Οι άνω των 65 θέλουν τον γηρίατρό τους…

•Ο Δρ Στέλιος Ορφανίδης αναλύει την επιστήμη της γηριατρικής και εξηγεί τα οφέλη στην υγεία των ηλικιωμένων ασθενών από την ολιστική αντιμετώπιση των ασθενειών τους

Συνέντευξη στη Μαρίνα Κουμάστα

Είναι νέος επιστήμονας. Γηρίατρος. Βραβεύτηκε από τη Βασίλισσα Σύλβια της Σουηδίας για την επιτυχή ολοκλήρωση του μεταπτυχιακού προγράμματος, διάρκειας δύο ετών, στο τομέα των ανοϊκών διαταραχών. Ο λόγος για τον Δρ Στέλιο Ορφανίδη, ο οποίος πριν από μερικούς μήνες επαναπατρίστηκε αφήνοντας πίσω του μια διευθυντική θέση σε κλινική μνήμης νοσοκομείου της Σουηδίας, αλλά και όλη την ανέλιξη που θα μπορούσε να έχει εκεί. Οραμα του να μεταφέρει όλα αυτά τα οποία διδάχθηκε, εκπαιδεύτηκε και ειδικεύτηκε στους συμπατριώτες του. Ηδη πολλοί συμπατριώτες μας επωφελούνται απ’ τις γνώσεις και την εμπειρία του ιατρού στο σύγχρονο Κέντρο Γενικής Ιατρικής και Γηριατρικής που άνοιξε τις πόρτες του στη Λευκωσία.

Γιατρέ, τι ακριβώς μελετά η επιστήμη της γηριατρικής;

Η γηριατρική ασχολείται με όλα τα ιατρικά προβλήματα των ηλικιωμένων ατόμων (ηλικίας άνω των 65 ετών). Περιλαμβάνει τόσο τον τομέα της πρόληψης όσο και τον τομέα της θεραπείας, τον περιορισμό της νοσηρότητας και αναπηρίας, την ανακούφιση των συμπτωμάτων όπως είναι ο πόνος, τη διατήρηση της αυτονομίας και ασφάλειας. Απαιτεί εκτός από τη γνώση της γενικής παθολογίας, γνώση της φυσιολογίας της γήρανσης, καθώς και ειδικές γνώσεις σε θέματα κλινικής φαρμακολογίας, γηροψυχιατρικής, γηροορθοπεδικής, νευρολογίας, φυσικής ιατρικής και νοσηλευτικής. Ενας γηρίατρος έχει την ολιστική φροντίδα του ηλικιωμένου καθώς και τη στήριξη της οικογένειας, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς και των φροντιστών του, καθώς και την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού. Ανά το παγκύπριο, υπάρχουν μόνο δύο γηρίατροι.

Ποιες είναι οι ασθένειες τις οποίες διαγιγνώσκει και αντιμετωπίζει ένας γηρίατρος;

Ο γηρίατρος μπορεί να ρυθμίσει τη φαρμακευτική αγωγή του ασθενή ανάλογα με την ηλικία του, τις υποκείμενες ασθένειες και την τρέχουσα κατάσταση της υγείας του, καθώς και να διαχειρίζεται οξείες και χρόνιες παθήσεις. Κοινά γηριατρικά περιστατικά περιλαμβάνουν: άνοια και BPSD (προβλήματα συμπεριφοράς και ψυχιατρικά συμπτώματα της άνοιας), αναθεώρηση φαρμακευτικής αγωγής, μετεγχειρητική φροντίδα μετά από οστεοπορωτικό κάταγμα, ιατρική φροντίδα μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο, κατάθλιψη και άγχος, σακχαρώδη διαβήτη, πυρετό και λοιμώξεις (πνευμονία, λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος κλπ), υπέρταση και υπόταση, συγχυτικά επεισόδια στους ηλικιωμένους, συγκοπή και λιποθυμικά επεισόδια, προβλήματα ύπνου, κόπωση, ζάλη, παρηγορητική φροντίδα, ανακουφιστική θεραπεία πόνου, διερεύνηση και διαχείριση οστεοπόρωσης.

Οι ηλικιωμένοι ασθενείς υποφέρουν από έναν αριθμό ιατρικών καταστάσεων, συχνά ένα συνδυασμό των παραπάνω. Είναι ο ρόλος του γηρίατρου να προσφέρει μια φαρμακευτική αναθεώρηση και να ρυθμίσει τη φαρμακευτική αγωγή του ασθενούς, προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι παρενέργειες και ταυτόχρονα να αντιμετωπιστούν επαρκώς οι υποκείμενες παθήσεις, παρέχοντας έτσι την καλύτερη ποιότητα ζωής για τον ασθενή.

Αποτελεί τιμή για την Κύπρο, αλλά και για εσάς προσωπικά το βραβείο «ιατρός της Βασίλισσας Σύλβιας», το οποίο σας απένειμε η ίδια η βασίλισσα. Με ποια αφορμή έγινε η βράβευση;

Η βράβευση και παρασημοφόρησή μου από τη Βασίλισσα της Σουηδίας Σύλβια αφορούσε την ολοκλήρωση επιτυχώς των μεταπτυχιακών σπουδών στον τομέα των ανοϊκών διαταραχών. Εξι διευθυντές κλινικών μνήμης ανά το παγκόσμιο, ανάμεσά τους και ο υποφαινόμενος (εκτελούσα χρέη διευθυντή μνήμης σε νοσοκομείο της Σουηδίας), επιλέχθηκαν για το πρόγραμμα αυτό με σκοπό να αποκτηθούν εξειδικευμένες γνώσεις στον τομέα των ανοϊκών διαταραχών, ώστε αυτές να μεταφερθούν στην περιοχή όπου ο καθένας εργαζόταν.

Στο πρόγραμμα ήταν εμπλεκόμενη η Βασίλισσα της Σουηδίας, καθώς ένας από τους δύο γονείς της έπασχε από Αλτσχάιμερ. Ιδρυσε στη Σουηδία ένα ίδρυμα που ασχολείται με ανοϊκές διαταραχές και ακολούθως άρχισε να με εκπαιδεύει προσωπικό, το οποίο στελεχώνει κλινικές μνήμης (νοσηλευτές, γιατρούς). Για μένα προσωπικά η βράβευση αυτή αποτελεί μεγάλη τιμή. Παράλληλα όμως ενισχύει τη θέλησή μου να προσφέρω στους ασθενείς μου όσα περισσότερα μπορώ για να τους βοηθήσω να αποκτήσουν ποιοτική ζωή.

Γιατρέ, στη Σουηδία διαπρέψατε ως επιστήμονας. Πώς και αποφασίσατε να αφήσετε μια διευθυντική θέση και να επιστρέψετε στην Κύπρο;

Η αλήθεια είναι πως η επαγγελματική ανέλιξη στη Σουηδία, σύμφωνα με τα προσόντα, δεν μπορεί να συγκριθεί με την Κύπρο. Είχα, προσωπικά φτάσει, σε ένα επίπεδο με πολλά προσόντα, κατείχα διευθυντική θέση και η απόφαση να επιστρέψω στην πατρίδα μου ήταν δύσκολη. Ωστόσο, και θεωρώ πως αυτό συμβαίνει με την πλειοψηφία των συναδέλφων μου, που διαπρέπουν στο εξωτερικό, έρχεται η στιγμή που θέλεις όλη αυτή τη γνώση, την εμπειρία και την εξειδίκευση που κατακτάς να τη μεταφέρεις στους συμπατριώτες σου. Θέλεις να δώσεις ό,τι έμαθες, να βοηθήσεις ανθρώπους στον τόπο που γεννήθηκες και μεγάλωσες. Κάπως έτσι αποφασίσαμε με την οικογένειά μου να επιστρέψουμε στην Κύπρο. Και κάπως έτσι αρχίσαμε με άλλους συναδέλφους να δημιουργούμε το Κέντρο Γενικής Ιατρικής και Γηριατρικής, όπου εκτός από γηρίατρο μπορεί κανείς να βρει γενικό χειρουργό και γενικό ιατρό.

Δεν υπάρχει γηρίατρος στον δημόσιο τομέα… Θεωρείτε ότι η έλλειψη αυτής της ειδικότητας στοιχίζει στη δημόσια υγεία;

Είναι αξιοπερίεργο που δεν ανακοινώνεται θέση γηριατρικής στον δημόσιο τομέα της Υγείας στην Κύπρο. Ενδεχομένως αυτό να συμβαίνει καθότι δεν λειτουργεί γηριατρική κλινική. Βεβαίως θα μπορούσαν οι Ιατρικές Υπηρεσίες να τοποθετήσουν τους γηρίατρους στα εξωτερικά ιατρεία. Ας μην ξεχνούμε πως ο μεγαλύτερος αριθμός των ασθενών στα εξωτερικά ιατρεία είναι άνω των 65 ετών. Δυστυχώς το Υπουργείο Υγείας δεν αξιοποιεί την επιστήμη της γηριατρικής, η οποία έχει πολλά να προσφέρει στη δημόσια υγεία.

Εχετε προσεγγίσει το Υπουργείο Υγείας;

Εχω προσωπικά αποστείλει επιστολές στο Υπουργείο Υγείας με τις οποίες ενημερώνω ότι υπάρχουν πλέον οι ειδικοί γηρίατροι στην Κύπρο και το φάσμα των υπηρεσιών που μπορεί να προσφέρουν στον τομέα της Υγείας. Ο Παγκύπριος Ιατρικός Σύλλογος έδειξε μάλιστα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη γηριατρική επιστήμη. Πάρα ταύτα κανένα απολύτως ενδιαφέρον δεν επέδειξε το Υπουργείο Υγείας και καμία απάντηση δεν έχουμε λάβει στις επιστολές μας.

Από τα κύρια αντικείμενα μελέτης της γηριατρικής είναι οι ανοϊκές διαταραχές. Ποια είναι η κατάσταση σε ό,τι αφορά τη διάγνωση αυτών των διαταραχών στην Κύπρο;

Οφείλω να πω ότι υπάρχει μια σταδιακή αύξηση στη διάγνωση της άνοιας στην Κύπρο. Και αυτό οφείλεται, πρώτα στο γεγονός ότι υπάρχουν πλέον τρεις ειδικότητες (γηριατρική, νευρολογία, ψυχιατρική), οι οποίες μπορούν να κάνουν εξειδικευμένες εξετάσεις και να διαγνώσουν μια ενδεχόμενη ανοϊκή διαταραχή. Δεύτερο, στη φαρέτρα των Κύπριων γιατρών υπάρχουν πλέον (αν όχι όλα, τα περισσότερα) εργαλεία τα οποία βοηθούν στη σωστή διάγνωση. Παρά ταύτα παρατηρούμε συγκεκριμένα προβλήματα που αφορούν τις γρήγορες και μη ορθές διαγνώσεις.

Κάποιος ο οποίος ξεχνά δεν σημαίνει ότι έχει άνοια και αυτόματα πρέπει να πάρει φαρμακευτική αγωγή. Από την απώλεια μνήμης μέχρι να καταλήξει ο ειδικός στη διάγνωση της άνοιας υπάρχει ένας μακρύς δρόμος. Και σ’ αυτό το δρόμο υπάρχουν πολλά «μονοπάτια», τα οποία πρέπει να διερευνηθούν ενδελεχώς για να καταλήξεις στην άνοια. Δυστυχώς αυτά τα «μονοπάτια» δεν διερευνώνται πάντοτε. Και ως αποτέλεσμα βλέπουμε ασθενείς που βιώνουν μια ελαφριά απώλεια μνήμης (χωρίς να επηρεάζεται η λειτουργικότητά τους) και χωρίς εξειδικευμένη διερεύνηση άνοιας να παίρνουν αγωγή για ανοϊκή διαταραχή.

Το γεγονός ότι κάποιοι ασθενείς δεν χρήζουν φαρμακευτικής αγωγής κι όμως ενδεχομένως από λάθος διάγνωση λαμβάνουν, ελλοχεύει κινδύνους για την υγεία τους;

Φυσικά και εγκυμονεί κινδύνους. Κανένα φαρμακευτικό σκεύασμα δεν είναι «αθώο». Για παράδειγμα για να συνταγογραφήσει ένας ιατρός ένα απ’ τα πιο συνηθισμένα φάρμακα για το Αλτσχάιμερ θα πρέπει να προηγουμένως να διαπιστώσει εάν ο ασθενής του είχε ή έχει κάποια γαστρεντερική διαταραχή(πεπτικό έλκος), εάν έχει βραδυκαρδία κ.ά. Συνεπώς εάν ένας ασθενής διαγνωστεί με άνοια θα πρέπει να γίνει καρδιογράφημα, καθώς και μια συνολική εκτίμηση των άλλων υποκείμενων ασθενειών και ακολούθως να αποφασίσει ο γιατρός τη φαρμακευτική του αγωγή.

Πόσο συχνή είναι η κατάθλιψη στην τρίτη ηλικία;

Η κατάθλιψη στην τρίτη ηλικία είναι κάτι πολύ συνηθισμένο. Η απώλεια της εργασίας είναι ένας παράγοντας που οξύνει το πρόβλημα. Τα τελευταία χρόνια το πρόβλημα της κατάθλιψης στους ηλικιωμένους είναι ακόμη πιο συχνό λόγω της οικονομικής κρίσης. Η αγωνία για το αύριο, η απώλεια της εργασίας των παιδιών, τα άνεργα εγγόνια αποτελούν αιτίες που αυξάνουν το μέγεθος του προβλήματος της κατάθλιψης. Βλέπουμε έναν πολύ μεγάλο αριθμό ηλικιωμένων να παρουσιάζει κατάθλιψη και να παίρνει φαρμακευτική αγωγή. Βλέπουμε επίσης άτομα με συμπτώματα σωματικά (μυαλγίες, πονοκεφάλους, κόπωση, κρίσεις πανικού, πόνο στο στήθος) για τα οποία ενδεχομένως να «φταίει» η ψυχολογική τους κατάσταση.

Γιατρέ, είναι όλα τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην τρίτη ηλικία(σε ό,τι αφορά το δικό σας επιστημονικό πεδίο) διαθέσιμα στο κρατικό συνταγολόγιο;

Δεν είναι όλα τα σκευάσματα στο κρατικό συνταγολόγιο, δυστυχώς. Πολλά φάρμακα τα οποία υπάρχουν στο εξωτερικό δεν είναι καν διαθέσιμα στην Κύπρο. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα ενός φαρμάκου σε μορφή χαπιού που χρησιμοποιείται σε ηλικιωμένους ασθενείς με άνοια που επιδεικνύουν συμπτώματα ανησυχίας. Στο εξωτερικό οι ασθενείς έχουν την εναλλακτική της ίδια φαρμακευτικής ουσίας σε υγρή μορφή. Συνεπώς, οι ασθενείς που δεν μπορούν να καταπιούν επωφελούνται απ’ την υγρή μορφή του φαρμάκου. Στην Κύπρο δεν κυκλοφορεί η υγρή μορφή. Αποτέλεσμα, πολλοί ασθενείς ταλαιπωρούνται ενώ πολύ εύκολα θα μπορούσε να λυθεί το πρόβλημα.

Σε ό,τι αφορά δικά μας αιτήματα (των ιδιωτών ιατρών) προς τις Φαρμακευτικές Υπηρεσίες για χορήγηση συγκεκριμένων φαρμάκων σε ασθενείς μας η κατάσταση είναι περίπλοκη. Και χρονοβόρα. Ο ιδιώτης ιατρός πρέπει να κάνει μια έκθεση την οποία θα παρουσιάσει ο ασθενής σε γιατρό του δημοσίου, ο οποίος με τη δική του σειρά και εάν κρίνει ότι ο ασθενής όντως χρειάζεται το σκεύασμα, το οποίο προτείνει ο ιδιώτης, θα πρέπει να υποβάλει αίτημα στις Φαρμακευτικές Υπηρεσίες. Ετυχε να βρεθώ μπροστά σε αυτή τη «διαδρομή» και έχω αντιληφθεί την πολυπλοκότητά της. Η αναμονή για την έγκριση ή όχι ενός φαρμάκου δεν πρέπει να μετρά μήνες. Χρειάζεται να τροχιοδρομηθούν κάποιες διαδικασίες, ώστε η πρόσβαση των ασθενών στα φάρμακα να είναι άμεση. Διαφορετικά, στις πλείστες των περιπτώσεων ελλοχεύει σοβαρός κίνδυνος για την υγεία των ασθενών.