Ειδική Εκπαίδευση… ο φτωχός συγγενής

Προτάσεις για τα προβλήματα που ταλανίζουν εδώ και χρόνια την εκπαίδευση των παιδιών με αναπηρίες και μαθησιακά προβλήματα

Του Σπύρου Σωτηρίου

Ενας από τους σημαντικότερους ποιοτικούς δείκτες ενός εκπαιδευτικού συστήματος είναι η παροχή ίσων ευκαιριών μάθησης σε όλα τα παιδιά χωρίς καμία διάκριση. Ολα τα παιδιά είναι διαφορετικά μεταξύ τους, κάποια από αυτά έχουν ιδιαιτερότητες, οι οποίες εάν εντοπισθούν έγκαιρα και τα παιδιά στηριχθούν μπορούν να εξελιχθούν σε αυριανούς επιστήμονες. Αλλόγλωσσοι, παιδιά με αναπηρίες, παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Σε όλες τις περιπτώσεις χρειάζεται μια δομημένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη πολιτική.

Δυστυχώς σήμερα με επίφαση τους ποσοτικούς στόχους (πιο υψηλές βαθμολογίες στις διεθνείς έρευνες, πιο υψηλοί μέσοι όροι στις εξετάσεις κ.ά.) χάσαμε αυτό το στοίχημα. Πιο πρόσφατο και τρανταχτό παράδειγμα είναι η επιστημονικά ατεκμηρίωτη και αντιπαιδαγωγική απόφαση του Υπουργείου Παιδείας να απαλλάξει τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες από το μάθημα της Μουσικής και να επιβάλει ως υποχρεωτικό το μάθημα των Αρχαίων. Τι κι αν οι ειδικοί επί του θέματος είχαν αντίθετη άποψη; Τι κι αν οι γονείς αυτών των παιδιών αντιδρούν γιατί ζουν το πρόβλημα; Το Υπουργείο συνεχίζει ακάθεκτο στην εφαρμογή των πολιτικών του που στο τέλος θυματοποιούν τα παιδιά.

Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Η Ειδική Εκπαίδευση αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Το ΑΚΕΛ κατέθεσε διά του Γ.Γ. Αντρου Κυπριανού προς τον Υπουργό Παιδείας την περασμένη βδομάδα μια ολοκληρωμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη πρόταση για την Ειδική Εκπαίδευση.

Η «Χ» παρουσιάζει τις σημαντικότερες προτάσεις.

1. Ηλικία

Βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας η ηλικία έναρξης της εκπαίδευσης ενός παιδιού από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού (ΥΠΠ) είναι τα τρία χρόνια. Εντούτοις, όσον αφορά τα παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές ή/και αναπηρίες, τα πρώτα τρία χρόνια ζωής του παιδιού είναι εξαιρετικά σημαντικά.

Υφιστάμενη κατάσταση

Από το θεσμικό πλαίσιο απουσιάζει ένας κεντρικός φορέας δράσης, ο οποίος να εντοπίζει παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές και να συντονίζει τους εμπλεκόμενους φορείς μέχρι την ηλικία των τριών ετών. Η πορεία των παιδιών αυτών αφήνεται λίγο πολύ στην τύχη. Αποτέλεσμα αυτού είναι η δημιουργία και αύξηση της αναπηρίας.
Παράλληλα, τρανταχτή είναι η απουσία υπηρεσιών αγωγής και εκπαίδευσης, τόσο των νεογνών όσο και των γονέων σε αυτό το κρίσιμο στάδιο του εντοπισμού και της διάγνωσης.

Εισήγηση

Η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες διευκρινίζει ξεκάθαρα την υποχρέωση του κράτους να υιοθετήσει μέτρα και να τροποποιήσει νομοθεσίες, ώστε να παρέχουν έγκαιρες και πλήρεις πληροφορίες, υπηρεσίες και υποστήριξη στα παιδιά με αναπηρίες κατά τέτοιο τρόπο που οι υπηρεσίες αυτές και προγράμματα:

α) Να αρχίζουν στο νωρίτερο δυνατό στάδιο και να βασίζονται στην πολυθεματική αξιολόγηση των ατομικών αναγκών και δυνατοτήτων.

β) Να υποστηρίζουν συμμετοχή και ενσωμάτωση στην κοινότητα και σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας, να είναι εθελοντικά και διαθέσιμα στα άτομα με αναπηρίες όσο εγγύτερα γίνεται στις κοινότητές τους, περιλαμβανομένων των αγροτικών περιοχών.

2. Λειτουργία ειδικών σχολείων

Υφιστάμενη κατάσταση

Τα τελευταία τρία χρόνια ο αριθμός των μαθητών των ειδικών σχολείων έχει αυξηθεί δραματικά. Ενώ παρατηρήθηκε η ανάλογη αύξηση ανθρώπινου δυναμικού, δεν παρατηρήθηκε η ανάλογη πρόνοια όσον αφορά τις δομές και την οργανωτική και διοικητική δομή των σχολείων.

Παράλληλα, λόγω της διαρκούς ενωρίτερης εισδοχής των μαθητών στα ειδικά σχολεία, παρατηρείται αύξηση στη διακύμανση της γκάμας των ηλικιών. Σε ένα σχολείο φοιτούν παιδιά ηλικίας τριών μέχρι και 21 ετών.

Παρουσιάζεται και το θέμα της συνύπαρξης μαθητών εξαιρετικά διαφορετικού δυναμικού όσον αφορά το γνωστικό και αντιληπτικό επίπεδο.

Παράλληλα, η περιοχή όπου είναι κτισμένα κάποια ειδικά σχολεία δεν συνάδει με τους στόχους των προγραμμάτων τους και καθιστά τη διενέργεια των δεύτερων εξαιρετικά δύσκολη. Παρόλο που στη νομοθεσία προνοείται όπως τα ειδικά σχολεία κτίζονται κοντά σε σχολεία της γενικής εκπαίδευσης, κάποια ειδικά σχολεία είναι κτισμένα εκτός κοινοτήτων.

Εισηγήσεις

1. Προτείνεται όπως τα μεγάλα ειδικά σχολεία που λειτουργούν σήμερα “σπάσουν” σε μικρότερα όπου κριτήρια να μπαίνουν κατά προτεραιότητα:

α) η ηλικία

β) ο βαθμός και τύπος της αναπηρίας.

Παράλληλα προτείνεται η απαγκίστρωση των ειδικών σχολείων από τις βαθμίδες εκπαίδευσης της γενικής εκπαίδευσης. Η ειδική εκπαίδευση πρέπει να αποτελεί ανεξάρτητη βαθμίδα εκπαίδευσης, η οποία να συνεργάζεται με τη Δημοτική, τη Μέση και την Τεχνική/Επαγγελματική.

Οι ειδικοί εκπαιδευτικοί, ως αρμόδιοι σε θέματα εκπαίδευσης παιδιών και ατόμων με αναπηρίες, πρέπει να είναι παρόντες σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης ενός παιδιού.

2. Να αποσαφηνιστούν οι στόχοι και ο ρόλος του κάθε ειδικού σχολείου.

Να διαφοροποιηθούν οι στόχοι και τα προγράμματα της Ειδικής Σχολής Λευκωσίας και του Ειδικού Σχολείου Ευαγγελισμός, ώστε να υπάρχουν σαφή κριτήρια και λόγοι για τους οποίους επιλέγεται το ένα ή το άλλο σχολείο για τις ανάγκες του εκάστοτε παιδιού.

Προτείνεται όπως δημιουργηθεί ένα Κέντρο Παροχής Υπηρεσιών, όπου να παρέχονται υπηρεσίες φροντίδας, εκπαίδευσης και θεραπειών αποκατάστασης, καθώς και ιατροφαρμακευτικών υπηρεσιών.

3. Λειτουργία ειδικών μονάδων

Δεκαπέντε χρόνια μετά από το Νόμο περί Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης πρέπει να επαναξιολογηθεί ο θεσμός των ειδικών μονάδων.

Υφιστάμενη κατάσταση

Αυτή τη στιγμή, οι ειδικές μονάδες λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό ως “παραρτήματα” ή “προέκταση” του ειδικού σχολείου. Δεν υπάρχει ουσιαστικά ποιοτική διαφορά ανάμεσα στη λειτουργία τους και τη λειτουργία των ειδικών σχολείων, όσον αφορά την ένταξη και τη συνεκπαίδευση των παιδιών με παιδιά στη γενική εκπαίδευση.

Πηγή των προβλημάτων αποτελούν μεταξύ άλλων το ότι ο ειδικός δάσκαλος παραμένει ως ο δάσκαλος των παιδιών της ειδικής εκπαίδευσης, ο γενικός δάσκαλος παραμένει ως ο δάσκαλος των παιδιών της γενικής εκπαίδευσης, η έλλειψη κατάλληλης υποδομής, ο μη επαρκής αριθμός σχολικών συνοδών κ.ά.

Εισηγήσεις

Για τη μετεξέλιξη των μονάδων ο γενικός δάσκαλος θα πρέπει να συνεργαστεί κατάλληλα με τον ειδικό δάσκαλο και να αναλάβει ουσιαστικά καθήκοντα εκπαίδευσης και συνεκπαίδευσης των παιδιών της ειδικής και το αντίστροφο. Σημειώνεται η αναγκαιότητα για την τοποθέτηση ειδικών παιδαγωγών στη Μέση Εκπαίδευση, ώστε να υπάρχει η απαιτούμενη συνέχεια στα προγράμματα των παιδιών και να διασφαλίζεται η επαρκής και αποτελεσματική τους στήριξη σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσής τους.

4. Εκπαίδευση με στήριξη

Υφιστάμενη κατάσταση

Οσον αφορά την ένταξη των παιδιών στη γενική εκπαίδευση, σε γενική τάξη με στήριξη εντοπίζεται ότι ένα από τα ουσιαστικά προβλήματα είναι ότι ο συνοδός του παιδιού λειτουργεί ως προέκταση του παιδιού. Αυτό δημιουργεί πολλά προβλήματα ως προς την εκπαίδευση, κοινωνικοποίηση και ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη και ανεξαρτητοποίηση του παιδιού. Παρεμβαίνει στη φοίτησή του.

Η ειδική εκπαίδευση και λογοθεραπεία πρέπει να παρέχονται στα παιδιά έγκαιρα και ανάλογα με τις ανάγκες τους⋅ όχι για όλα τα παιδιά για τα οποία κρίνεται απαραίτητη η παροχή ειδικής εκπαίδευσης και λογοθεραπείας να δίνεται ο ίδιος χρόνος.

Επίσης, ένα πολύ σημαντικό θέμα είναι η ενισχυτική διδασκαλία των παιδιών τα οποία παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες, οι οποίες όμως δεν συνιστούν καθυστέρηση, διαταραχή ή αναπηρία. Αυτή τη στιγμή, η απαραίτητη στήριξη μέσω ενισχυτικής διδασκαλίας δεν παρέχεται σε ικανοποιητικό επίπεδο, με αποτέλεσμα η ακαδημαϊκή επίδοση των παιδιών αυτών να μειώνεται σταδιακά λόγω των κενών που συσσωρεύονται και εν τέλει τα παιδιά αυτά να καταλήγουν να γίνονται μαθητές της ειδικής εκπαίδευσης ενώ μαθησιακά, γνωστικά, κοινωνικά και συναισθηματικά δεν ανήκουν εκεί.

Εισηγήσεις

Ο συνοδός πρέπει να λειτουργεί ως βοηθός του δασκάλου (teacher assistant, με τα κατάλληλα προσόντα) και όχι του μαθητή/τριας (child assistant, με ελάχιστα προσόντα).
Για να μπορέσουν επίσης οι ειδικοί παιδαγωγοί να ανταποκριθούν επαρκώς στις ανάγκες των μαθητών, θα πρέπει να υπάρχει ευαισθησία και να δίνεται προσοχή στον αριθμό των μαθητών που ορίζονται για κάθε εκπαιδευτικό.

Παράμετροι που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν είναι η ηλικία, οι σωματικές/κινητικές δυσκολίες των μαθητών και οι ανάγκες φροντίδας τους, αλλά και η συμπεριφορά τους. Θα πρέπει, με βάση τα πιο πάνω, ο αριθμός των μαθητών ανά εκπαιδευτικό να είναι τέτοιος, ώστε ο εκπαιδευτικός να μπορέσει να δράσει όπως χρειάζεται, ώστε να παρέχει υπηρεσίες ποιότητας αλλά και να αναπτύξει τους απαραίτητους συναισθηματικούς δεσμούς και τη σχέση με τους μαθητές του.

5. Θεσμός σχολικών συνοδών-βοηθών

Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν κριτήρια για τους σχολικούς βοηθούς-συνοδούς εκτός από το απολυτήριο λυκείου.

Πρέπει να δημιουργηθεί σχετικός κατάλογος ανάλογος με αυτό των ειδικών παιδαγωγών και οι σχολικοί βοηθοί-συνοδοί να μετακινούνται ανά χρονική περίοδο. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να έχουμε επιστημονικά καταρτισμένο και επιπέδου προσωπικό για να διαδραματίζει αυτό το ρόλο. Διευκρινίζεται ότι δεν προτείνεται η απομάκρυνση των υφιστάμενων συνοδών-βοηθών, αντίθετα κρίνεται ότι τα άτομα αυτά πρέπει να βοηθηθούν μέσα από την κατάλληλη επιμόρφωση.

6. Εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι

Οι ανάγκες σε εκπαιδευτικούς ψυχολόγους έχουν αυξηθεί λόγω κυρίως των εξελίξεων σε κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο. Δυστυχώς την ίδια ώρα ο αριθμός των εκπαιδευτικών ψυχολόγων έχει μειωθεί, με αποτέλεσμα σε καμιά περίπτωση να μην μπορούν να ανταποκριθούν στις σύγχρονες και αυξημένες απαιτήσεις. Επιβάλλεται άμεσα η πρόσληψη εκπαιδευτικών ψυχολόγων, σύμφωνα με τις ανάγκες του εκπαιδευτικού μας συστήματος και των παιδιών.