Κατάσταση της Ένωσης 2017… η άλλη όψη του λόγου

Του Γιώργου Ζήσιμου

Στις 13 Σεπτεμβρίου είχαμε την ομιλία του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, για την Κατάσταση της Ένωσης 2017 (StateoftheUnion). Πρόκειται ίσως για την πιο σημαντική σημειολογικά ομιλία της χρονιάς στην ΕΕ. Γίνεται κάθε χρόνο τον Σεπτέμβρη ενώπιον της ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο και αποσκοπεί στο να αποδώσει αφενός την κατάσταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση για το χρόνο που διανύουμε και αφετέρου να αναδείξει τα πρώτα στίγματα σημαντικών αποφάσεων που θα παρθούν για τη συνέχεια. Ως τέτοια αποτελεί τον προπομπό του προγράμματος εργασιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον επόμενο χρόνο, το οποίο αναμένεται να υιοθετηθεί τον Νοέμβριο.

Είναι ενδεικτικό της σημειολογικής σημασίας της ομιλίας η τεράστια κινητοποίηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στον επικοινωνιακό τομέα, πριν, κατά και μετά την ομιλία. Η ομιλία συνοδεύεται από μεγάλο όγκο επικοινωνιακού υλικού και στηρίζεται από ένα πολυμελή μηχανισμό στη Γενική Διεύθυνση και στο γραφείο του εκπροσώπου Τύπου της Επιτροπής που λειτουργεί ως υπηρεσία τεκμηρίωσης και πολλαπλασιαστής των μηνυμάτων στα κοινωνικά δίκτυα και ΜΜΕ. Κάτι σαν μίνι προεκλογική. Είναι συχνό φαινόμενο να υπάρχουν εξαγγελίες μέσα στην ομιλία για τις οποίες δεν υπήρξε προηγουμένως καμία διαβούλευση εσωτερικά στην Επιτροπή. Αυτές οι εξαγγελίες συνήθως είναι αποτέλεσμα διαβούλευσης με κυβερνήσεις στα ισχυρά κράτη μέλη, ώστε να διασφαλιστεί η ανάλογη στήριξη στη συνέχεια.

Υπεροψία και συγκεντρωτισμός

Η φετινή ομιλία του Γιούνκερ, ανεξάρτητα από πολιτικές διαφωνίες ή συμφωνίες, ήταν διαφορετική σε σχέση με προηγούμενα έτη τόσο ως προς το ύφος αλλά και το βαθμό φιλοδοξίας της. Φέτος ειδικά έγιναν τέτοιες εξαγγελίες που θέλουν να φτιάξουν τα σκαριά για ένα οικοδόμημα της ΕΕ, το οποίο θα προχωρεί σε αλλαγές που θα προσπερνά τις όποιες αντιδράσεις σε κρατικό επίπεδο. Πέραν από αφέλεια, οι προθέσεις φανέρωσαν μια στάση υπεροψίας και συγκεντρωτισμού. Και κάθε φορά που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναλαμβάνει να πάρει το παιγνίδι πάνω της υπάρχει και το ανάλογο μέσο. Αυτή τη φορά το μέσο ήταν ο ίδιος ο Γιούνκερ.

Η επίκληση της προσωπικής του παρουσίας σε μια σειρά από σημαντικούς πολιτικούς σταθμούς για την ΕΕ αλλά και η επιμονή σε προσωπικές αναφορές και εκκλήσεις, μετέτρεψε την υπόθεση αλλαγής της ΕΕ σε προσωπική υπόθεση του Γιούνκερ. Κάτι σαν σταυροφορία, πάντα με τις ευλογίες των ισχυρών. Σε αυτό παραπέμπει και η αναφορά του στο έκτο σενάριο, δηλαδή το δικό του σενάριο (η πρόταση της Επιτροπής μόλις πριν μερικούς μήνες αναφερόταν σε 5 σενάρια μόνο) για το μέλλον της Ευρώπης.  Η ομιλία έβγαζε ένα λόγο σχεδόν ευαγγελικό στο όνομα μιας «καλύτερης» Ευρώπης (προφανώς αναφερόταν σε Ευρώπη αλλά εννοούσε Ευρωπαϊκή Ένωση) βασισμένης σε ένα πλαίσιο αρχών, ελευθερίας, ισότητας και κράτους δικαίου. Αν ψάχνει κάποιος για μια πολυμιλημένη έκφραση στην ομιλία αυτή είναι το «κράτος δικαίου» (rule of law)!

Ως προς το περιεχόμενο όσων λέχθηκαν στην ομιλία, κρατείται η επιμονή σε ένα μοντέλο ομοσπονδιακής διακυβέρνησης της ΕΕ. Μάλλον για εμμονή μοιάζει, που ψάχνει για πρόσφορο έδαφος. Οι προτάσεις για Ευρωπαίο Υπουργό Οικονομίας και Οικονομικών (αποτελεί σκέψη που ξαναπλάθεται), η ίδρυση ενιαίας ευρωπαϊκής αρχής για την εργασία και η εξαγγελία δημιουργίας ευρωπαϊκής μονάδας Πληροφοριών (Ευρωπαϊκός Οργανισμός  Κυβερνοασφάλειας) με στόχο την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας εμπίπτουν όλες στο πλαίσιο της λογικής ομοσπονδοποίησης της ΕΕ. Δημιουργεί δηλαδή πλέον η ΕΕ τις δικές της μονάδες κρατικού έλεγχου και προστατευτισμού. Η ομοσπονδοποίηση στην προκειμένη περίπτωση είναι το παραπέτασμα για τη συγκέντρωση υπερεξουσιών στο κέντρο για όλα τα ζητήματα που η Επιτροπή θεωρεί ότι η παρέμβασή της μπορεί να έχει «προστιθέμενη αξία». Στο ίδιο μήκος κύματος και η πρόταση για αλλαγή στον τρόπο λήψης απόφασης στο Συμβούλιο για ζητήματα ενιαίας αγοράς από ομοφωνία σε ειδική πλειοψηφία (from unanimity to qualified majority). Σήμερα περίπου το ογδόντα τοις εκατό των αποφάσεων στο Συμβούλιο λαμβάνεται με ειδική πλειοψηφία στη βάση των ψήφων που αναλογεί σε κάθε κράτος μέλος. Συνεπώς σημαίνει ότι αν απαλειφθεί η ομοφωνία, θα είναι αρκετή η στήριξη των μεγάλων κρατών μαζί με ένα αριθμό μικρότερων, για να παίρνονται αποφάσεις σε επιπλέον σημαντικά θέματα. Σε μια ΕΕ όπου μεγάλα κράτη όπως η Ισπανία και η Ιταλία αλλά και μικρότερα, όπως η Ελλάδα, τελούν υπό οικονομική «ομηρία», ο σχηματισμός ειδικής πλειοψηφίας είναι σημαντικά πιο εύκολη υπόθεση.

Στα όσα λέχθηκαν στην ομιλία ενδιαφέρον αποτελεί και η πρόταση για έλεγχο ξένων επενδύσεων σε τομείς στρατηγικής σημασίας. Προφανώς ο κύριος στόχος αυτής της κίνησης είναι η Κίνα μετά τις αγορές των τελευταίων χρόνων σημαντικών λιμανιών/αεροδρομίων και άλλων ζωτικών επενδύσεων στην Ευρώπη. Αν αναλογιστεί κανείς  ότι η γερμανική Fraport (η εταιρεία μεταφορών που διαχειρίζεται το αεροδρόμιο της Φρανκφούρτης) ανέλαβε το 2015 τη διαχείριση 14 αεροδρομίων στην Ελλάδα, για τα επόμενα 40 χρόνια φαίνεται καθαρά ότι η πρόταση αυτή ενδιαφέρεται στο να ευνοήσει παρά να προστατεύσει.

Η ομιλία φρόντισε να προσφέρει κόλλυβα και σε μια σειρά από άλλους αποδέκτες με προτίμηση στα εργασιακά. Η απόσπαση εργαζομένων (posting of workers), που αφορούσε, σύμφωνα με την ΕΕ, το 2015 2.05 εκατομμύρια εργαζόμενους (με συνεχή αύξηση), είναι από τα θέματα που τονίστηκε ιδιαίτερα στην ομιλία. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το ζήτημα «ταλαιπώρησε» ήδη την Επιτροπή φέτος, η απόφαση να το αναδείξει μπορεί να θεωρηθεί και γενναία. Προφανώς επειδή το θέμα βρίσκεται υπό εξέταση στο ευρωκοινοβούλιο και ήδη καταγράφτηκαν σημαντικές διαφωνίες από εθνικά κοινοβούλια και η ανακίνησή του τώρα φαίνεται να λειτουργεί και ως προπομπός των ζυμώσεων που αναμένεται να γίνουν. Στην ίδια λογική ο Γιούνκερ ανακοίνωσε επίσης την πρόθεσή του να δημιουργήσει μια κοινή Αρχή που να εποπτεύει την ενιαία αγορά.

Σημειολογική σημασία που παραπέμπει σε στήριξη συγκεκριμένων κυβερνήσεων είχε και η αναφορά στη στήριξη των εθνικών εκστρατειών εμβολιασμού. Το θέμα των εμβολιασμών προκαλεί μεγάλες αντιδράσεις κυρίως στην  Ιταλία και Γαλλία, που οδήγησαν σε διαμαρτυρίες χιλιάδες ανθρώπων στους δρόμους. Ενώ σωστά το κράτος οφείλει να αναλάβει την ευθύνη για την προστασία της υγείας όλων των παιδιών μέσα από δωρεάν προγράμματα εμβολιασμού, οι προτάσεις σε Ιταλία και Γαλλία φέρουν πίσω τους το στίγμα πρόσφατων συμφωνιών αξίας  δισεκατομμυρίων με φαρμακευτικές εταιρείες. Τα νομοθετήματα για υποχρεωτικό εμβολιασμό που ετοιμάστηκαν λειτούργησαν εν τέλει ως κρατική βία με ποινές που απαγόρευσαν σε παιδιά να εγγραφούν στο σχολείο, γεγονός που αντίκειται σε θεμελιώδη δικαιώματα όπως το δικαίωμα στη μόρφωση.

 

Άνεμος που καταστρέφει αντί να δροσίζει

Η εμμονή στα ζητήματα άμυνας δυστυχώς προκαλεί και αποπροσανατολίζει από τα σημαντικά ζητήματα που αφορούν τον πληθυσμό της Ευρώπης. Είναι γεγονός ότι σε μια ομιλία που κράτησε περίπου μια ώρα και συνοδεύτηκε από έντονη συζήτηση στο Κοινοβούλιο αλλά και στα ΜΜΕ, μπορούν να λεχθούν πολλά. Ανάλυση αξίζει να γίνει και για όσα δεν λέχθηκαν. Ίσως όμως το πιο σημαντικό κριτήριο ανάλυσης να είναι ο βαθμός στον οποίο ο λόγος και ρητορεία ανταποκρίνονται στις κοινές αρχές που οι ευρωπαϊκές κοινωνίες ασπάστηκαν και τις οποίες ο απλός κόσμος υπερασπίστηκε με τη ζωή του στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αν οι κυβερνήσεις σήμερα απομακρύνονται από αυτές τις ίδιες τις αρχές που τις θεμελίωσαν ως δημοκρατίες, είναι σημαντικός λόγος ανησυχίας αλλά και δράσης. Εν τέλει η ομιλία του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είχε δίκαιο στο ότι πράγματι υπάρχει άνεμος στα πανιά μας. Άνεμος όμως που παρασύρει αντί να μεταφέρει, άνεμος που καταστρέφει αντί να δροσίζει. Σε τέτοιο άνεμο δεν χρειάζονται πανιά αλλά κουπιά! Και κωπηλάτες μπορούμε να είμαστε όλοι, νοουμένου ότι αντιλαμβανόμαστε τη βάρκα σαν το κοινό μας σπίτι.

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy