Εξερευνώντας τον χαμένο κόσμο της Πάφου

Του Χρήστου Χαραλάμπους

Εγκαταλειμμένα χωριά που προσφέρονται για μικρές αποδράσεις και μαγευτικές εξερευνήσεις.

Ένα ταξίδι εκτός Κύπρου… Ενα Σαββατοκύριακο σε ξενοδοχείο κάποιας παράλιας πόλης μας… Λίγες μέρες ξεγνοιασιάς στο χωριό καταγωγής μας ή σε κάποιο από τα αγροτουριστικά καταλύματα που υπάρχουν άφθονα, κυρίως στα ορεινά…

Κάτι απ’ όλα αυτά, όλοι μας λίγο πολύ, θα θέλαμε να κάνουμε αυτές τις μέρες των διακοπών. Κάποιοι ήδη θα το έχουν καταφέρει, κάποιοι ίσως να βρίσκονται ακόμα στη σκέψη, αναλογιζόμενοι προφανώς και τις οικονομικές τους δυνατότητες…

Όπως και να ‘χει, το ρεπορτάζ αυτό απευθύνεται σε όλους όσοι θα ήθελαν να γνωρίσουν ένα άγνωστο ή λιγότερο γνωστό κομμάτι του τόπου μας. Ένα κόσμο που χάθηκε, αλλά ταυτόχρονα παραμένει ακόμα ζωντανός και αναμένει να τον ανακαλύψουμε μέσα από μικρές αποδράσεις χωρίς ιδιαίτερο οικονομικό κόστος, που όμως προϋποθέτουν δίψα για περιπέτεια, η οποία είναι σίγουρο ότι θα προσφέρει γνώσεις για άγνωστες πτυχές της Κύπρου –ιδιαίτερα για τους νεότερους- και οπωσδήποτε τη μαγεία της ανακάλυψης εικόνων από μια άλλη εποχή…

Πόσοι, αλήθεια, από τους νέους ανθρώπους, έχουν ακούσει για το Σάραμα, τα Βρέτσια, τη Φάλια, το Τζερέπιν, τον Φοίνικα ή το Μιρμικόφου; Κι όμως δεν είναι τίποτε περισσότερο από τα ονόματα κάποιων χωριών μας. Χωριών που κάποτε έσφυζαν από ζωή, αλλά κάποιες ιστορικές και κοινωνικές συγκυρίες τα οδήγησαν στην εγκατάλειψη και την ερήμωση. Χωριά που βρίσκονται στην επαρχία της Πάφου, η οποία, κατά γενική ομολογία, συγκεντρώνει ένα μοναδικό πλούτο φυσικής, αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής ομορφιάς που αναδύεται ακόμα και μέσα από τα ερείπια των εγκαταλειμμένων χωριών που βρίσκονται ξεχασμένα κυρίως στην κοιλάδα του Διαρίζου και του Ξεροπόταμου αλλά και στα ενδότερα της επαρχίας Πάφου.

Η ανακάλυψη και η εξερεύνησή τους αποτελεί πραγματική απόλαυση για όποιον το θελήσει και δεν είναι τυχαίο που αυτά τα χωριά ελκύουν αρκετούς ξένους που αναζητούν το κάτι διαφορετικό όταν εκδράμουν στην κυπριακή ύπαιθρο.

Ας κάνουμε λοιπόν κι εμείς μια τέτοια εξόρμηση, ξεκινώντας από τα πιο χαμηλά, από την περιοχή του ποταμού Διαρίζου, όπου στη διάρκεια της διαδρομής κάποια μισογκρεμισμένα σπίτια που ξεχωρίζουν μέσα στο φυσικό τοπίο προσελκύουν την προσοχή και το ενδιαφέρον.

Σ’ αυτή την περιοχή και η Σουσκιού. Ένα μικρό (πολύ γνωστό παλαιότερα για το φημισμένο «παναύρι» του) τουρκοκυπριακό χωριό που εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του σταδιακά από το 1963 μέχρι το 1974. Στα χρόνια που πέρασαν από τότε τα σπίτια ερημώθηκαν και σε αρκετές περιπτώσεις χρησιμοποιούνται σήμερα για τις ανάγκες κτηνοτρόφων της περιοχής.

Αν κάποιος περπατήσει σήμερα ανάμεσα στα ερημωμένα σπίτια, αβίαστα συμπεραίνει ότι κάποτε αυτό το χωριό ευημερούσε. Κι αυτό, εκτός των άλλων, το καταμαρτυρούν οι πολλές δημόσιες βρύσες που ακόμα διατηρούνται. Το πλέον καλοδιατηρημένο κτίσμα που δεσπόζει στο κέντρο του χωριού είναι το τζαμί του.

Θύμα των τραγικών γεγονότων του 1963-64 ήταν και το χωριό Μάρωνας. Κι αυτό στην περιοχή Διαρίζου που αν και το όνομά του παραπέμπει στη μαρωνίτικη κοινότητα, ωστόσο ήταν κατά κύριο λόγο τουρκοκυπριακό χωριό με ελάχιστους Ελληνοκύπριους κατοίκους. Άνθρωποι που ζούσαν ειρηνικά και συνεργάζονταν μεταξύ τους, αλλά η ανασφάλεια και η καχυποψία που γέννησαν οι δικοινοτικές διενέξεις τούς ανάγκασαν να εγκαταλείψουν τον τόπο και τα υπάρχοντά τους, αφήνοντας στο έλεος των αρπακτικών και των τρωκτικών τα σπίτια και τις περιουσίες τους.

Ο… αιωρούμενος Φοίνικας

Από τα ερημωμένα χωριά της Πάφου ίσως το πιο «διάσημο» να είναι ο Φοίνικας, που είδε τους τελευταίους Τουρκοκύπριους κατοίκους του να το εγκαταλείπουν το 1974. Βρίσκεται στο φράγμα του Ασπρόκρεμμου, σε μικρή απόσταση από την κοινότητα της Αναρίτας.

Πλούσιο χωριό και ο Φοίνικας, αναφέρεται από τους ιστορικούς από την εποχή των Ναϊτών Ιπποτών. Τον πλούτο και την ευημερία που υπήρχε εδώ την αντιλαμβάνεται κανείς παρατηρώντας την αρχιτεκτονική των κτισμάτων, που ξεχωρίζει ακόμα και σήμερα. Η πρόσβαση στον Φοίνικα είναι πιο εύκολη από την περιοχή του χωριού Νατά και διαμέσου του Ξεροπόταμου.

Το εγκαταλειμμένο αυτό χωριό αποτελεί πολύ προσφιλές θέμα για τους φίλους της φωτογραφικής τέχνης, κυρίως αντικρίζοντάς το από το σημείο όπου μοιάζει να αιωρείται πάνω από το φράγμα του Ασπρόκρεμμου. Ο Φοίνικας, άλλωστε, ήταν γνωστός στους παλαιότερους κατοίκους της γύρω περιοχής και σαν «το βυθισμένο χωριό», αφού αρκετά από τα σπίτια του χάνονταν όταν ανέβαινε η στάθμη των νερών του φράγματος. Μια εικόνα που τη συναντούμε και στην περιοχή του παλιού χωριού της Άλασσας, που το «κατάπιε» το φράγμα του Κούρρη.

Κάτι ανάλογο ισχύει και για το επίσης τουρκοκυπριακό χωριό Ευρέτου, που βρίσκεται στις όχθες του ομώνυμου φράγματος και το οποίο ερημώθηκε μετά το 1974 και αφέθηκε στις ανάγκες διαφόρων κτηνοτρόφων αλλά και στις ορέξεις κάποιων επιτήδειων, που δεν άφησαν πόρτα και παράθυρο στη θέση του.Το κτίσμα που παραμένει ανέπαφο μετά και την αναστήλωσή του είναι το μουσουλμανικό τέμενος, το οποίο, όπως αναφέρουν κάτοικοι γειτονικών χωριών, το επισκέπτονται συχνά Τουρκοκύπριοι που έχουν ρίζες εδώ.

Από το Σάραμα μέχρι το Τζερέπιν…

Σε όλη σχεδόν την επικράτεια της επαρχίας Πάφου υπάρχουν περισσότερα από 20 εγκαταλειμμένα χωριά και μικρότεροι οικισμοί, που το στίγμα τους στο χάρτη της επαρχίας δίνεται μέσα από τα ερείπια και τα χαλάσματά τους ή από κάποιες πινακίδες όπου ακόμα διατηρούνται τα ονόματά τους και καθοδηγούν τους περιηγητές που αναζητούν την εξερεύνησή τους…

Κάπως επιγραμματικά η αναφορά που ακολουθεί για κάποια από αυτά τα χωριά:

Σάραμα: Βρίσκεται κοντά στα χωριά Λυσός και Φιλούσα και όπως αναφέρεται εγκαταλείφθηκε μετά από καταστροφικό σεισμό.

Μελάνδρα: Βρίσκεται 2 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Λυσού και μέχρι το 1974 κατοικείτο από Τουρκοκυπρίους. Σε καλή κατάσταση διατηρούνται το τζαμί και δίπλα του η χριστιανική εκκλησία.

Τζερέπιν: Βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το χωριό Σκούλλι και όταν το εγκατέλειψαν οι κάτοικοί του πριν από 100 και πλέον χρόνια, μετοίκησαν στα χωριά Γουδί, Γιόλου, Θελέτρα, Στρουμπί, Πολέμι και Στενή. Γύρω από το Τζερέπιν υπάρχουν τα επίσης εγκαταλειμμένα τουρκοκυπριακά χωριάΙνστιτζιό και Ζαχαρκά. Σήμερα το μόνο κτίσμα που διατηρείται σε καλή κατάσταση είναι η εκκλησία του Αγίου Ανδρονίκου του 18ου αιώνα.

Δύο άλλα εγκαταλειμμένα χωριά της Πάφου, που είναι περισσότερο άγνωστα στον πολύ κόσμο, είναι το Μιρμικόφου και ο Άγιος Ισίδωρος, που ιστορικά αναφέρονται από τη Βυζαντινή Περίοδο. Βρίσκονται στην περιοχή της Χρυσοχούς και ανάμεσα στα κατεστραμμένα κτίσματά τους διασώζονται κάποιες μικρές εκκλησίες του 16ου αιώνα.