Μαγδαλένα Ζήρα: Πάντα οι αθώοι θυσιάζονται και επιβιώνουν αυτοί που χειραγωγούν την κοινή γνώμη

Συνέντευξη στον Αντώνη Γεωργίου

Το Φανταστικό Θέατρο παρουσιάζει σε καινούργια μετάφραση και διασκευή την τραγωδία του Ευριπίδη Ιφιγένεια εν Αυλίδι σε σκηνοθεσία Μαγδαλένας Ζήρας. Το έργο παρουσιαζεται στην νεκρή ζώνη στην Λευκωσία πριν από το οδόφραγμα του Λήδρα Πάλας (23, 25, 26, 27, 28 Ιουλίου, ώρα 9 μμ.). Η σκηνοθέτης διάλεξε το έργο του Ευριπίδη διότι «είναι ένα οικογενειακό και συνάμα πολιτικό δράμα, ένα έργο που μοιάζει να γράφτηκε σήμερα, με εξαιρετικά σύγχρονη δραματουργία και συναρπαστική πλοκή» και επέλεξε τη νεκρή ζώνη όχι λόγω κάποιας άμεσης αντιστοιχίας με την τρωική εκστρατεία, αλλά γιατί και εκεί, όπως στην Αυλίδα, «ο χρόνος φαίνεται να έχει σταματήσει και η λογική έχει χαθεί μαζί του».

Η Μαγδαλένα Ζήρα θεωρεί πως «τα ιδεολογικά αφηγήματα κάθε εποχής πάντα επηρεάζουν την ερμηνεία του αρχαίου δράματος» και για τη δική της προσέγγιση ξεκαθαρίζει πως «η ιδέα ότι μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από μία εκδοχές μιας ιστορίας, κινεί τη σκηνοθεσία». Αντικρίζει την Ιφιγένεια «σαν ένα νέο άνθρωπο που προσπαθεί να διατηρήσει την αξιοπρέπειά του μπροστά στην ασύλληπτη βαρβαρότητα, που προσπαθεί να βρει λογική μέσα στον παραλογισμό».

Τέλος, μιλώντας για το κυπριακό θέατρο διακρίνει «μια νέα πορεία του μέσα από την προσπάθεια των δημιουργών του», αλλά ταυτόχρονα επισημαίνει πως η πολιτεία «φαίνεται ακόμα αμήχανη ως προς το πώς θα αντιμετωπίσει αυτή τη αλλαγή».

Μαγδαλένα Ζήρα

  • Πάντα οι αθώοι θυσιάζονται και επιβιώνουν αυτοί που χειραγωγούν την κοινή γνώμη
  • Στη νεκρή ζώνη όπως και στην Αυλίδα ο χρόνος έχει σταματήσει και το θέμα της μνήμης είναι κρίσιμο
  • Πόσο εύκολο είναι να δούμε πίσω από κυρίαρχες απόψεις και θέσεις;
  • Η ιδέα ότι μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από μία εκδοχές μιας ιστορίας, κινεί τη σκηνοθεσία

Γιατί, κατά τη γνώμη σας, το αρχαίο δράμα εξακολουθεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα;

Η πολιτισμική έκρηξη που οδήγησε στη γέννηση της τραγωδίας ήταν τόσο ισχυρή που ακόμα νιώθουμε τους κραδασμούς της σήμερα σε όλο τον κόσμο: δημοκρατία, φιλοσοφία και δράμα αποτελούν στοιχεία αλληλένδετα και γι’ αυτό το αττικό δράμα κατέχει ακόμα σημαντική θέση στο παγκόσμιο ρεπερτόριο, γι’ αυτό οι θεατές ακόμα προσέρχονται μαζικά για να το παρακολουθήσουν σε κάθε γωνιά της γης.

Γιατί επιλέξατε την Ιφιγένεια ­εν­Αυλίδι;

Είναι ένα οικογενειακό και συνάμα πολιτικό δράμα, ένα έργο που μοιάζει να γράφτηκε σήμερα, με εξαιρετικά σύγχρονη δραματουργία και συναρπαστική πλοκή. Η πολιτική του διάσταση μοιάζει βγαλμένη από τον 21ο αιώνα—πολιτικοί που διαστρεβλώνουν με δεξιοτεχνία τα γεγονότα, κοινή γνώμη που άγεται και φέρεται, ψυχολογία του όχλου, κατάρρευση των κοινωνικών δεσμών . Από την άλλη, οι χαρακτήρες είναι πλασμένοι με τόσο σύγχρονο τρόπο που μας οδηγούν σε ψυχαναλυτικές ερμηνείες και σε μια εμβάθυνση στο υποσυνείδητο.

@Σωκράτης Σωκράτους
@Σωκράτης Σωκράτους

Μια τραγωδία που την θυμόμαστε από τα σχολικά μας χρόνια, αφού κάποιοι την διδαχτήκαμε, με πολύ συγκεκριμένο τρόπο μάλιστα. Αυτό επηρέασε την απόφασή σας και πώς για να την ανεβάσετε;

Ήταν ένα έργο που πάντα αγαπούσα. Με τα χρόνια ωρίμαζε μέσα μου η ερμηνευτική κατεύθυνση που ήθελα να ακολουθήσω. Τα ιδεολογικά αφηγήματα κάθε εποχής πάντα επηρεάζουν την ερμηνεία του αρχαίου δράματος, αυτού του είδους που είναι τόσο έντονα συνδεδεμένο με θέματα ταυτότητας και σχέσης με το παρελθόν , ειδικά στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Αλλά το νόημα του συγκεκριμένου έργου θεωρώ πως έχει διαστρεβλωθεί όσο λίγα. Επικράτησε δηλαδή για χρόνια η «πατριωτική» ερμηνεία που επέβαλε η κυρίαρχη ιδεολογία της ψυχροπολεμικής Ελλάδας της δεκαετίας του ‘50. Αυτό ήταν εμφανές στο πώς διδαχτήκαμε το έργο στο σχολείο. Θεωρώ πως είναι ένα έργο αντι-πολεμικό, γεμάτο έντονη ειρωνεία, που παίζει με τις προσδοκίες του κοινού όσον αφορά τον ίδιο το μύθο και τους χαρακτήρες.

Τι θυσιάζεται σήμερα για να έχουν κάποιοι «ούριους ανέμους» στις επιδιώξεις τους;

Πάντα οι αθώοι θυσιάζονται και πάντα επιβιώνουν αυτοί που καταφέρνουν να χειραγωγούν την κοινή γνώμη.

Όπως αναφέρεται στο δελτίο Tύπου η παράστασή σας, που θα παρουσιαστεί πλάι στη νεκρή ζώνη, «εμπνέεται από το χώρο». Γιατί διαλέξατε αυτό το χώρο και πώς επηρεάζει τη σκηνοθεσία σας;

Σύμφωνα με το μύθο, στην Αυλίδα, όπου είναι μαζεμένος ο στρατός των Αχαιών πριν την αρχή του Tρωικού Πολέμου και όπου έχει παγιδευτεί ο στόλος λόγω αντίξοων καιρικών συνθηκών, υπάρχει μια ατέρμονη αναμονή που οδηγεί στην απώλεια της φρόνησης: είναι ένα μεταίχμιο, ένας μη τόπος ή ένας τόπος που προσδιορίζεται μόνο μέσα από τις επιθυμίες, τις μνήμες, την εμμονή σε ένα θολό παρελθόν ή σε ένα αβέβαιο μέλλον. Ο χρόνος φαίνεται να έχει σταματήσει στην Αυλίδα και η λογική έχει χαθεί μαζί του. Γι’ αυτό και η γραμμή κατάπαυσης του πυρός, που χωρίζει τη Λευκωσία στα δύο, μας φάνηκε ιδανική τοποθεσία. Όχι λόγω κάποιας άμεσης αντιστοιχίας με την τρωική εκστρατεία, αλλά γιατί και σε αυτό το σημείο της πόλης μας, όπως και στην Αυλίδα, ο χρόνος έχει σταματήσει και το θέμα της μνήμης είναι κρίσιμο: η μνήμη που χτίζεται και κληρονομείται, η μνήμη που μπλέκεται με το μύθο.

«Πάντα υπάρχει μια άλλη ιστορία» αναφέρεται επίσης στο δελτίο Tύπου. Ο Ευριπίδης θεωρείτε πως παρουσιάζει μια άλλη ιστορία, μεταγράφοντας τον γνωστό μύθο της θυσίας της Ιφιγένειας;

Όπως συνηθίζει ο Ευριπίδης, δημιουργεί ένα συχνά ειρωνικό διάλογο με την επικρατούσα εκδοχή του μύθου του Τρωικού Πολέμου και του οίκου των Ατρειδών, όπως αυτή εκφράζεται κυρίως μέσα από την Ορέστεια και την Ιλιάδα. Χρησιμοποιεί επίσης σαφείς αναφορές σε δικά του έργα όπως οι Τρωάδες και η Εκάβη, τα οποία παρουσιάστηκαν στο κοινό πολύ πριν από την Ιφιγένεια εν Αυλίδι, αλλά αναφέρονται σε γεγονότα που συμβαίνουν μετά το τέλος του Τρωικού Πολέμου—άρα χρονολογικά πολύ μετά την «Ιφιγένεια».

Μας εμπνέει και στη δική μας προσέγγιση αυτή η δραματουργική τεχνική, καθώς και η έντονη διακειμενικότητα του έργου, αλλά και το γεγονός πως το κείμενο που έφτασε στα χέρια μας έχει τόσες πολλές μεταγενέστερες προσθήκες, που είναι σχεδόν ένα παλίμψηστο, όπου αποτυπώθηκαν πολλές στρώσεις ιστορίας και πρόσληψης του μύθου. Αυτό όμως το χαρακτηριστικό της μορφής ταιριάζει απόλυτα με το περιεχόμενο, στο οποίο κυριαρχεί η θεματική της μνήμης: είτε ως απώλεια μνήμης (ιστορικής αμνησίας) είτε ως «κατασκευασμένη» συλλογικής μνήμης που εξυπηρετεί την κυρίαρχη ιδεολογία. Με άλλα λόγια, το πώς θυμόμαστε τα γεγονότα και γιατί είναι ένα θέμα προσωπικό αλλά και βαθιά πολιτικό σε αυτό το έργο.

Μπαίνει σε μια νέα πορεία το κυπριακό θέατρο, μέσα από την προσπάθεια των δημιουργών του, αν και η πολιτεία φαίνεται ακόμα αμήχανη ως προς το πώς θα αντιμετωπίσει αυτή τη αλλαγή. Εύχομαι πως σύντομα το κράτος θα στηρίξει έμπρακτα και με μακροχρόνιους στόχους αυτό το εκπληκτικά δημιουργικό κλίμα.

Εσείς θα φωτίσετε αυτήν την «άλλη ιστορία»;

Πόσο εύκολο είναι να δούμε πίσω από κυρίαρχες απόψεις και θέσεις; Πώς οδηγείται μια ανεπτυγμένη κοινωνία σε ανθρωποθυσία; Το έργο θέτει ένα προβληματισμό σε σχέση με τις κυρίαρχες εκδοχές των γεγονότων και πώς αυτές εξυπηρετούν κάποιες σκοπιμότητες. Η ιδέα ότι μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από μία εκδοχές μιας ιστορίας, κινεί τη σκηνοθεσία.

Πώς αντικρίζετε την Ιφιγένεια και ιδιαίτερα τη μεταστροφή της;

Σαν ένα νέο άνθρωπο που προσπαθεί να διατηρήσει την αξιοπρέπειά του μπροστά στην ασύλληπτη βαρβαρότητα, που προσπαθεί να βρει λογική μέσα στον παραλογισμό.

Προχωρήσατε σε διασκευή της τραγωδίας. Ποια η γνώμη σας για τις παρεμβάσεις στα αρχαία κείμενα και για τις πιο αντισυμβατικές ή πειραματικές, ας πούμε, παραστάσεις του αρχαίου δράματος;

Θεωρώ ότι όλα τα σύγχρονα ανεβάσματα αρχαίου δράματος είναι διασκευές. Από τη στιγμή που ο λόγος μεταφράζεται σε κάτι άλλο και η αυθεντική σκηνική απεικόνιση έχει χαθεί στο χρόνο, η αναβίωση εμπεριέχει μοιραία το στοιχείο της διασκευής. Θεωρώ ότι υπάρχει μια εσφαλμένη αντίληψη πως οτιδήποτε παρεκκλίνει από το σκηνικό ανέβασμα του αρχαίου δράματος, σύμφωνα με μια αισθητική που έχει τις ρίζες της στη δεκαετία του ‘40 στην Ελλάδα, είναι αντισυμβατική πρόταση. Στην πραγματικότητα και εκείνες οι παραστάσεις ήταν ένας πειραματισμός με βάση μια ξενόφερτη αισθητική. Η καινοτομία κάθε εποχής, όταν είναι επιτυχημένη, μετατρέπεται με το χρόνο σε κάτι «κλασικό» ή σε νόρμα. Εμείς ακολουθούμε κάποια αισθητικά ρεύματα της δικής μας εποχής. Κυρίως, θέλαμε να ξεφορτωθούμε προκαταλήψεις για το τι σημαίνει αρχαίο δράμα, δηλαδή όλα τα «πρέπει» και τα «μη» που κουβαλάμε σε σχέση με αυτή τη φόρμα.

Η παράστασή μας είναι πιστή στην ιστορία, στη σειρά των γεγονότων . Ακολουθούμε μια ρεαλιστική, ψυχολογική γραμμή στην ανάλυση των χαρακτήρων, γιατί εκεί μας οδηγεί ο συγγραφέας. Δεν ξεχνάμε βέβαια την αρχετυπική τους φύση και την υπερβατική διάσταση του έργου, η οποία προκύπτει κυρίως μέσα από την ακραία συνθήκη. Ο όρος διασκευή αναφέρεται σε κάποιες παρεμβάσεις στο κείμενο: το οποίο, επειδή ήδη είναι ένα μωσαϊκό από μεταγενέστερες προσθήκες και διακειμενικότητα, μας οδήγησε στο να παίξουμε με εμβόλιμα στοιχεία που αναφέρονται στο μύθο της Ιφιγένειας από άλλες πηγές, αρχαίες αλλά και σύγχρονες.

@Σωκράτης Σωκράτους
@Σωκράτης Σωκράτους

Από πού πιστεύετε ότι επηρεαστήκατε περισσότερο ως σκηνοθέτης παραστάσεων αρχαίων δραμάτων;

Τα φεστιβάλ αρχαίου δράματος σε Ελλάδα και Κύπρο υπήρξαν καθοριστικές εμπειρίες για την απόφασή μου να ασχοληθώ με το θέατρο. Αργότερα, η ακαδημαϊκή μου ενασχόληση με την παγκόσμια πρόσληψη του αρχαίου δράματος μου άνοιξε τα μάτια σε ένα κόσμο τεράστιας προοπτικής και δυναμισμού.

Στην Κύπρο παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια μια κινητικότητα στις παραστάσεις αρχαίου δράματος, με παραστάσεις πέραν του ΘΟΚ, με τη συμμετοχή νέων σκηνοθετών και ομάδων. Πού πιστεύετε πως οφείλεται αυτό και πώς το κρίνετε;

Θεωρώ πως η κατάρριψη κάποιων ταμπού σε σχέση με το αρχαίο δράμα άρχισε εδώ και μερικά χρόνια από την Ελλάδα και μεταφέρθηκε και στην Κύπρο σταδιακά. Από την άλλη, υπάρχει στη χώρα μας γενικά πολύ έντονη δραστηριότητα στο θέατρο, καινούργιες ζυμώσεις, δυναμισμός και αυτό οδηγεί και σε δημιουργικό διάλογο με παραδοσιακές φόρμες. Μπαίνει δηλαδή σε μια νέα πορεία το κυπριακό θέατρο, μέσα από την προσπάθεια των δημιουργών του, αν και η πολιτεία φαίνεται ακόμα αμήχανη ως προς το πώς θα αντιμετωπίσει αυτή τη αλλαγή. Εύχομαι πως σύντομα το κράτος θα στηρίξει έμπρακτα και με μακροχρόνιους στόχους αυτό το εκπληκτικά δημιουργικό κλίμα.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Μετάφραση/Επιμέλεια μετάφρασης: Μαγδαλένα Ζήρα σε συνεργασία με τις Μαρία Γερολέμου, Χρυσάνθη Δημητρίου, Μαρία Παύλου.

Διασκευή/Σκηνοθεσία: Μαγδαλένα Ζήρα

Σκηνικά-κοστούμια: Έλενα Κατσούρη, Μουσική: Αντώνης Αντωνίου, Χορογραφία: Φώτης Νικολάου, Σχεδιασμός Φωτισμού: Καρολίνα Σπύρου

Με τους: Ειρήνη Ανδρέου, Φώτη Αποστολίδη, Νίκη Δραγούμη, Στέλιο Καλλιστράτη, Βαλεντίνο Κόκκινο, Ανδρέα Κούτσουμπα, Παναγιώτα Παπαγεωργίου, Ανδρέα Τσέλεπο.

Συμμετέχουν στο χορό: Βάρσια Αδάμου, Αλεξία Αλέξη, Μαρία Ιακωβίδου, Χρύσα Νικολάου, Ανδρέας Λουκά, Τάριελ Μπερίτζε.

Λευκωσία, πριν από το οδόφραγμα του Λήδρα Πάλας :23, 25, 26, 27, 28 Ιουλίου, ώρα 9 μμ  

Πληροφορίες/κρατήσεις: 99246270, 97626798.

 

@Σωκράτης Σωκράτους
@Σωκράτης Σωκράτους

 

 

 

 

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy