Για ένα σύγχρονο κοινωνικό κράτος στην Κύπρο

Του Νίκου Τριμικλινιώτη*

 Ιστορικά υπήρξε τάση σταδιακής επέκτασης της παρέμβασης του κράτους σε όλο και περισσότερα πεδία. Αυτή η τάση παρατηρείται από τη δημιουργία των σύγχρονων κρατών στον καπιταλιστικό κόσμο, παρά τις ενστάσεις των κυριάρχων κοινωνικών τάξεων.

Με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η ιδέα της «μικτής οικονομίας» και του κοινωνικού κράτους επικράτησε ως το ιδεώδες μοντέλο. Αυτό ήταν αποτέλεσμα των αγώνων των εργατικών συνδικάτων και των αριστερών κομμάτων, ιδίως μετά την εμπειρία της κρίσης του 1930, αλλά και ο φόβος πιθανών επαναστάσεων. Το λεγόμενο «ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο» επικράτησε τελικά ως μεταπολεμική συναίνεση. Βασικό κομμάτι ήταν η παροχή δημόσιων υπηρεσιών και αγαθών (παιδεία, υγεία, τηλεπικοινωνίες, ηλεκτρισμός) κι αυτό συνυπήρχε με την οικονομία της αγοράς. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 οικοδομήθηκε το κράτος πρόνοιας και οι οργανισμοί της δημόσιας ωφελείας. Ανεξάρτητα από τις παραδόσεις της κάθε χώρας, υπήρξε μια συναίνεση: Απαιτείται ένα μίνιμουμ δίχτυ κρατικής ή δημόσιας προστασίας. Δυστυχώς, για ιστορικούς λόγους στην Κύπρο οικοδομήθηκε ένα ατελές, αποσπασματικό και ισχνό κοινωνικό κράτος. Δεν υπήρξε ποτέ ολοκληρωμένος σχεδιασμός της κοινωνικής πολιτικής με συγκεκριμένους κοινωνικούς στόχους, παρά τους αξιόλογους εργατικούς αγώνες. Με τη Θάτσερ στη Βρετανία και Ρέιγκαν στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1980 αμφισβητήθηκε και ανατράπηκε η μεταπολεμική συναίνεση. Οι ιδιωτικοποιήσεις και η αγοραιοποίηση του κράτους πρόνοιας ήταν η αιχμή του δόρατος για «διόρθωση» των «στρεβλώσεων» και των «ακαμψιών» στις οικονομίες. Αυτό αντιγράφτηκε σε όλο τον κόσμο.

Παρατηρείται λοιπόν η αποψίλωση του κοινωνικού κράτους, πολιτικές αγοραιοποίησης και ιδιωτικοποίησης των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και κατάργησης των οικουμενικών-καθολικών παροχών. Η φιλολογία που αναπτύχθηκε είχε ως αποτέλεσμα τη δογματοποίηση της ιδέας ότι το κοινό, δημόσιο ή κρατικό είναι δήθεν αναποτελεσματικό, ενώ αντιθέτως το ιδιωτικό θεωρείται αποτελεσματικό, αποδοτικό και συμφέρον. Η σκληρή νεοφιλελεύθερη συνταγή επιβάλλει όπως το κράτος αποσυρθεί από την παροχή  υπηρεσιών για κάλυψη των βασικών αναγκών του πληθυσμού. Αποτέλεσμα η αύξηση της ανισότητας, η επισφαλειοποίηση της εργασίας, η κοινωνική πόλωση και ο κατακερματισμός.

Σήμερα το δόγμα αυτό αμφισβητείται. Πρόσφατες έρευνες καταδεικνύουν ότι για κάθε δείκτη ποιότητας ζωής ή αποστέρησης, υπάρχει πάντοτε αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της οικονομικής και κοινωνικής ανισότητας και των κοινωνικών της αποτελεσμάτων (π.χ. στην υγεία, τη θνησιμότητα, την ψυχική υγεία, την παχυσαρκία και τις ανθρωποκτονίες). Μεταξύ των πιο άνισων κοινωνιών είναι η Βρετανία, οι ΗΠΑ και η Πορτογαλία, ενώ οι σκανδιναβικές χώρες και η Ιαπωνία έχουν ιστορικά τις καλύτερες επιδόσεις. Εχει τεκμηριωθεί πλέον δημογραφικά και επιδημιολογικά η σημασία της κοινωνική δικαιοσύνης και κατ’ επέκταση των καθολικών συστημάτων πρόνοιας.

Η Κύπρος οφείλει να διδαχτεί από τις εμπειρίες άλλων που κλίνουν αποφασιστικά πλέον υπέρ του καθολικού κράτους πρόνοιας, ενάντια στις λογικές της δήθεν «στόχευσης»:

1. Η τάση αντικατάστασης των καθολικών-οικουμενικών αγαθών από στοχευμένα, αυξάνει την οικονομική και κοινωνική ανισότητα.

2. Η στόχευση οδηγεί σε αυθαίρετες και γραφειοκρατικές πρακτικές, στιγματίζει και παρεμποδίζει την πρόσβαση.

3. Η καθολική παροχή είναι 50 φορές πιο αποτελεσματική από τη στοχευμένη, ενώ η στοχευμένη είναι πιο ακριβή στην εφαρμογή της λόγω της σπατάλης σε διοικητικές διαδικασίες που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν πιο αποδοτικά.

4. Οι καθολικές παροχές δημιουργούν τις βάσεις για προοδευτικό φορολογικό σύστημα που οδηγεί σε οικονομική σταθερότητα και πιο αποτελεσματική αναδιανομή προς όφελος των αδυνάτων.

Αποτελεί ιστορικό διακύβευμα σήμερα η αποτελεσματική αντιμετώπιση της ανισότητας στην Κύπρο. Είναι δε ανάγκη να συζητηθεί το μοντέλο κοινωνικής πρόνοιας στο πλαίσιο της λύσης του Κυπριακού. Δεν είναι τεχνικό, αλλά ουσιαστικό πολιτικό ζήτημα, εφόσον η κοινωνική δικαιοσύνη αποτελεί μια βασική «συγκολλητική» ουσία στην προοπτική μιας βιώσιμης λύσης. Επίσης, ανοίγει τις προοπτικές για τον σοσιαλισμό όπως τον οραματίζεται η Αριστερά.

* Υποψήφιος βουλευτής Λεμεσού ΑΚΕΛ-Αριστερά-Νέες Δυνάμεις