Ένα βήμα μπροστά και δύο πίσω για την Ευρώπη

Η σκιά του λαϊκισμού συνεχίζει να πλανάται πάνω από τη Γηραιά Ήπειρο

Του ανταποκριτή μας στις Βρυξέλλες, Γιάννη Αντύπα

Σειρά εξελίξεων αναδιαμορφώνει το πλαίσιο δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης τις τελευταίες εβδομάδες, αλλάζοντας την ατζέντα της. Η συμφωνία που επετεύχθη για δημιουργία κυβέρνησης συνασπισμού στη Γερμανία έφερε μια πρόσκαιρη ανακούφιση στις Βρυξέλλες, η οποία όμως δεν κράτησε πολύ, καθώς τα άσχημα εκλογικά αποτελέσματα στην Ιταλία και η ανακοίνωση επιβολής ενδεχόμενων εμπορικών δασμών από τις ΗΠΑ ανέτρεψαν την κατάσταση. Ένα θετικό γεγονός, δύο αρνητικά συνεπώς.

Τα αποτελέσματα των γαλλικών και των ολλανδικών εκλογών το 2017 ήταν πολύ σημαντικά. Στη χειρότερη ώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δύο χώρες κλειδιά νίκησαν το λαϊκισμό και έδωσαν νέο άνεμο στα πανιά της Ευρώπης. Αυτό τότε. Λίγους μήνες αργότερα, μια συνεχής πολιτική αβεβαιότητα στην ατμομηχανή της Ευρώπης, τη Γερμανία, απειλούσε να καταστήσει τα αποτελέσματα αυτά ανώφελα.

Το γερμανικό θρίλερ σίγουρα ταρακούνησε τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Η καθυστέρηση και η αβεβαιότητα που έφερε η αποτυχία του πρώτου διαπραγματευτικού κύκλου με τους Φιλελεύθερους και τους Πράσινους ανησύχησε έντονα τον πρόεδρο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ. Μια ανίσχυρη Γερμανία, που δεν μπορεί να βάλει “πλάτη” σε νέες πρωτοβουλίες σημαίνει στασιμότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ έχει ανοίξει ένα πολύτιμο παράθυρο ευκαιρίας για μεταρρύθμισή της λόγω των θετικών οικονομικών συγκυριών.

Όμως, έπειτα από μήνες διεργασιών και ζυμώσεων, λευκός καπνός στο Βερολίνο! Ο αναπληρωτής Υπουργός Οικονομικών και στενότατος συνεργάτης της Άνγκελα Μέρκελ, Πέτερ Άλτμαγιερ, γράφει στο δημοφιλές κοινωνικό δίκτυο Twitter πως «ήρθε η ώρα να στρωθούμε στη δουλειά, σε Γερμανία και Ευρώπη» και οι Βρυξέλλες ανακουφίζονται συλλογικά.

Τα νέα από τη Γερμανία είναι σίγουρα θετικά. Τώρα οι Βρυξέλλες μπορούν ξανά να βασιστούν στον μεγαλύτερο χρηματοδότη τους για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που συνεχίζουν να μαστίζουν τους πληθυσμούς της. Αναιμική οικονομική ανάκαμψη στο Νότο, άνοδος του λαϊκισμού σε όλα τα μήκη και πλάτη, αδυναμία αφομοίωσης μεταναστών και έλλειμμα κοινής άμυνας και ασφάλειας.

Όλα αυτά τα προβλήματα απαιτούν κοινές πολιτικές και συνεργασίες των κρατών-μελών. Η Γερμανία πλέον έχει αναδειχθεί σε έναν άτυπο θεματοφύλακα των ευρωπαϊκών θεμάτων και χωρίς τη συμβολή της πολλές από τις κινήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα ήταν καταδικασμένες.

Το ιταλικό στραβοπάτημα (;)

Το θετικό αυτό μομέντουμ όμως απειλείται. Η Ιταλία θεωρείται ο ασθενής της Ευρώπης. Η οικονομική ανισότητα μεταξύ του βιομηχανικού Βορρά και αγροτικού Νότου παραμένει τεράστια και η ανεργία εξαιρετικά υψηλή. Ο απερχόμενος Πρωθυπουργός Πάολο Τζεντιλόνι μπορεί μεν να έχει επιδείξει κάποιες επιτυχίες, κυρίως τη δημιουργία ενός εκατομμυρίου νέων θέσεων εργασίας (από τις οποίες το 60% μερικής απασχόλησης), όμως αυτό φαίνεται πως ήρθε πολύ αργά.

Οι πρόσφατες εκλογές έδειξαν πως η σκιά του λαϊκισμού συνεχίζει να πλανάται πάνω από την Ευρώπη. Το λαϊκίστικο Κίνημα των Πέντε Αστέρων υπό τον Λουίτζι Ντι Μάιο απέσπασε τη μερίδα του λέοντος στις εκλογές, υποσχόμενο μεγαλύτερους μισθούς, σκληρότερη γραμμή με τις Βρυξέλλες και βελτίωση των σχέσεων με τη Ρωσία. Σημαντική άνοδο είχε και το εθνικιστικό κόμμα Λέγκα του Βορρά, το οποίο υπόσχεται κοπή παράλληλου νομίσματος με το Ευρώ και απέλαση 100.000 μεταναστών, ενώ το φιλοευρωπαϊκό Κόμμα Δημοκρατίας του πρώην Πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι υπέστη εκλογική καθίζηση. Τέλος, αίσθηση έκανε η δυναμική επιστροφή του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, του αμφιλεγόμενου πολιτικού που κατηγορείται για σειρά σκανδάλων.

Με τα σημερινά δεδομένα κανένα κόμμα δεν μπορεί να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Το ιδιότυπο αυτό ιταλικό ψηφιδωτό συνεπώς προμηνύει μήνες αβεβαιότητας μέχρι να υπάρξει κάποια συμφωνία για συνασπισμό. Οι Βρυξέλλες φοβούνται πως η ιταλική ανάκαμψη είναι εξαιρετικά εύθραυστη και χρειάζεται άμεσα μεταρρυθμίσεις για να αποφευχθούν τα χειρότερα.

Εξάλλου, η Ιταλία δεν είναι μια σχετικά μικρή οικονομία όπως η Κύπρος, η Ελλάδα, η Πορτογαλία ή η Ιρλανδία. Για τις χώρες αυτές η οικονομική τους διάσωση αποτελούσε πρωτίστως πολιτική και όχι οικονομική πρόκληση. Το μέγεθος της ιταλικής οικονομίας είναι τέτοιο όμως, που μια ενδεχόμενη ιταλική κρίση θα μπορούσε να συμπαρασύρει πολλές άλλες χώρες, μηδενίζοντας έτσι το κοντέρ ανάκαμψης της Ευρώπης και ξεκινώντας νέες περιπέτειες στην ήπειρο.

Παρά την υπερίσχυση των ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων, η αντιευρωπαϊκή ρητορική των αρχηγών τους έχει μειωθεί σημαντικά το τελευταίο διάστημα. Η ιταλική πολιτική ανέκαθεν έτεινε προς το “φαίνεσθαι” παρά προς το “είναι”, συνεπώς δεν υπάρχουν πολλοί στις Βρυξέλλες που να θεωρούν πως η νέα κυβέρνηση της Ιταλίας -οποιαδήποτε κι αν είναι αυτή- θα επιδιώξει κάποια ουσιαστική ρήξη με την Ευρώπη, αντίστοιχη με αυτήν της Ελλάδας το πρώτο εξάμηνο του 2015.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κράτησε μια πολύ συντηρητική στάση. Αυτό φάνηκε στην ενημέρωση Τύπου την επομένη των εκλογών, όπου παρά τις επίμονες ερωτήσεις δημοσιογράφων, ο εκπρόσωπος Τύπου Μαργαρίτης Σχοινάς περιορίστηκε στο να δηλώσει πως η Επιτροπή «έχει εμπιστοσύνη στον Ιταλό Πρόεδρο Ματαρέλα να υποστηρίξει τη δημιουργία μιας σταθερής κυβέρνησης στην Ιταλία και συμπλήρωσε πως στο μεσοδιάστημα, η χώρα έχει κυβέρνηση, υπό τον Πρωθυπουργό Τζεντιλόνι με τον οποίο η ΕΕ συνεργάζεται στενά».

Δεν έλειψαν βέβαια και οι πιο προβοκατόρικες ερωτήσεις, ιδιαίτερα πάνω στα σχόλια του Ματέο Σαλντίνι, του αρχηγού του κόμματος Λέγκα του Βορρά, που υποστήριξε πως οι δηλώσεις του Προέδρου Γιούνκερ για τις ιταλικές εκλογές αύξησαν τα ποσοστά του κόμματός του, στο οποίο βέβαια ο εκπρόσωπος Τύπου δεν απάντησε. Μιλώντας υπό το καθεστώς ανωνυμίας, κοινοτικές πηγές ανέφεραν πως αν και δεν θεωρούν το αποτέλεσμα ήττα, «σίγουρα δεν ήταν αυτό που ελπίζαμε».

Ανοίγει νέο μέτωπο από τη Δύση

Σαν να μην έφτανε ο πονοκέφαλος που προκαλεί η Ιταλία, ανοίγει ένα νέο μέτωπο για την ΕΕ, έπειτα από τις δηλώσεις του Αμερικανού Πρόεδρου, Ντόναλντ Τραμπ, για δασμούς στο χάλυβα και στο αλουμίνιο, ύψους 25% και 10% αντίστοιχα.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά πως οι εμπορικοί δασμοί των ΗΠΑ ενδέχεται να κοστίσουν στα κράτη-μέλη της ΕΕ περίπου 2,8 δις ευρώ και συνεπώς τα ευρωπαϊκά αντίμετρα αναμένεται να είναι αντίστοιχου ύψους.

Αχαρακτήριστα άμεση και γρήγορη ήταν τόσο η συσπείρωση των ευρωπαϊκών κρατών όσο και η απάντηση της Επιτροπής που ενέκρινε την Τετάρτη 7 Μαρτίου έναν κατάλογο με τα εμπορικά αντίμετρα που θα θεσπίσει σε αμερικάνικα προϊόντα αν επικυρώσει ο Πρόεδρος Τραμπ τους δασμούς.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με την Επίτροπο Εμπορίου Σεσίλια Μάλστορμ, θεωρεί πως οι δασμοί των ΗΠΑ είναι άδικοι, καθώς δεν υπάρχουν παρατυπίες από μέρους της και οι δύο πλευρές είναι σύμμαχοι σε πολλά επίπεδα. Την ίδια στιγμή οι αμερικανικοί δασμοί ενδέχεται να παραβιάζουν τους κανονισμούς του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.

Παράλληλα η Σεσίλια Μάλστρομ σημείωσε πως οι εμπειρογνώμονες της Επιτροπής βρίσκονται σε διαρκή επικοινωνία με τις Αρχές των ΗΠΑ για να τους πείσουν να μην προχωρήσουν με τους δασμούς που θα πλήξουν τις ευρωπαϊκές οικονομίες και θα κοστίσουν αρκετές θέσεις εργασίας.

Την ίδια στιγμή η Επιτροπή φοβάται επίσης τυχόν ραγδαία αύξηση των εξαγωγών ατσαλιού και αλουμινίου στην Ευρώπη, έπειτα από το κλείσιμο της αμερικανικής αγοράς και προετοιμάζει τις δικές της προστατευτικές κινήσεις.

Σύμφωνα με τη Σουηδή Επίτροπο, η καρδιά του προβλήματος βρίσκεται στις κρατικές επιχορηγήσεις των βιομηχανιών χάλυβα και αλουμινίου, που έχουν οδηγήσει σε πολύ χαμηλότερες τιμές εξαγωγών από κάποιες αγορές (κυρίως της Κίνας), οι οποίες πλήττουν τον υγιή ανταγωνισμό.

Αβέβαιο μέλλον και μετέωρα βήματα;

Ο αμερικανικός προστατευτισμός προκαλεί με τη σειρά του τον ευρωπαϊκό. Και αυτό όταν η Ιταλία, η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης, αντιμετωπίζει δομικά προβλήματα, ενώ βρίσκεται στην αρχή μιας πολιτικά αβέβαιης πορείας. Η Ευρώπη επέζησε τις μεγάλες κρίσεις και τους τελευταίους μήνες σαλπάρει σε σχετικά ούριους (οικονομικά όμως και όχι γεωπολιτικά) ανέμους.

Σε αυτή την κρίσιμη συγκυρία φαίνεται να μαζεύονται σύννεφα τα οποία απειλούν την Ευρώπη σε μια κρίσιμη περίοδο μεταρρύθμισης της λειτουργίας της. Η Ευρώπη έχει ξεκινήσει μια μεγάλη προσπάθεια μεταρρύθμισης της λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εμβάθυνσης κοινών πολιτικών όπως αυτή της άμυνας και της ασφάλειας.

Παρατεταμένες πολιτικές και οικονομικές αβεβαιότητες στο εσωτερικό της καθιστούν δύσκολες τις αλλαγές που χρειάζονται προκειμένου η ΕΕ να προσελκύσει εκ νέου τους πολίτες της οι οποίοι προς το παρόν απογοητευμένοι από την Ευρώπη στρέφονται όλο και περισσότερο σε λαϊκιστές και δημαγωγούς. Οι επόμενοι μήνες θα είναι ενδεικτικοί του αν θα καταφέρει η Ευρώπη να ξεκινήσει να δίνει ριζικές λύσεις στις παθογένειές της ή θα επιδείξει στασιμότητα και εσωστρέφεια μέχρι την επόμενη κρίση.