Μνήμες που αναδύονται από τα έγκατα της γης

Αυτός ο δρόμος ήταν κάποτε το μονοπάτι που ακολουθούσαν οι εργάτες για να φτάσουν στο μεταλλείο. Ζητείται να ονομαστεί «Οδός των μεταλλωρύχων», τιμής ένεκεν

Οδοιπορικό στο ξεχασμένο μεταλλείο Ασγάτας-Καλαβασού με ξεναγό ένα 88χρονο, που στα χρόνια της εφηβείας έβγαζε μεροκάματο αναζητώντας χαλκοπυρίτη, σκάβοντας στις βαθιές γαλαρίες του τρόμου

Του Χρήστου Χαραλάμπους

Ένα μεταλλείο που ξεκίνησε τη λειτουργία του στα τέλη της δεκαετίας του ’20 με πολλές γαλαρίες που διακλαδώνονται στα έγκατα της γης, καλύπτοντας έκταση αρκετών τετραγωνικών χιλιομέτρων. Βασικό μετάλλευμα ήταν ο χαλκοπυρίτης, αλλά γινόταν και ανόρυξη χρυσού. Την εκμετάλλευσή του είχε αρχικά αγγλική εταιρεία, ενώ στη συνέχεια πέρασε στα χέρια της Ελληνικής Μεταλλευτικής Εταιρείας. Το μεταλλείο, όπως αναφέρουν άνθρωποι ηλικιωμένοι που αφιέρωσαν τα νιάτα τους δουλεύοντας εδώ, ήταν στις δόξες του κυρίως την περίοδο από το 1936 μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του ’50. Στα χρόνια που ακολούθησαν μέχρι και το κλείσιμό του το 1976, οι εργασίες ανόρυξης ήταν σπασμωδικές.

Από τα εκθέματα του Μουσείου
Από τα εκθέματα του Μουσείου

Όπως συνέβαινε σε όλα τα μεταλλεία που λειτουργούσαν εκείνα τα χρόνια στην Κύπρο, έτσι και στο μεταλλείο της Ασγάτας-Καλαβασού δούλευαν εκατοντάδες άνθρωποι από την γύρω περιοχή, αρκετοί από τους οποίους, σκάβοντας στα βάθη της γης με τα μέσα εκείνης της εποχής, σκοτώθηκαν από κατολισθήσεις τόνων χώματος. Πολύ περισσότεροι είναι εκείνοι που συνέχισαν τη ζωή τους αντιμετωπίζοντας σοβαρά προβλήματα υγείας, κυρίως λόγω της σκουριάς και των άλλων μεταλλευμάτων που ρούφηξαν τα πνευμόνια τους.

Με αφορμή τη δημιουργία Μουσείου Μεταλλευτικής Κληρονομιάς που δημιουργεί η κοινότητα Ασγάτας, επισκεφτήκαμε την περιοχή με οδηγό τον 88χρονο Κώστα Πούλακα, ο οποίος μας ξεδίπλωσε τις μνήμες και τα βιώματα από εκείνα τα σκληρά χρόνια, αφού θυμάται τον εαυτό του, στην ηλικία των 6-7 ετών, να πηγαινοέρχεται από το σπίτι στο μεταλλείο παίρνοντας φαγητό στον πατέρα του, που ήταν τότε επιστάτης, ενώ και ο ίδιος δούλεψε στα χρόνια της εφηβείας του τόσο στο μεταλλείο της Ασγάτας όσο και στο μεταλλείο του Αμιάντου.

Τρεις βάρδιες, όπως θυμάται, δούλευαν τότε στις γαλαρίες… Αν και μικρός, γύρω στα 16, δούλεψε και νυκτερινή βάρδια από τις 12 τα μεσάνυχτα μέχρι τις 8 το πρωί… «Δούλεψα ακόμα και στις λεγόμενες μίνιες, εκεί που έσκαβες και έβρισκες το μετάλλευμα και θεωρείται ότι ήταν και το πιο επικίνδυνο σημείο όπου συχνά είχαμε κατολισθήσεις. Έπρεπε όμως να δουλέψω για να βγάζω τα έξοδα του σχολείου μου… με αμοιβή 3 λίρες την εβδομάδα».

Η καλύτερα διατηρημένη Στοά Κανελλοπούλου
Η καλύτερα διατηρημένη Στοά Κανελλοπούλου

Αφήνοντας τη μνήμη του να ανατρέξει σε εκείνα τα δύσκολα χρόνια, ο Κώστα Πούλακας μοιράζεται μαζί μας μια τρομακτική εμπειρία του. «Τραβούσα με το πέλι για να γεμίσω το βουρνί μου, όταν αντιλήφθηκα να ανοίγει πουπάνω μου μια κόκκινη τρύπα και να πέφτουν κάρβουνα… Άνοιξε βουλημέντο… πρόλαβα όμως και πετάχτηκα έξω, διαφορετικά θα με πλάκωναν τόνοι πυρίτιδας».

Θυμάται όμως ότι υπήρξαν πολλές άλλες τέτοιες περιπτώσεις, όπου οι μεταλλωρύχοι δεν πρόλαβαν να βγουν, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους κάτω από όγκους από μπάζα.

Ιστορία χιλιετιών αφήνεται να καταστραφεί

Ρωμαϊκές γαλαρίες ανόρυξης χρυσού και ευρήματα της Αρχαϊκής Εποχής

Σε όλη την έκταση που κάλυπτε το μεταλλείο κυριαρχεί σήμερα ένα ειδυλλιακό φυσικό τοπίο με εμφανή όμως τα απομεινάρια από τη δράση εκείνης της εποχής. Στοές και γαλαρίες που εκτείνονται σε εκατοντάδες μέτρα κάτω από όγκους των βουνών, αβάτζιες όπου άδειαζαν το μετάλλευμα και σκουριασμένες ράγες όπου κυλούσαν τα βαγόνια και μετέφεραν το μετάλλευμα στο λιμάνι του Βασιλικού για εξαγωγή, αλλά και τα ερειπωμένα σπιτάκια όπου έμεναν οικογένειες μεταλλωρύχων και σήμερα έχουν παραχωρηθεί στο στρατό, αλλά παραμένουν αναξιοποίητα και διαλύονται αφημένα στη φθορά του χρόνου και των καιρικών συνθηκών.

Η πρώτη γαλαρία που δημιουργήθηκε στο μεταλλείο
Η πρώτη γαλαρία που δημιουργήθηκε στο μεταλλείο

Μεταλλωρύχος αλλά και μελετητής της ιστορίας του μεταλλείου, ο Κώστας Πούλακας, έκανε κατά καιρούς διάφορες προτάσεις για συντήρηση και ανάδειξη του μεταλλείου που, όπως χαρακτηριστικά τονίζει, «αποτελεί σημαντικό μέρος της ιστορίας του τόπου». Ωστόσο, όπως και σε άλλες περιπτώσεις, «το κράτος ανταποκρίνεται με την αδιαφορία του».

Μια από τις εισηγήσεις του είναι να ονομαστεί «Οδός Μεταλλωρύχων» ο δρόμος που κάποτε ήταν το μονοπάτι που ακολουθούσαν οι μεταλλωρύχοι για να πάνε από την Ασγάτα στους χώρους της δουλειάς τους. Εισήγηση που φαίνεται ότι βρίσκει ανταπόκριση από το Κοινοτικό Συμβούλιο. Μένει μόνο η έμπρακτη υλοποίησή της. «Αν μη τι άλλο, θα είναι ένα φόρος τιμής σε όλους εκείνους τους ανθρώπους που έφαγαν τα νιάτα τους ή και έχασαν τη ζωή τους σε κείνα τα μεροκάματα του τρόμου», όπως λέει χαρακτηριστικά και μονολογώντας, ανάμεσα στις πικρές μνήμες του, ακούγεται το παράπονο: «Σε όλη την έκταση που καλύπτουν οι χώροι του μεταλλείου υπάρχουν έντονα τα σημάδια της σκουριάς που άφησε πίσω του το μετάλλευμα. Κι αυτό γιατί το μεταλλείο της Ασγάτας ήταν το δεύτερο σε όλη την Κύπρο στην ανόρυξη χαλκού με 750.000 τόνους… το μεγαλύτερο ήταν εκείνο της Σκουριώτισσας με 2,5 εκ. τόνους».

Στην έξοδο της γαλαρίας 247 το χρώμα που επικρατεί είναι το κίτρινο-πορτοκαλί. Όπως μας εξηγεί ο κύριος Πούλακας, «εδώ γινόταν ανόρυξη χρυσού». Στην πλαγιά του βουνού διακρίνονται και τα στόμια μικρών στοών από τη Ρωμαϊκή Εποχή, ενώ από άλλες έρευνες που έγιναν βρέθηκαν και αντικείμενα του 6ου αιώνα π.Χ. που καταμαρτυρούν την αρχαιότητα της μεταλλευτικής δράσης στην περιοχή.

Μουσείο των μεταλλωρύχων

Η πρωτοβουλία για τη δημιουργία ενός μουσείου για το μεταλλείο της Ασγάτας ξεκίνησε και πάλι από τον Κώστα Πούλακα. Όπως θυμάται, «όταν έκλεισε το πάνω σχολείο βγήκε στον τελάλη και μαζί με κάποιους άλλους πήγαμε στον τότε Υπουργό Παιδείας Χρυσόστομο Σοφιανό και ζητήσαμε να μετατραπεί σε Μουσείο Λαϊκής Τέχνης».

Μια από τις αβάτζιες όπου μεταφερόταν το μετάλλευμα για να φορτωθεί στα βαγόνια με προορισμό το λιμάνι του Βασιλικού
Μια από τις αβάτζιες όπου μεταφερόταν το μετάλλευμα για να φορτωθεί στα βαγόνια με προορισμό το λιμάνι του Βασιλικού

Έτσι έμεινε το κτίριο στην κοινότητα και στη συνέχεια έγινε κίνηση από κατοίκους της Ασγάτας και της Καλαβασού και αποφασίστηκε να μετατραπεί το σχολείο σε μουσείο, το οποίο να στεγάσει την ιστορία του μεταλλείου.

Όπως μας ανέφερε ο πρόεδρος του Κοινοτικού Συμβουλίου, Γιαννάκης Παπαϊωάννου, αναπαλαιώθηκε το σχολικό κτίριο με ευρωπαϊκά κονδύλια και ξεκίνησε η μετατροπή του σε μουσείο για τους μεταλλωρύχους.

Έχουν ήδη συγκεντρωθεί από κατοίκους και άλλες πηγές αρκετά εκθέματα, στα οποία περιλαμβάνονται βαγονάκια, σκαπτικά εργαλεία, φανοί ασετιλίνης και άλλα αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν οι μεταλλωρύχοι, φωτογραφικό υλικό από διάφορες φάσεις της λειτουργίας του μεταλλείου καθώς και μια  ταινία-ντοκουμέντο διάρκειας 7 λεπτών που είχε τραβηχτεί το 1951 από κάποιον απόδημο που γύρισε στο χωριό μετά από πολλά χρόνια μετανάστευσης στην Αμερική.

Το μουσείο αναμένεται να είναι πλήρως στημένο και επισκέψιμο εντός του 2018.

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy