Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και το Νταβός

Του Χάρη Χαραλάμπους*

Ενα κεντρικό ζήτημα που αφορά την ευημερία των σύγχρονων κοινωνιών και το οποίο μένει σχετικά υποβαθμισμένο στο δημόσιο διάλογο είναι αυτό της ραγδαίας εξέλιξης των τεχνολογικών μέσων παραγωγής και των επιπτώσεών της στο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των χωρών. Αυτό το θέμα απασχόλησε το τελευταίο φόρουμ που πραγματοποιήθηκε από τις 21 μέχρι 24 Ιανουαρίου στο θέρετρο Νταβός της Ελβετίας.

Το φόρουμ αυτό ιδρύθηκε το 1971 με σκοπό «να συμβάλει στην επίλυση των προβλημάτων της εποχής μας» προσκαλώντας διευθυντικά στελέχη εταιρειών, προκειμένου να συζητήσουν θέματα στρατηγικής των επιχειρήσεων. Με την πάροδο του χρόνου μετατράπηκε σε κλειστό φόρουμ μίας ελίτ, όπου αρχηγοί κρατών, ηγετικά στελέχη επιχειρήσεων και διαμορφωτές κοινής γνώμης προσπαθούν κατά κύριο λόγο να ασχοληθούν με τις επερχόμενες οικονομικές εξελίξεις και τις επιπτώσεις τους. Πρόκειται για μία ελιτίστικη διοργάνωση χωρίς πτυχές δημοκρατικής αντιπροσώπευσης, διαβούλευσης ή συμμετοχής.

Η τελευταία σύνοδος καθορίζει το επόμενο στάδιο ανάπτυξης των τεχνολογικών μέσων ως την «τέταρτη βιομηχανική επανάσταση» δηλαδή την πλήρη διείσδυση της ρομποτικής, της τεχνητής νοημοσύνης και της βιοτεχνολογίας στις διαδικασίες παραγωγής. Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση πραγματοποιήθηκε τον 17ο αιώνα με τη χρήση του ατμού στη βιομηχανοποίηση της χειρωνακτικής εργασίας. Η δεύτερη τον 19ο αιώνα με τη χρήση του ηλεκτρισμού και τη μαζικοποίηση της παραγωγής. Η τρίτη τον 20ό αιώνα με την ψηφιακή τεχνολογία και την παραγωγική δυνατότητα να φτάνει σε πρωτοφανή επίπεδα. Η τέταρτη λοιπόν επανάσταση θα αποτελέσει τη σύζευξη όλων των πιο πάνω με τη βιοτεχνολογία και την πλήρη εφαρμογή της ρομποτικής.

Γνωρίζοντας και ζώντας την ιστορία του καπιταλισμού, όπου η τεχνολογική εξέλιξη στα χέρια του κεφαλαίου οδηγεί συνεχώς σε μεγαλύτερη ανισότητα, φτώχεια, εξαθλίωση για τους πολλούς, δεν είναι δύσκολο να προβλέψουμε τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που θα επικρατήσουν στην ακόμα πιο προηγμένη τεχνολογική εποχή που έρχεται. Ανησυχίες φυσικά εκφράζουν και οι διοργανωτές του φόρουμ, ακόμα και ο ιδρυτής του, Κλάους Σβαμπ. Ανησυχούν για αύξηση της ανεργίας (υπολογίζουν ότι θα χαθούν ακόμα 7 εκατομμύρια θέσεις εργασίας την επόμενη πενταετία), συρρίκνωση της μεσαίας τάξης, μετανάστευση και άλλα. Λύση όμως δεν προτείνεται από το φόρουμ. Κάνει απλά μια διάγνωση χωρίς στρατηγική αντιμετώπισης που να οδηγεί στην ανακοπή τουλάχιστον αυτής της θλιβερής κατάστασης.

Η τελευταία έκθεση (2015) της ΜΚΟ OXFAM περιέχει συγκλονιστικά στοιχεία για την κατανομή του πλούτου στον πλανήτη. Διαπιστώνει ότι μερικές δεκάδες άνθρωποι κατέχουν τόσο πλούτο όσο 3.5 δις άνθρωποι! Παρατηρείται το οξύμωρο να αυξάνει η φτώχεια και η δυστυχία παράλληλα με την τεχνολογική πρόοδο και την αύξηση των δυνατοτήτων παραγωγής.

Τι θα επικρατήσει λοιπόν σε συνθήκες ακόμα μιας βιομηχανικής επανάστασης; Οι επιπτώσεις στη δυνατότητα παραγωγής, στο εμπόριο, στις εξαγωγές, στη μετανάστευση, στη φυγή επιστημόνων κ.ά θα είναι δραματικά εναντίον των ήδη μη ανεπτυγμένων και φτωχών χωρών. Τα προβλήματα που έχουν διαγνωστεί στο Νταβός και η πεμπτουσία των συναντήσεων αυτού του τύπου, προδιαγράφουν την μακρο-ιστορική εξέλιξη του σύγχρονου καπιταλισμού που εμπεριέχει καταστροφικές τάσεις για το μέλλον του πλανήτη.

Από το ίδιο πλαίσιο όμως αναδύονται και οι δυνατότητες προσχώρησης στις ανθρωπιστικές αξίες και ιδέες της Αριστεράς ολοένα και περισσότερων ανθρώπων που αναπόφευκτα έρχονται αντιμέτωποι με τις συνέπειες της χρήσης της τεχνολογίας από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Το πιο σημαντικό ζήτημα που προκύπτει είναι η συνειδητοποίηση από τους ανθρώπους της εργασίας, ότι η τεχνολογική ανάπτυξη είναι καλοδεχούμενη και ότι το πρόβλημα είναι η διαχείρισή της από τις οικονομικές ελίτ. Η ενίσχυση της Αριστεράς είναι η μόνη ασφαλής οδός για να έχουν προοπτική οι κοινωνίες, αφού η Αριστερά αγωνίζεται σε συνθήκες καπιταλισμού για την απάμβλυνση των αντιθέσεων και την έλευση ενός καλύτερου μέλλοντος.

*Πρώην Υπουργός Υγείας, υποψήφιος βουλευτής ΑΚΕΛ-Αριστερά-Νέες Δυνάμεις Λευκωσίας