Μία και αδιαίρετη πολιτισμική ταυτότητα

Του δρος Ιωάννη Σ. Χριστοδούλου*

Ο Ευρωπαίος Επίτροπος για την Εκπαίδευση, τον Πολιτισμό και τον Αθλητισμό δεσμεύτηκε πρόσφατα, μαζί με την Κομισιόν, για την αναβάθμιση της Εκπαίδευσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι άξονες της εκπαιδευτικής ανάπτυξης στο ευρωπαϊκό μέλλον είναι τέσσερις: επιχειρηματικότητα, θετικές επιστήμες, ψηφιακός αλφαβητισμός και, αόριστα, η κοινή ευρωπαϊκή κληρονομιά. Η Ευρώπη, μαρτυρεί η Ιστορία και το επιβεβαιώνει το παρόν που προδιαγράφει το μέλλον μας, δε μοιράζεται μία και αδιαίρετη πολιτισμική ταυτότητα.

Δεν είναι κακό να μην υπάρχει κοινό υπόβαθρο πολιτισμικών αναφορών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν δεν αναγνωρίζουμε την εν λόγω πραγματικότητα. Η Ευρώπη είναι ποικιλόμορφη, όπως σωστά το αναγνωρίζει η ίδια διακήρυξη του Επιτρόπου. Η διάχυση των πολιτισμικών χαρακτηριστικών οφείλεται στην καλλιέργεια εθνικών ιστορικών συνεχειών και στην εμπέδωση ιστορικών εθνικών χαρακτηριστικών. Εξ ου και η δυσκολία συνεννόησης σ’ ένα επίπεδο πολιτικής συναντίληψης.

Οι τεχνοκράτες διαχειριστές των κρατών που εκπροσωπούνται στις Βρυξέλλες δίνουν την εντύπωση ότι μιλούν κοινή γλώσσα. Αν εξαιρέσεις τα Αγγλικά, όμως, που χρησιμοποιούν λίγο – πολύ όλοι, η αμέσως επόμενη κοινή γλώσσα είναι εκείνη της οικονομίας, η οποία δεν αρκεί για να συμφωνηθούν μακροπρόθεσμες δράσεις αλληλοκατανόησης των κρατών – μελών. Στην οικονομία, παρόλο που η γλώσσα που χρησιμοποιούμε είναι ίδια, κάθε κράτος εννοεί κατά βούληση τα ευχολόγια για ανάπτυξη, ανάλογα με τη θέση του, στην κλίμακα της οποίας η κορυφή καταλαμβάνεται μόνιμα από τη Γερμανία.

Τα Γερμανικά δε μιλιούνται πολύ στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όχι μόνο γιατί είναι αρκετά δύσκολη γλώσσα. Οι Γερμανοί, διαχρονικά, ήθελαν να μιλούν για να καθορίζουν τη συζήτηση. Μιλάνε πολύ, επίσης, επειδή ακούν λίγο. Αυτό δεν συμβάλλει στην αλληλεγγύη, την οποία η Ευρώπη ποτέ δεν γνώρισε.

Εδώ χρειάζεται η Εκπαίδευση. Αν όντως δεν έχουμε κοινή πολιτισμική κληρονομιά, τότε πρέπει να την δημιουργήσουμε. Αν τα καταφέρουμε, και δεν την σφετεριστούν πάλι ορισμένοι, τότε ο δρόμος θα είναι ανοιχτός και για τις άλλες δράσεις του Εκπαιδευτικού Προγράμματος της Ένωσης. Δεν ισχυρίζομαι ότι πρέπει να εξοβελισθούν οι εθνικές πολιτισμικές ταυτότητες. Αυτό δεν θα ήταν σωστό, ούτε είναι εφικτό. Πρέπει, όμως, να βρούμε μια κοινή γλώσσα πολιτισμού. Για ένα τέτοιο επίτευγμα υπάρχουν εκπαιδευτικά προγράμματα στην Ένωση; Τι περιλαμβάνουν; Αν ήταν αποτελεσματικά, δεν θα ήταν τόσο ισχνά τα επιτεύγματα που ορίζει ως προσδοκώμενα το άρθρο 2 της Ευρωπαϊκής Συνθήκης.

Ούτε ισόρροπη και σταθερή οικονομική και κοινωνική πρόοδος επιτεύχθηκε, ούτε κοινωνική συνοχή υπάρχει, ούτε ιθαγένεια της Ένωσης αποφασίστηκε να απονέμεται στους πολίτες των κρατών – μελών, ούτε το ενιαίο αμυντικό ευρωπαϊκό δόγμα εμπεδώθηκε, ούτε η εθνική δικαιοσύνη επωφελήθηκε από την υψηλή εποπτεία της Ευρώπης.

Επομένως, εκπαιδευτικά ημίμετρα για τη διαπλάτυνση του οικονομικού ορίζοντα της μελλοντικής Ένωσης δεν θα τελεσφορήσουν, αν η Εκπαίδευση στην Ευρώπη δεν καταγίνει με βασικές ελλείψεις στο πνεύμα που θέλουμε να διέπει την ευρωπαϊκή μας ζωή. Κληρονομιά σχετική, και μάλιστα κοινή, όπως είπα στην αρχή, δεν υπάρχει.

Τον οδηγό για μια κοινή προσωπικότητα του Ευρωπαίου ανθρώπου θα τον κατασκευάσουμε από την αρχή. Ο χρόνος δεν περισσεύει. Αργήσαμε αρκετά για να ελπίζουμε ότι θα διαπαιδαγωγήσουμε Ευρωπαίους πολίτες δεσμευμένους στην αξιοπρέπεια; Ίσως… Γι’ αυτό ακόμα σχεδιάζουμε το μέλλον μας στην άμμο, και διατυπώνουμε ευφάνταστα οράματα; Μπορεί… Είναι καλό να σπεύδεις για την πρόοδο. Αρκεί να μην τρέχεις σε λάθος κατεύθυνση!

*Διευθυντής MSc στην Εκπαιδευτική Ηγεσία και Διοίκηση, CIIM