Γιάννης Χουβαρδάς: Ποια οικογένεια δεν έχει σκελετούς στις ντουλάπες της;

Συνέντευξη στον Αντώνη Γεωργίου

Η παρουσία του Γιάννη Χουβαρδά στον ΘΟΚ για τη σκηνοθεσία του έργου του Ευγένιου Ο’ Νηλ Ταξίδι μεγάλης μέρας προς τη νύχτα αποτελεί αναμφίβολα καλλιτεχνικό γεγονός για την Κύπρο. Ο κ. Χουβαρδάς έχει σκηνοθετήσει αρκετά κλασικά έργα σε τολμηρές αναγνώσεις και, όπως μας αναφέρει, θεωρεί μοναδική την απόλαυση «να ανακαλύπτεις πόσο παρόν, πόσο ανάγλυφο είναι ένα παλιό ή και παμπάλαιο έργο σήμερα».

H αξία του γεγονότος αυτού επισκιάστηκε από τις διαμαρτυρίες για τη σχεδόν πλήρη απουσία συντελεστών από την Κύπρο στην παραγωγή. Μόνο δύο από τους δεκατέσσερις συντελεστές, κάτι που υπονομεύει την αξία των μετακλήσεων σκηνοθετών στο κρατικό θέατρο, η οποία έγκειται στη συνεργασία τους με το ντόπιο δυναμικό και την όσμωση ανάμεσα σε ντόπιους και ξένους συντελεστές και όχι απλώς στην παρουσίαση μιας καλής παράστασης. Ο κ. Χουβαρδάς πρόθυμα απαντά στις ερωτήσεις μας γι’ αυτό το ζήτημα και ξεκαθαρίζει πως «η πάγια επιλογή του να συνεργάζεται σταθερά με κάποιους καλλιτέχνες, δεν έχει σκοπό να θίξει τίποτε και κανέναν εδώ στην Κύπρο».

Σε κάθε περίπτωση, αναμένουμε με ενδιαφέρον την παράσταση, για την οποία ο κ. Χουβαρδάς έχει επιλέξει «μια ακραία αφαίρεση στα πάντα», ενώ «βασίζεται σε μια εξαντλητική ακρίβεια». Ευελπιστούμε ο ΘΟΚ να μεριμνήσει ώστε το έργο να μην παρουσιαστεί μόνο στη Λευκωσία, όπως ανακοινώθηκε, αλλά να περιοδεύσει και στις άλλες πόλεις

ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΟΥΒΑΡΔΑΣ

• Ποια οικογένεια δεν έχει σκελετούς στις ντουλάπες της;
• Είναι απόλαυση να ανακαλύπτεις πόσο παρόν είναι ένα παλιό έργο σήμερα
• Το Ταξίδι είναι ένα από τα πιο συνταρακτικά δράματα του παγκοσμίου θεάτρου και επίκαιρο παντού και πάντα.
• Η πάγια επιλογή μου να συνεργάζομαι σταθερά με κάποιους καλλιτέχνες εντός η εκτός Ελλάδος, δεν έχει σκοπό να θίξει τίποτε και κανέναν εδώ στην Κύπρο.

Πώς προέκυψε η συνεργασία με τον ΘΟΚ; Ήταν δική σας επιλογή το έργο ή σας προτάθηκε;

Η πρόταση προήλθε από τον ΘΟΚ. Την βρήκα τιμητική και ενδιαφέρουσα και την αποδέχθηκα αμέσως. Η Κύπρος πάντα ήταν ένας τόπος αγαπητός σε μένα και η ευκαιρία να κάνω μια δουλειά στον πρώτο κρατικό θεατρικό οργανισμό της Κύπρου ήρθε στην κατάλληλη στιγμή. Αν ερχόταν λίγο πριν ή λίγο μετά, δυστυχώς δεν θα μπορούσα. Έδωσα μια λίστα από έργα που με ενδιέφεραν και που πίστευα πως ταίριαζαν στην περίσταση και ο οργανισμός επέλεξε τον Ο’ Νηλ. Το έργο αυτό με απασχολεί αρκετό καιρό. Η αποτυχία του αμερικανικού ονείρου, δοσμένη τόσο ανελέητα τραγικά και με τόσο σκληρή γλώσσα, και τοποθετημένη μέσα στον τρυφερό πυρήνα μιας τετραμελούς οικογένειας είναι ένα από τα πιο συνταρακτικά δράματα του παγκοσμίου θεάτρου και επίκαιρο παντού και πάντα.

Έχετε σκηνοθετήσει αρκετά κλασικά έργα, σε τολμηρές σκηνικές αναγνώσεις. Προσωπικά θυμάμαι τη Βερενίκη του Ρακίνα, σε μια υπέροχη έμμετρη μετάφραση του Στρατή Πασχάλη, να διαδραματίζεται σε ένα μπαρ, όπου ένιωθα σαν να ήταν πάντα αυτός ο φυσικός χώρος του έργου. Ποια ανάγκη σας ωθεί στα κλασικά έργα και γιατί επιλέγετε, σχεδόν πάντα, μια ανατρεπτική οπτική;

Οι κλασικοί είναι σύγχρονοι. Αυτό το τετριμμένο αξίωμα δεν θα είχε κανένα βάρος, αν κάθε φορά δεν ήμασταν υποχρεωμένοι να το αποδεικνύουμε στην πράξη. Αυτό σημαίνει πως ένα κλασικό έργο επιβεβαιώνεται ως σύγχρονο, μόνο μέσα από τον τρόπο του ανεβάσματος. Γι’ αυτό και αναζητώ πάντα μια ιδέα, μια φόρμα, που να έρχεται σε φαινομενική αντίθεση με το κλασικό κείμενο, να μοιάζει σαν να το υπονομεύει, και διά του παραδόξου αυτού να αναδεικνύει τη διαχρονική του αλήθεια. Αυτή η ηδονή, να ανακαλύπτεις δηλαδή πόσο παρόν, πόσο ανάγλυφο είναι ένα παλιό ή και παμπάλαιο έργο σήμερα, δεν συγκρίνεται -για μένα- με την όποια απόλαυση μπορεί να σου δώσει η ερμηνεία ενός σύγχρονου κειμένου.

Το Ταξίδι μεγάλης μέρας προς τη νύχτα θεωρείται ως ένα έντονα αυτοβιογραφικό έργο του Ο’ Νηλ, αλλά ταυτόχρονα ως οικουμενική ανθρώπινη τραγωδία. Έτσι είναι για σας;

Το Ταξίδι είναι το κατ’ εξοχήν αυτοβιογραφικό έργο του Ο’ Νηλ. Ποιο όμως αυτοβιογραφικό έργο, αν είναι βέβαια, όπως εδώ, άτεγκτα αληθινό, δεν είναι ταυτόχρονα η ιστορία της ζωής του καθενός από μας; Και για να γίνω πιο σαφής, ποια οικογένεια δεν έχει σκελετούς στις ντουλάπες της; Ποια οικογένεια δεν ονειρεύεται τον ουρανό και δεν αγγίζει -τουλάχιστοντην κόλαση; Ποια οικογένεια δεν τρέφεται από την αγάπη και δεν ποτίζεται από το μίσος;

Ο Ο’ Νηλ μελέτησε και επηρεάστηκε από την αρχαία τραγωδία. Στο Ταξίδι διακρίνετε τέτοια στοιχεία;

Στοιχεία της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας υπάρχουν , σε μεγαλύτερη ή μικρότερη έκταση, σε όλα τα έργα του Ο’ Νηλ. Τόσο θεματικά, όσο και μορφολογικά. Ο Ο’ Νηλ μετέγραψε, μπορεί να πει κανείς, το αρχαίο δράμα σε μία σύγχρονη για την εποχή του, ριζοσπαστική θεατρική γλώσσα. Τώρα ειδικά στο Ταξίδι, τα στοιχεία αυτά είναι έμμεσα υφασμένα μέσα στο έργο και αριστοτεχνικά αφομοιωμένα, ώστε να μη διακρίνονται με την πρώτη ματιά. Αλλά σε δεύτερο κοίταγμα, μπορεί κανείς να τα δει: η ενότητα τόπου και χρόνου, το αναπόδραστο πεπρωμένο των ηρώων που ξεδιπλώνεται ανοίκεια δίπλα στην υπεράνθρωπη προσπάθειά τους να ορίσουν οι ίδιοι τη μοίρα τους, οι μάσκες που δεν φαίνονται αλλά υπάρχουν και χρησιμοποιούνται από όλους προς όλους, ο χορός -εμείς, οι θεατές, που μπαίνουμε διαρκώς στη θέση του σιωπηλού σχολιαστή χωρίς να το συνειδητοποιούμε.

Ο θεός πέθανε, αναφωνεί μαζί με τον Νίτσε ένας ήρωας του Ο’ Νηλ στο Ταξίδι. Αν αυτό είναι αλήθεια, τότε η τέχνη είναι ένα από τα ελάχιστα τελευταία πνευματικά καταφύγια που μας έχουν απομείνει.

Πώς θα περιγράφατε τη σκηνοθετική σας προσέγγιση στην παραγωγή του ΘΟΚ;

Δύο πράγματα μόνο μπορώ να πω. Το πρώτο είναι πως έχω επιλέξει μια ακραία αφαίρεση στα πάντα. Το σκηνικό είναι ένα ερμητικά κλειστό δωμάτιο, με τα απολύτως απαραίτητα. Τα κοστούμια είναι μη-κοστούμια, σαν ρούχα. Η μουσική παίζεται ζωντανά από ένα πιάνο. Οι φωτισμοί ελάχιστοι. Και το δεύτερο, ότι η παράσταση βασίζεται σε μια εξαντλητική ακρίβεια.

Εδώ στην Κύπρο, στον Τύπο και στα κοινωνικά δίκτυα, είναι εμφανές ότι πολλούς ξενίζει το γεγονός πως επιλέγετε, σχεδόν αποκλειστικά, να μη συνεργαστείτε με συντελεστές από την Κύπρο. Ποιοι είναι οι λόγοι γι’ αυτή σας την επιλογή; Ο ΘΟΚ σας υπέδειξε την ανάγκη για να συνεργαστείτε με ντόπιους συντελεστές;

Φυσικά και ο ΘΟΚ μου ζήτησε να συνεργαστώ και με Κύπριους ηθοποιούς και συντελεστές. Για το λόγο αυτό πραγματοποίησα μια μεγάλη ακρόαση εδώ στην Κύπρο, η οποία δυστυχώς δεν καρποφόρησε, γιατί αναζητούσα ηθοποιούς με κάποια πολύ συγκεκριμένα εξωτερικά χαρακτηριστικά. Έτσι, προχωρήσαμε στη συγκρότηση του θιάσου με τον οποίον δουλεύω σήμερα, στη βάση της ανάθεσης των ρόλων. Για τον ίδιο λόγο, δεν έφερα σχεδιαστή φωτισμών από την Ελλάδα, αλλά συνεργάζομαι (και πολύ αποδοτικά, πρέπει να πω) με τον ανώτερο φωτιστή του ΘΟΚ, Γιώργο Κουκουμά -όπως και με όλους τους εξαιρετικούς τεχνικούς του ΘΟΚ. Είναι πολύ σημαντικό όμως να τονίσω ότι η πάγια επιλογή μου να συνεργάζομαι σταθερά με κάποιους καλλιτέχνες εντός η εκτός Ελλάδος, δεν έχει σκοπό να θίξει τίποτε και κανέναν εδώ στην Κύπρο. Είναι μια ιδιαίτερα συνηθισμένη πρακτική διεθνώς, οι μετακαλούμενοι σκηνοθέτες να χρησιμοποιούν στις δουλειές τους συνεργάτες, με τους οποίους γνωρίζονται καλά και έχουν ήδη αναπτύξει μια κοινή γλώσσα. Πάντως, εκτός από τον Αντώνη Κατσαρή, που συμμετέχει ήδη στη διανομή, και με τον οποίο γνωριζόμαστε εδώ και τριάντα πέντε χρόνια, έκανα πρόταση και σε άλλους Κύπριους ηθοποιούς, των οποίων γνωρίζω και τιμώ την πορεία, ήταν όμως δεσμευμένοι. Στη συνέχεια δεν υπήρξε δυστυχώς χρόνος για περαιτέρω αναζήτηση, λόγω άλλων υποχρεώσεων που με καλούσαν εκτός Κύπρου, αλλά στο μέλλον , εάν υπάρξει εκατέρωθεν επιθυμία για μια δεύτερη συνεργασία, εκτιμώ ότι θα υπάρξει ενισχυμένη συμμετοχή συνεργατών από την Κύπρο.

Έχοντας διατελέσει διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, ποια ήταν η πολιτική σας σε σχέση με τις μετακλήσεις σκηνοθετών;

Στο Εθνικό Θέατρο, όπως παλιότερα και στο Θέατρο Αμόρε, πολιτική μου στο θέμα αυτό ήταν ανέκαθεν και μέχρι το τέλος, οι σκηνοθέτες που μετακαλούσα να έχουν απόλυτη ελευθερία, τόσο στην επιλογή των ηθοποιών και των συνεργατών τους, όσο βέβαια και στη δουλειά τους. Γιατί αυτή η απόλυτη ελευθερία είναι προϋπόθεση για τη γνήσια καλλιτεχνική δημιουργία.

Ήταν δική σας απόφαση να μην περιοδεύσει το έργο στις άλλες πόλεις; Είστε ενήμερος ότι κατά κανόνα οι παραστάσεις του ΘΟΚ περιοδεύουν σε όλη την Κύπρο και ότι αυτό είναι στους όρους εντολής του;

Όχι, δεν είναι δική μου απόφαση κάτι τέτοιο, καθώς μια τέτοιου είδους αρμοδιότητα δεν περιλαμβάνεται στους όρους της συνεργασίας μου. Πρέπει όμως να λάβει κανείς υπ’ όψιν , ότι οι απαιτήσεις του σκηνικού μας είναι πολύ ιδιαίτερες και συγκεκριμένες, και ότι στην περίπτωση μετακίνησης θα πρέπει να βρεθεί κατάλληλος χώρος, με τις ακριβείς προδιαγραφές και διαστάσεις της Κεντρικής Σκηνής του ΘΟΚ. Αυτό που γνωρίζω είναι ότι η παραγωγή αυτή γίνεται σε συνεργασία με την Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης-Πάφος 2017 και ότι το Ταξίδι αποτελεί τη συμμετοχή του ΘΟΚ στις συγκεκριμένες εκδηλώσεις εδώ στη Λευκωσία.

Έχετε παρακολουθήσει παραστάσεις όσον καιρό είστε εδώ; Ποια η γνώμη σας για το κυπριακό θέατρο;

Λόγω φόρτου εργασίας για το Ταξίδι, δεν τα κατάφερα ακόμη. Θα συμβεί όμως, σύντομα. Οπότε ξαναρωτήστε με τότε.

Μελετητές του Ο’ Νηλ θεωρούν πως στα έργα του δεν υπάρχει κάθαρση, υπό τη μορφή κάποιου είδους λύτρωσης και πως οι ήρωες απλώς ζουν (και υποφέρουν) από τα αποτελέσματα των πράξεών τους. Εσείς τι νομίζετε;

Υπάρχει μια ευρέως διαδεδομένη παρεξήγηση ότι η κάθαρσις με την αριστοτελική έννοια είναι και λύτρωση, με τη χριστιανική. Οι δύο έννοιες δεν ταυτίζονται. Λύτρωση στη χριστιανική θρησκεία υπάρχει μόνο στη μετάνοια, καθολική και ειλικρινή, και απονέμεται άνωθεν ως χάρις. Τέτοιου είδους λύτρωση και υπάρχει και δεν υπάρχει στο έργο του Ο’ Νηλ, γιατί οι ήρωές του, φανατικοί θρήσκοι και αντίθρησκοι, συνεχώς μετανοούν και αμέσως μετά μετανιώνουν που μετανόησαν. Σίγουρα όμως υπάρχει κάθαρση, γιατί ο θεατής καθαίρεται βιώνοντας ταυτιζόμενος τη μαρτυρική πορεία των ηρώων , αλλά συνειδητοποιώντας στο τέλος πως ο ίδιος είναι εκτός της μοίρας τους, ακριβώς όπως συμβαίνει στην αρχαία τραγωδία.

Γιατί κατά τη γνώμη σας το θέατρο και οι τέχνες γενικότερα παραμένουν αναγκαία στην εποχή μας;

Ο θεός πέθανε, αναφωνεί μαζί με τον Νίτσε ένας ήρωας του Ο’ Νηλ στο Ταξίδι. Αν αυτό είναι αλήθεια, τότε η τέχνη είναι ένα από τα ελάχιστα τελευταία πνευματικά καταφύγια που μας έχουν απομείνει.