ΝΙΚΟΣ ΜΟΥΔΟΥΡΟΣ: Αρνητική για τη λύση του Κυπριακού η σύμπραξη ΑΚΡ-ΜΗΡ

Σύγκλιση του συντηρητικού ρεύματος, ισλάμ κι εθνικιστών, για το δημοψήφισμα του προεδρικού συστήματος

 

Η σύμπραξη ΑΚΡ ΜΗΡ, ως αντικατοπτρισμός της κοινωνικής σύγκλισης του συντηρητικού ρεύματος (ισλάμ-εθνικισμός-συντηρητισμός) εντός Τουρκίας, δεν υπόσχεται μια θετικότερη αντιμετώπιση στην προοπτική ομοσπονδιακής επίλυσης του Κυπριακού, υποδεικνύει ο Νίκος Μούδουρος, μιλώντας στη «Χ» για το δημοψήφισμα του Απρίλη και το προεδρικό σύστημα που επιδιώκει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ο μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Τμήμα Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου, υποδεικνύοντας ότι η ηγεμονία του Ερντογάν δεν μπορεί να βασίζεται μόνο στην καταστολή, σημειώνει ότι το σύνολο των συνταγματικών αλλαγών παραπέμπει σαφώς στο στόχο «μονιμοποίησης» της εξουσίας του ισλαμικού κινήματος και των εταίρων του και δεν περιορίζεται μόνο στη συγκεκριμένη προσωπικότητα.

 

[quote_box_left]Παρακινδυνευμένη η όποια πρόβλεψη για το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, αν και το ΝΑΙ κερδίζει έδαφος, προωθούμενο από όλο τον κρατικό μηχανισμό[/quote_box_left]

Τι δείχνουν οι δημοσκοπήσεις για το δημοψήφισμα της 16ης του Απρίλη στην Τουρκία; Εσείς τι πιστεύετε ότι θα γίνει;

Θα καταφέρει να περάσει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τις μεταρρυθμίσεις που επιδιώκει; Οι δημοσκοπήσεις στην Τουρκία τα τελευταία χρόνια μετατρέπονται σε ζήτημα πολιτικής αντιπαράθεσης. Ένας βασικός λόγος είναι η ύπαρξη πολλών εταιρειών που ταυτίζονται συγκεκριμένα με το κυβερνών ΑΚΡ και που πραγματοποιούν έρευνες σε μηνιαία βάση ως μέθοδο παρακολούθησης των κοινωνικών τάσεων. Είναι γεγονός ότι με βάση το παράδειγμα των επαναληπτικών εκλογών του Νοέμβρη του 2015, οι δημοσκοπήσεις που δημοσιεύθηκαν τελικά ήταν αποτυχημένες, αφού σχεδόν καμιά δεν κατάφερε να καταγράψει με ακρίβεια το αποτέλεσμα. Παρόμοιες εξελίξεις υπάρχουν και σήμερα. Η πλειοψηφία των δημοσκοπήσεων δίνουν προβάδισμα στο ΝΑΙ με ποσοστά περίπου 52%-53%, εφόσον όμως γίνει διαμοιρασμός των αναποφάσιστων. Με αυτά τα δεδομένα η όποια πρόβλεψη είναι παρακινδυνευμένη. Το ΝΑΙ φαίνεται θεωρητικά να κερδίζει έδαφος, κυρίως εξαιτίας της δομημένης προώθησής του από ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό της Τουρκίας. Μια γενική τάση του ΝΑΙ, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, είναι ότι δεν φτάνει τα ποσοστά των δύο βασικών κομμάτων που το στηρίζουν (ΑΚΡ και ΜΗΡ) που είναι συνολικά πάνω από 60%.

 

Θα αλλάξει κάτι στην πράξη με το προεδρικό σύστημα ή απλά θα επισημοποιηθεί η κυριαρχία του Ερντογάν που σήμερα επιβάλλεται μέσα από άλλες μεθόδους παρακάμπτοντας τους ισχύοντες θεσμούς και μηχανισμούς ελέγχου;

Σε ιστορικό επίπεδο, πιθανή υιοθέτηση του προεδρικού συστήματος συνιστά ένα σημείο καμπής στην εξέλιξη της σύγχρονης ιστορίας της Τουρκίας. Οι παραδόσεις κοινοβουλευτικού συστήματος, συνυπολογίζοντας βεβαίως τα ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά, χρονολογούνται ήδη από το 1876 όταν είχε δημιουργηθεί το πρώτο οθωμανικό κοινοβούλιο. Υπό αυτή την έννοια οι κοινοβουλευτικές παραδόσεις στην Τουρκία είναι ιδιαίτερα ισχυρές. Συνεπώς η μετάβαση στο προεδρικό σύστημα είναι ζήτημα ιστορικής ρήξης μεγάλης σημασίας. Σε ιδεολογικο-πολιτικό επίπεδο, η συγκεκριμένη πρόταση αλλαγής του συντάγματος χαρακτηρίζεται από την αποδυνάμωση των μηχανισμών ελέγχου και αυστηρής διάκρισης των εξουσιών, στοιχεία που συνήθως χαρακτηρίζουν το προεδρικό σύστημα. Αντίθετα γίνεται μια προσπάθεια συγκέντρωσης των εκτελεστικών εξουσιών στον Πρόεδρο με παράλληλη διασφάλιση της επιρροής του τόσο στη νομοθετική, όσο και στη δικαστική εξουσία. Θα μπορούσε να λεχθεί ότι η προτεινόμενη συνταγματική αλλαγή διεκδικεί να κατοχυρώσει σε συνταγματικό επίπεδο αυτό που ήδη συμβαίνει σήμερα στη χώρα υπό το καθεστώς έκτακτης ανάγκης που επιβλήθηκε μετά την απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης του Ιούλη του 2016.

 

[pull_quote_left]Ο Ερντογαν «σχεδιάζει» και την ίδια την αντιπολίτευση. Οι δυνατότητες της αντιπολίτευσης που στηρίζει το ΟΧΙ είναι κυριολεκτικά περιορισμένες, όπως δείχνουν και οι μαζικές φυλακίσεις[/pull_quote_left]

 

 

Η υπερσυγκέντρωση εξουσιών θα είναι συνολικά για το μέλλον, όμως οι φόβοι που εκφράζονται είναι για τον ίδιο τον Ερντογάν, που έχει γιγαντώσει τους μηχανισμούς καταστολής ενάντια σε κάθε αντίπαλο. Γιατί έχει θέσει όριο θητειών;

Το όριο των δύο συνεχόμενων θητειών, η πρόνοια για το δικαίωμα εκλογής στη Βουλή από 18 χρονών, καθώς και κάποιες άλλες ρήτρες, ήταν αναγκαίες για την προώθηση μιας δημοκρατικής επίφασης. Η ηγεμονία του Ερντογάν, όπως και σε άλλες περιπτώσεις, δεν μπορεί να βασίζεται μόνο στην καταστολή. Αντίθετα αναζητά συνεχώς πεδία κοινωνικής συναίνεσης και αφομοίωσης των αντιδράσεων, τα οποία μπορούν να δημιουργηθούν μέσα από εκφράσεις «δημοκρατικής νομιμοποίησης». Πέραν αυτών, το σύνολο των συνταγματικών αλλαγών παραπέμπει σαφώς στο στόχο «μονιμοποίησης» της εξουσίας του ισλαμικού κινήματος και των κοινωνικών του συμμάχων σε βάθος χρόνου. Επομένως δεν αφορά μόνο στο πρόσωπο του Ερντογάν, αλλά και στην ιδεολογική πλατφόρμα που εκφράζει η συγκεκριμένη προσωπικότητα.

 

Σε περίπτωση που κερδίσει το «όχι» τι αναμένεται να γίνει στην Τουρκία, που ήδη επί Ερντογάν βιώνει την απόλυτη πόλωση;

Πιθανή επικράτηση του ΟΧΙ στις σημερινές συνθήκες, ουσιαστικά θα σημαίνει την πρώτη πολιτική ήττα του Ερντογάν μετά από 15 χρόνια. Ως τέτοια, πιθανόν να προκαλέσει μια συνολική αναδιάταξη στη χώρα με κεντρικό χαρακτηριστικό την πόλωση που θα δημιουργεί η αγωνία του ΑΚΡ για παραμονή στην εξουσία. Επομένως το ζήτημα των πρόωρων εκλογών συγκεντρώνει πιθανότητες να επανέλθει στην επικαιρότητα της Τουρκίας. Τα κεντρικά χαρακτηριστικά μιας τέτοιας εξέλιξης πιέζουν τη χώρα σε περαιτέρω εσωστρέφεια και οικονομική στασιμότητα. Βεβαίως τα προαναφερθέντα δε θα πρέπει να οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι η πιθανή επικράτηση του ΝΑΙ θα σημαίνει απόλυτα τη σταθεροποίηση, αφού και σε αυτό το σενάριο ξεκινά μια νέα σελίδα αναφορικά με την αλλαγή σε ολόκληρο το πολιτικό σύστημα. Η Τουρκία φαίνεται να συνεχίζει σε μια μεταβατική περίοδο, με συγκεκριμένα συντηρητικά ιδεολογικά χαρακτηριστικά, αλλά και με άγνωστο το χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσής της.

 

Πέραν από το κυβερνών ισλαμικό και νεοφιλελεύθερο ΑΚΡ και το ακροδεξιό MHP, υπάρχουν άλλες δυνάμεις που στηρίζουν το «ναι»;

Στη συμμαχία του ΝΑΙ εντάχθηκε και το κόμμα HÜDA-PAR. Πρόκειται για ένα μικρό κόμμα Κούρδων ισλαμιστών. Οι ιδεολογικές του ρίζες συναντούν την ένοπλη κουρδική ισλαμιστική ομάδα της Χιζμπουλλάχ, η οποία έδρασε ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1990 ενάντια στο ΡΚΚ και σε άλλα αριστερά σύνολα με τη συνεργασία του παρακράτους. Μια γενική αξιολόγηση των δυνάμεων που στηρίζουν το ΝΑΙ στο δημοψήφισμα, υπογραμμίζει τη διαμόρφωση μιας συντηρητικής συμμαχίας που συναποτελείται από τον ισλαμισμό και τον παντουρκισμό. Η συνύπαρξη αυτών των ρευμάτων δεν εξελίσσεται χωρίς προβλήματα, όμως μπορεί σε συγκεκριμένες συγκυρίες να συσπειρώσει τη μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας. Μέσα από αυτή τη συμμαχία προκύπτει μια ανανεωμένη μορφή «ισλαμοτουρκικής σύνθεσης» που επιδιώκει να προσαρμόσει τις τρεις ιδεολογικές καταστάσεις της τουρκικής δεξιάς: το Ισλάμ, τον εθνικισμό και τον συντηρητισμό. Η αντοχή αυτής της συνεργασίας θα εξαρτηθεί εν πολλοίς από την πορεία οικοδόμησης του προεδρικού συστήματος, εάν επικρατήσει το ΝΑΙ στο δημοψήφισμα.

 

Στο αντίθετο στρατόπεδο που τάσσεται υπέρ του «όχι» βλέπουμε ετερόκλητες δυνάμεις από κεμαλιστές, κοσμικούς, ισλαμιστές πρώην εταίρους του ΑΚΡ, όπως είναι οι γκιουλενιστές, κεντροαριστερούς Κούρδους, αλλά και δυνάμεις πέραν των αστικών κομμάτων όπως το ΚΚ Τουρκίας. Πόσο πετυχημένη μπορεί να είναι η εκστρατεία τους σε μια Τουρκία των κλιμακούμενων διώξεων εις βάρος όλων αυτών των δυνάμεων και του Τύπου;

Η πορεία της αντιπολίτευσης στο δημοψήφισμα, δεδομένων των συνθηκών καταστολής, πρέπει να θεωρηθεί σχετικά πετυχημένη. Τουλάχιστον μέχρι στιγμής, φαίνεται ότι η αντιπολίτευση καταφέρνει να συγκεντρώνει στήριξη μεγαλύτερη από τα κομματικά ποσοστά του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) και του κουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών (HDP), τα οποία αποτελούν το βασικό πυρήνα του ΟΧΙ. Φυσικά οι δυνατότητες της αντιπολίτευσης είναι κυριολεκτικά περιορισμένες. Η δυναμική που μπορεί να αναπτυχθεί εμποδίζεται από τα κατασκευασμένα όρια της εξουσίας. Χαρακτηριστικά, σε διάστημα μερικών μηνών μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα απαγορεύτηκε η λειτουργία 159 ΜΜΕ και 2.500 δημοσιογράφοι είναι άνεργοι. 12 βουλευτές του κουρδικού κόμματος είναι φυλακισμένοι, ενώ 65 δήμοι που ελέγχει το κουρδικό κίνημα, τώρα είναι υπό τη διοίκηση διορισμένου κρατικού αξιωματούχου. Πάνω από 800 στελέχη του HDP βρίσκονται στις φυλακές. Επομένως εύκολα μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι μέσα από τη διαδικασία του δημοψηφίσματος, ο Ερντογάν δεν σχεδιάζει μόνο την επόμενη φάση της εξουσίας του, αλλά «σχεδιάζει» και την ίδια την αντιπολίτευση.

 

Τι συνέπειες μπορεί να έχει το αποτέλεσμα στο Κυπριακό και πόσο επικίνδυνη θεωρείτε για το ίδιο ζήτημα την εξάρτηση του Ερντογάν από το ακροδεξιό MHP;

Είναι γεγονός ότι η σύμπραξη ΑΚΡ-ΜΗΡ, ως αντικατοπτρισμός της κοινωνικής σύγκλισης του συντηρητικού ρεύματος εντός Τουρκίας, δεν υπόσχεται μια θετικότερη αντιμετώπιση στην προοπτική ομοσπονδιακής επίλυσης του Κυπριακού. Είναι επίσης γεγονός ότι το Κυπριακό πλέον έφτασε σε ένα επίπεδο που χρειάζεται άμεσα την αλλαγή στάσης των ηγετών των δύο κοινοτήτων. Η οπισθοδρόμηση στο τραπέζι του διαλόγου δημιουργεί περαιτέρω ερωτηματικά για τις προθέσεις της Άγκυρας. Όμως σε αυτή τη φάση δεν πιέζεται μέσα από τις διαπραγματεύσεις να απαντήσει σε καίρια ζητήματα, γιατί απουσιάζει η κρίσιμη δυναμική των διαπραγματεύσεων. Παράλληλα, με τη διακοπή των συνομιλιών και με τις προαναφερθείσες δυναμικές εντός Τουρκίας, πρέπει να συνυπολογιστεί το εξής: όσο «παγώνει» η προοπτική της ομοσπονδίας, τόσο περισσότερο ζωντανεύουν αναζητήσεις για διχοτομικές μορφές διευθέτησης του Κυπριακού. Οι αναζητήσεις αυτές, όπως για παράδειγμα η πρόσφατη τοποθέτηση περί ταϊβανοποίησης των κατεχομένων, δεν αναπτύσσονται μόνο στο θεωρητικό επίπεδο. Αντίθετα το «πάγωμα» των συνομιλιών διευκολύνει την αλλαγή των δεδομένων σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Η παραχώρηση νέων υπηκοοτήτων σε έποικους, οι πιέσεις για περαιτέρω οικονομική ενσωμάτωση με μεγάλα έργα υποδομής και η ενίσχυση της οικονομικής περιθωριοποίησης της τ/κ κοινότητας, είναι μόνο μερικές από τις αρνητικές δυναμικές που απελευθερώνονται.

 

[quote_box_center]

Η Τουρκία διεκδικεί μεγαλύτερο περιφερειακό ρόλο

Ο Ερντογάν είναι απρόβλεπτος και στην εξωτερική πολιτική. Το γεγονός ότι εξυπηρετεί τα συμφέροντα της ιμπεριαλιστικής Δύσης, δεν τον σταματά από την προώθηση και της δικής του ατζέντας με συνεπακόλουθες διάφορες ενδοϊμπεριαλιστικές τριβές με συμμάχους. Πώς θα επηρεάσει το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος; Σε ό,τι αφορά στις περιφερειακές εξελίξεις και το ρόλο της Τουρκίας, η κατάσταση είναι ακόμα πιο ρευστή. Ωστόσο φαίνεται ότι με πιθανή επικράτηση του ΝΑΙ στο δημοψήφισμα και υιοθέτηση του προεδρικού συστήματος, εκείνο που θα αλλάξει είναι περισσότερο ο τρόπος λήψης των τελικών αποφάσεων σε σχέση με κάποια ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής και όχι το ιδεολογικό υπόβαθρο στο οποίο αυτές βασίζονται. Υπό αυτή την έννοια, η Τουρκία θα συνεχίσει με μεγαλύτερη ένταση να είναι κομμάτι των ισχυρών ανταγωνισμών στην περιοχή. Για παράδειγμα, δεν αποκλείεται να αναζητήσει μεγαλύτερο ρόλο στο μέλλον του Ιράκ και της Συρίας, κάτι που απαιτεί μεγαλύτερης έντασης παζαρέματα με τις ΗΠΑ, με τη Ρωσία, αλλά και άλλες περιφερειακές δυνάμεις όπως το Ιράν

[/quote_box_center]