτήρι νερό, όλα παίρνουν άλλη διάσταση και σημασία. Με την performance μακράς διάρκειας προκάλεσα πραγματικά τα όριά μου, σωματικά, συναισθηματικά, νοητικά κι αυτό γιατί δεν υπήρχε άλλη επιλογή. Μόνη επιλογή το παρόν, το εδώ και τώρα. Αν αυτό επιτευχθεί και από τον performer και από τον θεατή τότε η αντίληψη και το συναίσθημα έχουν άλλα μεγέθη και η τέχνη είναι ζωντανή.

Ενιωθες να αλλάζεις εσύ η ίδια μέσα από αυτή την performance; Τι θυμάσαι από αυτή τη διαδικασία;

Τα συναισθήματα εναλλάσσονταν συνεχώς και κατά τη διάρκεια της performance και μετά το τέλος κάθε μέρας. Θυμάμαι πολλά. Οσο περνάει ο καιρός τα θυμάμαι πιο έντονα. Θυμάμαι έναν κύριο προχωρημένης ηλικίας να με παρακολουθεί για αρκετή ώρα να προσπαθώ με όλο μου το σώμα να διανύσω μια ανηφορική απόσταση. Οταν έφτασα και σηκωνόμουν σιγά σιγά όρθια για να συνεχίσω τη διαδρομή μου στεκόταν απέναντί μου. Με κοίταζε έντονα με δακρυσμένα μάτια. Ηταν μια μαγική παύση. Τα πιο έντονα συναισθήματα ήταν την τελευταία μέρα, όταν ξεκινάω την αφαίρεση της γραμμής. Σιγά σιγά η διαδρομή μου εξαφανίζεται και την κουβαλάω μαζί μου μέχρι το τέλος. Η σωματική και ψυχική εξάντληση ήταν πολύ έντονη, αλλά η ενέργεια κορυφώθηκε. Ενιωθα τον κόσμο γύρω μου να γίνεται όλο και περισσότερος. Η δράση επίπονη, αλλά έπρεπε να ολοκληρώσω και τα κατάφερα γιατί κι εγώ ως performer και οι θεατές ήμασταν ενεργοί στο εδώ και τώρα.

Κάποιοι θεωρούν πως πια το «φαινόμενο Αμπράμοβιτς» έχει φθαρεί και έχει ενσωματωθεί στην κυρίαρχη κουλτούρα, έχει γίνει mainstream. Τι νομίζεις;

Η ίδια σε συνέντευξή της είχε πει: «Αγαπώ τη μόδα. Ποιος είπε αν βάζεις κόκκινο κραγιόν ή έχεις βαμμένα νύχια ή κάνεις ένα event με τον Jay Z αυτό σημαίνει ότι δεν είσαι καλός καλλιτέχνης;» Μιλάμε για το «φαινόμενο Αμπράμοβιτς» που με τα έργα της προκαλεί τα ανθρώπινα όρια. Το ίδιο κάνει και με το mainstream. Το προκαλεί και ξέρει πολύ καλά το γιατί.

Το νέο σου έργο στο πλαίσιο του προγράμματος Τερψιχόρη είναι ένα σόλο με τίτλο: i open my palm. i called a space. Πού εστιάζει;

Το έργο εστιάζει στην έρευνά μου πάνω στα σωματικά και συναισθηματικά όρια του σόλο ερμηνευτή, όπου η κίνηση δημιουργεί παράλληλες συνθήκες, προκαλώντας συνεχόμενη μεταβολή του ηχητικού και εικαστικού περιβάλλοντος.

Εκτός από τις παραστάσεις το Σάββατο 1η Οκτωβρίου στον ίδιο χώρο, στο VOLKS, σε εργαστήρι θα μοιραστώ με τους συμμετέχοντες την έρευνά μου, που επικεντρώνεται στα σωματικά και συναισθηματικά όρια του σόλο ερμηνευτή. Το εργαστήριο είναι δωρεάν και απευθύνεται σε όσους ασχολούνται επαγγελματικά με οποιαδήποτε μορφή άυλης τέχνης.

Ειδικά στο έργο που θα παρουσιάσουμε τώρα ο θεατής δεν θα θέλαμε να είναι παθητικός. Θέλουμε να υπάρχει στο χώρο ισότιμα, να κινείται ελεύθερα, χρειάζομαι να νιώσω την ενέργειά του για να νιώσει κι αυτός τη δική μου.

Ποιοι είναι οι συνεργάτες σου σε αυτό το έργο;

Βασικός συνεργάτης μου είναι ο καλλιτέχνης Πόλυς Πεσλίκας. Πρωτοσυνεργαστήκαμε το 2008 κι από τότε έχουμε παρουσιάσει αρκετά έργα στην Κύπρο και κάποια από αυτά και εκτός Κύπρου. Στη μουσική και ηχητική εγκατάσταση ο Σταύρος Γασπαράτος που γνώρισα μέσα από τη συνεργασία μας στο ανέβασμα δύο θεατρικών παραστάσεων του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, η μία εδώ στο ΘΟΚ ( Αστερισμοί ) και η άλλη στην Αθήνα στο Θέατρο του Νέου Κόσμου (Παράσιτα). Στις φωτογραφίες και στο βίντεο τρέιλερ ο Στέλιος Καλλινίκου.

Είναι ζητούμενο για σένα η συνάντηση, η επικοινωνία με τον θεατή, σε απασχολεί;

Για μένα είναι ζητούμενο η επικοινωνία. Ομως, όπως είπα και πριν , αυτό αλλάζει και στον τρόπο υλοποίησης και στον τρόπο αποδοχής ή μη. Αν το μέσο είναι μια μορφή άυλης τέχνης, τότε η ενεργή παρουσία του κοινού της δίνει ζωή. Μια τέτοια μορφή τέχνης πρέπει να τη δεις από κοντά, πραγματικά, αληθινά. Το να διαβάσεις γι’ αυτή ή να ακούσεις από άλλους δεν είναι το ίδιο.

Εσύ τι ζητάς από τον θεατή των έργων σου;

Με ενδιαφέρει o ενεργός θεατής. Να έχει ευθύνη στην πράξη της παρακολούθησης. Να βρίσκεται στο παρόν. Κι εγώ ως performer και ο θεατής αν βρισκόμαστε μαζί στο “τώρα” της δράσης τότε θα πετύχουμε πιο εύκολα αυτή τη μαγική στιγμή της επικοινωνίας. Ειδικά στο έργο που θα παρουσιάσουμε τώρα ο θεατής δεν θα θέλαμε να είναι παθητικός. Θέλουμε να υπάρχει στο χώρο ισότιμα, να κινείται ελεύθερα, χρειάζομαι να νιώσω την ενέργειά του για να νιώσει κι αυτός τη δική μου. Ενας από τους λόγους που επιλέξαμε το χώρο VOLKS είναι αυτός, να υπάρχει ο θεατής στο χώρο και να του δώσουμε μια άλλη σχέση με τη λεπτομέρεια της δράσης.

Κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι αυτή η εστίαση στον ερμηνευτή και τα όριά του, αυτή η ενδοσκόπηση εμπεριέχει τον κίνδυνο της απομόνωσης από το γύρω περιβάλλον, ενώ παλαιότερά σου έργα μπορούσαν να χαρακτηριστούν πιο «εξωστρεφή», πιο «κοινωνικο-πολιτικά». Συμφωνείς;

Ο ερμηνευτής και τα όριά του δεν ζούνε και δημιουργούν στην απομόνωση. Ζούνε στο εδώ. Ζούνε στο τώρα. Κάποια παλαιότερα έργα μου είχαν μια προσέγγιση πιο αναγνώσιμη. Το τι και πώς ορίζουμε κάτι “εξωστρεφές”, “κοινωνικό” ή “πολιτικό” νομίζω έχει αλλάξει κατά πολύ, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Για μένα η ενδοσκόπηση, η επιστροφή και η γνωριμία με το μέσα μας, η αναζήτηση των ορίων μας και η αναγνώριση και παραδοχή ότι αυτά αλλάζουν μέρα με τη μέρα αποτελεί μια μορφή πολιτικής πράξης. Τα δικά μου σωματικά και συναισθηματικά όρια όπως και κάθε ανθρώπου μεταβάλλονται συνεχώς και επηρεάζονται έντονα από τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Ως καλλιτέχνης με εργαλείο το σώμα μου αυτή τη μεταβολή την εντοπίζω, την καταγράφω, την επεξεργάζομαι και θέλω να την επικοινωνήσω μέσα σε ένα αφαιρετικό πλαίσιο ενεργειακού διαλόγου με τον ενεργό θεατή.