Η αντίσταση στον αυταρχισμό της λιτότητας

Του Νίκου Τριμικλινιώτη*

Δεν γνωρίζουμε τις λεπτομέρειες της τελικής συμφωνίας που ο έλληνας πρωθυπουργός έχει συνάψει με τους πολιτικούς εκπρόσωπους της ΕΕ και των δανειστών. Ανεξάρτητα από την έκβαση αυτή όμως, το δημοψήφισμα στην Ελλάδα υπήρξε ένα ιστορικής σημασίας συμβάν.

Η απόφαση Τσίπρα να θέσει την πρόταση-τελεσίγραφο των «θεσμών» σε δημοψήφισμα φαίνεται ότι τον έχει φέρει σε σύγκρουση με τους συμβιβαστικούς κύκλους εντός του ηγετικού πυρήνα του ΣΥΡΙΖΑ: Η πορεία του ΣΥΡΙΖΑ μετά την εκλογή του, παρά τις ρητορικές περί ρήξης (αν χρειαστεί), τον οδηγούσαν σε μια προσπάθεια να τα βρει με τους δανειστές, οι οποίοι όμως σκλήρυναν καθοδόν την στάση τους. Οι τελευταίοι απλώς θέλουν να τσακίσουν ή να εξευτελίσουν οποιαδήποτε διαφορετική πολιτική από αυτή της μνημονιακής λιτότητας.

Η πορεία αυτή θύμιζε την πορεία που διάνυσε το ANC στη Ν. Αφρική όταν εγκατέλειψε το πρόγραμμα του για συμβιβασμό με το παλαιό καθεστώς. Ενώ λοιπόν η ηγετική ομάδα φαινόταν έτοιμη να αποδεχθεί την «οδυνηρή» αλλά «έντιμη» συμφωνία με κάποια ψίχουλα ως αντάλλαγμα, προκειμένου να αποφύγει αντιδράσεις από τη Βουλή και λαϊκές κινητοποιήσεις, ο Τσίπρας προκήρυξε δημοψήφισμα.

Κι εκεί παίχτηκε μια μετωπική μάχη με καθαρά πολιτικούς όρους. Το μνημονιακό στρατόπεδο ήταν λυσσαλέο: Οι ευρωπαίοι δανειστές-θεσμοί, το παλαιό καθεστώς, η καθεστωτική διανόηση, ακόμα οι πρώην αριστεροί, συνασπιστήκαν με τις ηγεμονικές νεοφιλελεύθερες δυνάμεις, με τα ιδιωτικά κανάλια ως αιχμή του δόρατος, θέτοντας τον ωμό εκβιασμό «όχι σημαίνει έξοδος της Ελλάδας από την ευρωζώνη». Μετά από μια σκληρή προεκλογική κόντρα ο λαός αποφασίζει «Όχι» με συντριπτική πλειοψηφία.

Τι έδειξε λοιπόν το δημοψήφισμα;

– Το δημοψήφισμα αναδιάταξε το πολιτικό σκηνικό στη χώρα. Ήδη έφυγε ο Σαμαράς, ενώ καταποντίστηκε το ΠΑΣΟΚ και άλλοι.

– Καθοριστικής σημασίας υπήρξε η συμμετοχή των μαζών. Ανταποκρίθηκε στην πρόκληση και αναδιάταξε το πολιτικό-κοινωνικό γίγνεσθαι.

– Η συμπεριφορά των ψηφοφόρων καταδεικνύει την επάνοδο στον πολιτικό-ιδεολογικό χώρο, με νέους όρους, αυτού που ονομάζεται «κοινωνικό ζήτημα».

– Καταγράφει τη βαθειά πολιτική και ιδεολογική κρίση που τσάκισε την κοινωνική συναίνεση και το πολιτικό-ιδεολογικό οικοδόμημα της μεταπολίτευσης. Παρατηρείται μια διαδικασία αναοηματοδότησης της πολιτικής ως στάση ζωής και πάλης που τσάκισε το lifestyle ως το κυρίαρχο διακριτικό σε κοινωνικό-ταξικό επίπεδο. Έχει κυριαρχήσει στο δημοψήφισμα ο «χειραφετημένος θεατής» κόντρα στα μιντιακά και επικοινωνιακά παιγνίδια – σε μετωπικές συνθήκες, οι λαϊκές μάζες δεν τρώνε μιντιακό κουτόχορτο.

– Αναδεικνύει τον κυρίαρχο πολιτικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν νέες γενιές αντίστασης στη μνημονιακή Ελλάδα και δίνουν παράδειγμα για την Ευρώπη και πέραν από αυτής. Οι γενιές αυτές προφανώς πήραν το «βάφτισμα του πυρός» και πολιτικοποιήθηκαν μετά τη βίαιη σύγκρουση του 2008 αφού βιώνουν από τότε βιαίως την καθημερινότητα κατάρρευσης στην Ελλάδα των μνημονίων. Οι εργατικές μάζες, οι νέοι, οι άνεργοι μπήκαν μπροστά. Η ρευστοποίηση των «μεσαίων τάξεων» δημιουργεί δεδομένα κοινωνικής-πολιτικής πόλωσης.

– Το δημοψήφισμα ανέδειξε ένα νέο εξαιρετικά ρευστό και ευμετάβλητο πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό, όπου αμφισβητείται η «οικονομική επικυριαρχία» επί των πολιτικών θεσμών. Δόθηκε μια ανάσα στη μακρά κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας μέσα από τον «αναπνευστήρα» της άμεσης δημοκρατίας. Το ερώτημα είναι τι γίνεται μετά: Αν αξιοποιηθεί για εκδημοκρατισμό σε μια διαδικασία τερματισμού της αυταρχικότητας της λιτότητας, τότε υπάρχει ελπίδα. Αν πάλι η ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ επιλέξει απαράδεκτο συμβιβασμό, είτε λόγω κόπωσης, είτε λόγω των αυταπατών για την ΕΕ, είτε γιατί συμβιβάστηκε με το κεφάλαιο, τότε θα έχει την τύχη του ΠΑΣΟΚ και των άλλων μνημονιακών σχηματισμών που έχουν καταρρεύσει, ενώ η κατάσταση στην Ελληνική κοινωνία θα είναι εκρηκτική.

– Τέλος αναδεικνύει το Ευρωπαϊκό στρατηγικό αδιέξοδο. Ότι κι αν γίνει, αυτή η δυναμική ωθεί σε νέα δεδομένα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο – αποκαλύπτεται το σάπιο της αρχιτεκτονικής της ΕΕ και πυροδοτούνται νέα και ρήγματα νέες αντιστάσεις. Ανοίγει ξανά η Ιστορία.

* Νομικός