In Situ στο Βερολίνο: μετασχηματίζοντας το «επί τόπου» και το «εδώ τώρα» στο Neues Museum

Ανοιχτός ορίζοντας

In Situ, μετασχηματίζοντας το «επί τόπου» και το «εδώ τώρα»
Η Έλενα Αντωνίου στο Νέο Μουσείο Βερολίνου, επισκέπτης και έκθεμα

Η Κύπρια χορογράφος, χορεύτρια και performance artist Έλενα Αντωνίου παρουσίασε στο Βερολίνο τη μακράς διάρκειας περφόρμανς «In Situ». Το έργο είχε αρχικά παρουσιαστεί στο Επαρχιακό Αρχαιολογικό Μουσείο Λεμεσού, ενώ στο Βερολίνο στο Νέο Μουσείο (Neues Museum) για τρεις ημέρες (από τις 30 Νοεμβρίου μέχρις τις 2 Δεκεμβρίου) και συνολικά 22 ώρες. Μιλήσαμε με την Έλενα Αντωνίου πριν αναχωρήσει για το Βερολίνο

• Μια performance μακράς διάρκειας στο Neues Museum στο Βερολίνο

Στο Neues Museum θα παρουσιάσω την performance μακράς διάρκειας In Situ για 3 μέρες, σύνολο 22 ώρες. Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Αρχαιολογικό Μουσείο επαρχίας Λεμεσού για 6 μέρες, σύνολο 34 ώρες, στα πλαίσια του Καλοκαιρινού Φεστιβάλ Χορού της Νέας Κίνησης τον Ιούλιο που μας πέρασε.

• Max Ohnefalsch-Richter η αφορμή

Η συνεργασία προέκυψε με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρόνων από το θάνατο του αρχαιολόγου Max Ohnefalsch-Richter (1850 – 1917), του οποίου οι ανασκαφές στην Κύπρο συνέβαλαν στη δημιουργία της συλλογής Κυπριακών Αρχαιοτήτων που εκτίθεται μόνιμα στο Neues Museum. Το Neues Museum σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου και με τη στήριξη της Πρεσβείας της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι οι διοργανωτές.

Το Neues Museum το είχα επισκεφτεί σε προηγούμενα ταξίδια μου στο Βερολίνο και είναι ένα από τα αγαπημένα μου μουσεία. Όταν μου έγινε η πρόταση η χαρά ήταν μεγάλη και αμέσως ήρθε στο μυαλό μου πόσες ώρες πέρασα θαυμάζοντας την προτομή της βασίλισσας Νεφερτίτης. Το έργο μου επειδή πραγματοποιείται με αφορμή την 100η επέτειο θανάτου του Γερμανού αρχαιολόγου Max Ohnefalsch-Richter, που οι ανασκαφές του και τα ευρήματά του αποτελούν το κύριο μέρος της κυπριακής συλλογής, θα παρουσιαστεί κυρίως στην αίθουσα με την κυπριακή συλλογή η οποία κατέχει μια πολύ σημαντική θέση στο Neues Museum.

• In Situ, μετασχηματίζοντας το «επί τόπου» και το «εδώ τώρα»

Το έργο In Situ είναι μια performance μακράς διάρκειας άρα ο χρόνος, η διάρκεια είναι ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία του έργου. Το “In Situ” είναι μια λατινική φράση που σημαίνει “επί τόπου”. Σε ένα πρώτο επίπεδο είναι αυτό, το έργο δημιουργείται επί τόπου, στο χώρο που θα παρουσιαστεί, λαμβάνοντας υπόψιν το χώρο, το κοινό που θα επισκεφτεί το χώρο και πώς αυτά αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, αλλά και με τον καλλιτέχνη. Το “επί τόπου” ενισχύεται από το πώς είναι να είσαι “εδώ τώρα” απευθυνόμενο και στον καλλιτέχνη, αλλά και στον επισκέπτη. Η διάρκεια (6 με 8 ώρες τη μέρα) μετασχηματίζει το “επί τόπου” και το “εδώ τώρα” προκαλώντας συνεχόμενο επαναπροσδιορισμό των ρόλων και των σχέσεων, αλλά και του περιεχομένου της δράσης.

• Ένα έργο ζωντανής άυλης τέχνης για να ζωντανέψει το Επαρχιακό Αρχαιολογικό Μουσείο Λεμεσού

Οι λόγοι επιλογής του χώρου διαφέρουν σε κάθε περίπτωση και νομίζω αυτό κρατάει το έργο “ζωντανό”. Για την πρώτη παρουσίαση στο Αρχαιολογικό Μουσείο της επαρχίας Λεμεσού η επιλογή του χώρου έγινε κυρίως γιατί είναι ένα κτίριο που μου αρέσει πολύ αρχιτεκτονικά και ενώ βρίσκεται σε κεντρικό σημείο της πόλης της Λεμεσού με πλούσια και αξιόλογη συλλογή αρχαιοτήτων, μοιάζει να είναι έρημο, στατικό, με έντονο το στοιχείο της εγκατάλειψης, της απουσίας.

Στόχος ήταν το “In Situ”, ένα έργο ζωντανής άυλης τέχνης, να γίνει αφορμή για μια επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο της επαρχίας Λεμεσού που θα “ζωντάνευε” το χώρο για λίγες μέρες, αλλά ταυτόχρονα να μεταφέρει την αίσθηση της εγκατάλειψης που τόσο έντονα μου προκαλούσε.

• Ανάμεσα στην ηρεμία και την εγκατάλειψη

Πέραν του ότι ήταν πολύ σημαντική για μένα η διαδικασία της έρευνας, αυτό που θα κρατήσω από την παρουσίαση του έργου στο Αρχαιολογικό Μουσείο επαρχίας Λεμεσού είναι δύο αντίθετα συναισθήματα. Κατά τη διάρκεια της performance από τη μία απο λάμβανα την ηρεμία, την ησυχία και την αίσθηση ότι σταματάει ο χρόνος και από την άλλη αυτή η ίδια κατάσταση έπαιρνε την όψη της εγκατάλειψης, της απουσίας, της στατικότητας και το αβάσταχτο του “δεν συμβαίνει τίποτα”.

Επιβάλλεται να ταξιδεύουν τα έργα Κύπριων καλλιτεχνών. Επιβάλλεται η συνεργασία με φορείς, οργανισμούς και δίκτυα από το εξωτερικό. Επιβάλλεται να στηρίζονται αυτές οι προσπάθειες από τους εγχώριους φορείς. Επιβάλλεται να γίνει ένα στρατηγικό πλάνο που σκοπό έχει την προώθηση των έργων Κύπριων δημιουργών. Επιβάλλεται η εξωστρέφεια.

• Στο Neues Museum μια πιο προσωπική απουσία

Στη δεύτερη παρουσίαση του έργου στο Neues Museum σίγουρα θα προκύψουν καινούρια πράγματα μιας και πρόκειται για ένα μουσείο με χιλιάδες επισκέπτες. Κρατώντας τον βασικό κορμό του έργου που έχει να κάνει με την αλληλεπίδραση με τα εκθέματα και τους επισκέπτες, το στοιχείο της εγκατάλειψης και της απουσίας γίνεται κάτι πιο βαθύ και προσωπικό, αφού αυτή τη φορά δεν θα προκαλείται από κάποιον εξωτερικό παράγοντα, αλλά θα δημιουργείται από κάτι πιο εσωτερικό, από το “εδώ και τώρα” του καθενός.

• Η διαδρομή από επισκέπτης σε έκθεμα

Κατά τη διάρκεια του έργου γίνεται συνεχώς μεταλλαγή ρόλων για αυτό και το περιεχόμενο της δράσης συνεχώς επαναπροσδιορίζεται. Ο θεατής παρατηρεί εμένα που παρατηρώ τα εκθέματα, αλλά και το ανάποδο. Η θέαση της παρατήρησης. Η παρατήρηση της θέασης. Από την αρχή του έργου στο χώρο του Μουσείου υπάρχει μια άδεια βάση πανομοιότυπη με τις υπόλοιπες βάσεις των εκθεμάτων του Μουσείου. Η διαδρομή από επισκέπτης να γίνω έκθεμα δεν είναι εύκολη και ούτε σίγουρο ότι θα συμβεί. Στην περίπτωση του Αρχαιολογικού Μουσείου επαρχίας Λεμεσού αυτό άρχισε να συμβαίνει μετά από 25 ώρες στο χώρο και πολύ σταδιακά. Μόνο την τελευταία μέρα κατάφερα να είμαι αποκλειστικά στη βάση “έκθεμα” χωρίς να κατέβω καθόλου και ήταν κάτι πολύ έντονο σωματικά και ψυχικά. Ένιωθα περισσότερο εκτεθειμένη, με τον κόσμο να έρχεται σε απόσταση αναπνοής και με το αίσθημα της εγκατάλειψης να μεγεθύνεται όταν οι επισκέπτες αποχωρούν από το μουσείο και μένω μόνη μου με τα εκθέματα.

• Μια φωτογραφία με το «έκθεμα»

Με το έργο αυτό και τη διάρκεια που έχει, υπάρχει μια ελευθερία. Είναι αφορμή για μια επίσκεψη στο Μουσείο και παρεμπιπτόντως βρίσκομαι κι εγώ, είτε σαν επισκέπτης είτε σαν έκθεμα. Ένιωθα μεγάλη ικανοποίηση όταν οι επισκέπτες περνούσαν χρόνο στο Μουσείο. Παρατηρούσαν τη δράση μου, έκαναν τη βόλτα τους στα εκθέματα και μετά πάλι έψαχναν να με εντοπίσουν. Τις πρώτες μέρες που ήμουν πιο πολύ σαν επισκέπτης ήταν πολύ ενδιαφέρον το πώς με παρακολουθούσαν για να αντιληφθούν αν όντως είμαι επισκέπτης ή αν συμβαίνει κάτι άλλο με μένα. Όταν πλέον έγινα έκθεμα, κάτι που δεν θα ξεχάσω είναι κάποιους που στήθηκαν δίπλα μου για να βγάλουν φωτογραφία.

• “she/he is based in Cyprus”

Επιβάλλεται να ταξιδεύουν τα έργα Κύπριων καλλιτεχνών. Επιβάλλεται η συνεργασία με φορείς, οργανισμούς και δίκτυα από το εξωτερικό. Επιβάλλεται να στηρίζονται αυτές οι προσπάθειες από τους εγχώριους φορείς. Επιβάλλεται να γίνει ένα στρατηγικό πλάνο που σκοπό έχει την προώθηση των έργων Κύπριων δημιουργών. Επιβάλλεται η εξωστρέφεια. Είναι ένας τρόπος να εξελισσόμαστε όλοι, και από την καλλιτεχνική πλευρά αλλά και από την πλευρά παραγωγής, διοίκησης και διοργάνωσης. Γίνονται προσπάθειες στήριξης, αλλά μεμονωμένα. Αρκετοί Κύπριοι καλλιτέχνες παρουσιάζουν αξιόλογα έργα στο εξωτερικό και δυστυχώς δεν δίνεται και τόση μεγάλη σημασία… Κάπου στο εξωτερικό, κάποιος Κύπριος καλλιτέχνης παρουσιάζει έργο του και κάποιος από το κοινό ανοίγει το πρόγραμμα και διαβάζει στο σύντομο βιογραφικό του καλλιτέχνη “she/he is based in Cyprus”, ποιος θα έπρεπε να ξαφνιάζεται λιγότερο; (!)