Ο μακρύς και δύσβατος δρόμος των τρανς ατόμων

 Άνθρωποι της διπλανής πόρτας, με κόκκινες γραμμές και αυτοπεριορισμούς ζητούν μια αξιοπρεπή διαβίωση

Της Ελένης Κωνσταντίνου 

Η καθημερινότητά τους παραμένει ιδιαίτερα δύσκολη. Και ζητούν την ευκαιρία και τη δυνατότητα να μπορέσουν να βγουν από την αφάνεια και πράγματα συνηθισμένα για άλλους, αλλά σχεδόν αδύνατα για αυτούς, να γίνονται κατορθωτά. Δεν είναι δυνατόν η παραλαβή ενός δέματος από το ταχυδρομείο, το άνοιγμα ενός τραπεζικού λογαριασμού, ή η υποβολή αίτησης για εργασία να αποτελεί πηγή προβλημάτων και αιτία αποκλεισμών γιατί η εξωτερική έκφραση του φύλου δεν ταιριάζει με το φύλο, έτσι όπως αυτό αναφέρεται στην ταυτότητα.

Με δυο λόγια, οι τρανς συνάνθρωποί μας ζητούν μια αξιοπρεπή ζωή. Υπάρχουν φορές που βάζουν οι ίδιοι τις κόκκινες γραμμές τους και αυτοπεριορίζονται ή ακόμη και αυτοεξορίζονται από την κλειστή κυπριακή κοινωνία, η οποία κάνει δειλά βήματα στην αποδοχή της διαφορετικότητας, επιλέγοντας να ζήσουν στο εξωτερικό. Τρανς άτομα τα οποία μας άνοιξαν την καρδιά τους σκιαγραφώντας την πορεία τους, τις δυσκολίες που βίωσαν και βιώνουν, αφού όπως τονίζουν και οι ίδιοι δεν είναι θέμα νομοθεσιών, αλλά νοοτροπιών… και ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς.

Μοναχικός μπορεί να χαρακτηριστεί ο δρόμος των τρανς ατόμων, ενώ και το ζήτημα του πώς τους βλέπουν οι γύρω είναι μείζον, ειδικά σε μικρές και κλειστές κοινωνίες όπως η Κύπρος όπου ζητήματα που αφορούν εν γένει το φύλο και την έκφρασή του, εκτός του ότι περιορίζονται στο γνωστό δίπολο άνδρας – γυναίκα και σε κοινωνικά έμφυλα στερεότυπα, διέπονται ακόμα, σε ένα μεγάλο βαθμό, από προκατάληψη, αμηχανία, άγνοια και απαξίωση.

Εκτός από τις καθημερινές δυσκολίες που αφορούν μεταξύ άλλων ελεύθερη πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες, δύσκολη είναι η θέση τους πολλές φορές και μέσα στην ίδια την οικογένεια και το φιλικό τους περιβάλλον.

Όντες παιδάκια ακόμη, αντιλαμβάνονται τη διαφορετικότητά τους, χωρίς όμως να γνωρίζουν επακριβώς τι είναι αυτό που νιώθουν. Σήμερα τα δεδομένα είναι διαφορετικά και κάπως καλύτερα. Τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 όμως τα πράγματα παραήταν δύσκολα.

Άντρας ο οποίος διανύει την τέταρτη δεκαετία της ζωής του (επιθυμεί για ευνόητους λόγους να μείνει ανώνυμος) παρά τις δυσκολίες που βίωσε νιώθει τυχερός. Ανοίγει την καρδιά του στην εφημερίδα μας και με μεγαλείο ψυχής μάς δηλώνει πως «υπάρχουν χειρότερα βιώματα» από τα δικά του.

Μέσα σε μια πορεία που σκιαγραφούμε, όχι για να καταγράψουμε προσωπικές και «πικάντικες» λεπτομέρειες, φανερώνουμε ότι οι τρανς είναι καθημερινοί άνθρωποι της διπλανής πόρτας και δεν υπάρχει κάτι σκοτεινό γύρω τους. Αυτό ομολογεί και ο ίδιος ο συνομιλητής μου.

Κάθεται απέναντί μου, συναισθηματικά φορτισμένος στις αναφορές για την οικογένειά του, μα και ευγνώμων που έστω και μετά από χρόνια οι σχέσεις έχουν αποκατασταθεί.

Παιδί ακόμη γνώριζε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά, εντούτοις δεν ήξερε τι ήταν αυτό. Δεν είχε «ούτε google», μας λέει χαρακτηριστικά για να μπορέσει να το ψάξει και να μάθει περισσότερα για τους διεμφυλικούς. Για πρώτη φορά ενημερώθηκε για τα ζητήματα αυτά όταν βρέθηκε στις ΗΠΑ για σπουδές. Εκεί κατάφερε να συλλέξει πληροφορίες για το τι είναι τρανς ταυτότητα. Μετά από δική του έρευνα συνέλεξε τις δικές του πληροφορίες και άρχισε τις αλλαγές στο σώμα του, οι οποίες ωστόσο κράτησαν σχεδόν 20 χρόνια. Αρχικά προχώρησε σε μαστεκτομή. «Όμως αργότερα έπρεπε να επιστρέψω στην Κύπρο. Δυστυχώς δεν κατάφερα να παραμείνω στις ΗΠΑ».

Παίρνοντας το δρόμο της επιστροφής ένιωθε ότι θα επέστρεφε πίσω στη φυλακή.

«Με την επιστροφή μου στην Κύπρο μου πήρε λίγο χρόνο να βρω κάποιον ενδοκρινολόγο για να μπορέσει να με βοηθήσει. Τώρα σιγά-σιγά, μα πολύ σιγά αλλάζει κάπως το σκηνικό. Υπάρχουν πλέον γιατροί που γνωρίζουν για τα τρανς άτομα. Τότε, υπήρχε δυσκολία να λάβεις ακόμη και μια ιατρική συμβουλή ή να επισκεφτείς γιατρό για άλλο λόγο, όπως για παράδειγμα ένα κρυολόγημα. Δεν νιώθεις άνετα να πεις την ιστορία σου και να δώσεις τα στοιχεία σου. Ήταν δύσκολοι καιροί».

Η οικογένεια…

Ένα ιδιαίτερα δύσκολο κομμάτι της ζωής των τρανς είναι να μπορέσουν να ανακοινώσουν την ταυτότητά τους στην οικογένειά τους. Εκεί, δυστυχώς, η απόρριψη είναι πιο συνηθισμένη από την αποδοχή. Ο πατέρας του, όπως ομολογεί ο συνομιλητής μου, έχει δεχτεί πιο εύκολα την απόφασή του από τη μητέρα του, οι σχέσεις των οποίων είναι καλύτερες τα τελευταία χρόνια. «Στο παρελθόν ήταν πολύ στενές οι σχέσεις μαζί με τη μητέρα μου. Μετά χαθήκαμε. Δεν μπορούσε να δεχτεί τη νέα μου ταυτότητα. Σήμερα τα πράγματα είναι καλύτερα».

Ο δρόμος του όμως ήταν μοναχικός. Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια για να βρει φίλους που να μοιραστεί τη ζωή του. Στον επαγγελματικό τομέα δεν αντιμετώπισε κάποιο πρόβλημα. «Εργαζόμουν και όταν άρχισα την ορμονοθεραπεία οι αλλαγές ήταν προφανείς, αλλά δεν αντιμετώπισα πρόβλημα. Στους πλείστους συναδέλφους δεν είχα πει κάτι, αργότερα άλλαξα και επαγγελματική στέγη. Είναι πολύ δύσκολο, δεν μπορείς να μιλήσεις στο σχολείο, στους φίλους… Τα τρανς άτομα είναι απομονωμένα επιπλέον και με τα άλλα προβλήματα που κουβαλούν». Όμως, όπως επισημαίνει, τα τρανς άτομα είναι άνθρωποι της διπλανής πόρτας. «Τα ίδια προβλήματα που έχεις εσύ, τα έχω και εγώ. Δεν υπάρχει κανένα σκοτεινό πέπλο, όπως πολλές φορές παρουσιάζεται μέσα από στερεότυπα που προβάλλουν τα διάφορα ΜΜΕ. Παράλληλα μαθαίνεις να αυτοπεριορίζεσαι, βάζεις τα δικά σου όρια, κάποιες φορές από ντροπή, κάτι που δεν φεύγει πολύ εύκολα. Είναι μεγάλη στενοχώρια για μένα που θεωρώ ότι χωρίς να φταίω σε κάτι είμαι ή ήμουν η ντροπή της οικογένειας, ιδιαίτερα όταν στο παρελθόν ήταν περήφανοι για μένα… Κάτι που ευτυχώς δεν το βλέπω αυτό στα νεαρά τρανς άτομα».

Παρ’ όλα αυτά ο ίδιος νιώθει τυχερός. «Υπάρχουν και χειρότερα, τρανς άτομα που είναι φορείς του ιού HIV και αντιμετωπίζουν ακόμη περισσότερο ρατσισμό ή ακόμη βρίσκονται στη φυλακή. Εγώ είμαι πολύ τυχερός».

Πριν δύο χρόνια σχεδόν κατάφερε να αλλάξει ο ίδιος το όνομά του στα ταξιδιωτικά του έγγραφα και στην άδεια οδήγησης, έτσι πήρε μια ανάσα. «Πάντα είχα φόβο μη με σταματήσει αστυνομικός, όχι γιατί έκανα κάτι, απλά γιατί θα βρισκόμουν στη δύσκολη θέση να δείξω κάποια χαρτιά όπου το όνομα δεν συμβαδίζει με το ποιος είμαι. Δεν ταξίδευα πριν αλλάξω τα έγγραφά μου γιατί φοβόμουνα. Μόλις κατάφερα να το κάνω ένιωσα σαν να αναπνέω ξανά».

Όπως ομολογεί ο ίδιος είναι ακόμη πιο δύσκολο για μια τρανς γυναίκα.

«Ίσως και οι οικονομικές συνθήκες τους είναι πιο δύσκολες, αφού όχι όλες, αλλά ένας μεγάλος αριθμός όχι μόνο στην Κύπρο, απασχολείται ως sex workers. Είναι σχεδόν αδύνατον να βρουν οπουδήποτε αλλού εργασία. Την ώρα που και οι γονείς τους, τους δείχνουν την πόρτα εξόδου από το σπίτι», λέει με φοβερή απόγνωση.

Σήμερα τα πράγματα, όπως αναφέρει, έχουν κάπως αλλάξει και υπάρχουν γονείς που στηρίζουν τα παιδιά τους, ακόμη και στην Κύπρο. Υπάρχουν όμως και γονείς που έχουν διώξει τελείως τα παιδιά τους από το σπίτι και τη ζωή τους.

Στα θετικά καταγράφεται και το γεγονός ότι η νεολαία σήμερα είναι πιο ανοιχτόμυαλη.

Η αλλαγή του νόμου δεν θα αλλάξει τη νοοτροπία

Ο ίδιος επισημαίνει και τη δουλειά που κάνει η Accept Κύπρου, καθώς και η πορεία υπερηφάνειας η οποία αναδεικνύει ζητήματα που αφορούν τα ΛΟΑΤΙ άτομα σε μια προσπάθεια και η κοινωνία να αντιληφθεί τα ζητήματα αυτά. «Με την αλλαγή του νόμου δεν θα αλλάξει η νοοτροπία, όμως θα μπει μια βάση όπου θα μπορούν τα τρανς άτομα να βγουν στην επιφάνεια και να ζουν με αξιοπρέπεια».

Δεν ήμουν ποτέ αγόρι

Από τα πέντε μου χρόνια ήξερα ότι δεν ήμουν αγόρι μάς ομολογεί μια 28χρονη τρανς. «Θυμάμαι τη δασκάλα να μου θυμώνει που χρησιμοποιούσα την τουαλέτα των κοριτσιών, χωρίς να γνωρίζω το γιατί. Τα σχολικά μου χρόνια τα θυμάμαι με πίκρα, αφού η κοροϊδία προς το πρόσωπό μου ήταν καθημερινό φαινόμενο. Δεν μου άρεσαν τα τυπικά παιχνίδια για αγόρια, όπως για παράδειγμα τα αυτοκινητάκια ή αργότερα το ποδόσφαιρο». Η ίδια ανακάλυψε αρχικά τι σημαίνει τρανς μέσω του διαδικτύου ψάχνοντας πληροφορίες. Στη συνέχεια έφυγε από την Κύπρο για σπουδές στο εξωτερικό όπου και μένει μέχρι σήμερα. Δεν σκοπεύει να επιστρέψει πίσω. Για την απόφασή της δεν ενημέρωσε ποτέ ουσιαστικά την οικογένειά της αν και οι ίδιοι το αντιλήφθηκαν από μόνοι τους. «Με τη μητέρα μου έχω πιο στενές σχέσεις. Έχουμε βρεθεί κάποιες φορές στο εξωτερικό». Όπως ομολογεί δεν λέει στους ανθρώπους ότι είναι τρανς, αφού για την ίδια καθώς και για άλλους γνωστούς και γνωστές της είναι κάτι το φυσικό.

«Δεν ήμουν ποτέ αγόρι απλά αναγκάστηκα τα 18 πρώτα χρόνια της ζωής μου να ζήσω ως τέτοιο. Από κει και πέρα η διαβίωσή μου είναι όπως όλων των άλλων ανθρώπων. Βέβαια το γεγονός ότι ζω στο εξωτερικό διαφοροποιεί τα πράγματα πολύ. Είναι διαφορετικό να ζεις στα όρια της κυπριακής κοινωνίας και άλλο σε κοινωνίες που είναι πιο δεκτικές».

Απαραίτητο ένα ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο

Ένα βήμα που σίγουρα θα βοηθήσει τα τρανς άτομα είναι η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, κάτι που απουσιάζει από τη χώρα μας.

Ένα ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο θα μπορέσει να προσφέρει στους τρανς συνανθρώπους μας ανεμπόδιστη πρόσβαση σε μια σειρά θεμελιωδών δικαιωμάτων παρέχοντάς τους πρώτιστα το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια και την ιδιωτική ζωή.

Ενδεικτικές είναι οι τοποθετήσεις και της πρώην Επιτρόπου Διοικήσεως, Ελίζας Σαββίδου, η οποία είχε σημειώσει ότι είκοσι περίπου τρανς άνθρωποι έχουν αποταθεί στο Γραφείο της ζητώντας την αλλαγή των επισήμων εγγράφων τους, ώστε αυτά να αντικατοπτρίζουν την ταυτότητα του φύλου τους. Θέτοντας ενώπιόν της τα πολλαπλά εμπόδια και δυσχέρειες που αντιμετωπίζουν σε διοικητικό επίπεδο, αξιώνουν το αυτονόητο: να μπει ένα τέλος στη βασανιστική και εξευτελιστική αναντιστοιχία της εικόνας τους, αυτού που είναι και που πάλεψαν πολύ για να μπορέσουν να είναι με αυτό που το κράτος και η κοινωνία βλέπει. Ομολογουμένως, στην κοινωνία μας απαιτείται μια καθημερινή πάλη για να ξεπεράσει κανείς το χλευασμό, την εχθρότητα, την αποστροφή, την περιφρόνηση, τα αδιάκριτα βλέμματα και προσβλητικά σχόλια τα οποία συνοδεύουν έναν τρανς άνθρωπο παντού. Και τούτο συμβαίνει κάθε φορά που ένα τρανς πρόσωπο χρειάζεται να δείξει ταυτότητα ή κάποιο άλλο επίσημο έγγραφο για να δουλέψει, να πάει σχολείο, να επισκεφθεί ένα νοσοκομείο, να ταξιδέψει, να ανοίξει ένα λογαριασμό στην τράπεζα, να επισκεφθεί μια δημόσια υπηρεσία, να παραλάβει μια επιστολή από το ταχυδρομείο.

Μέχρι το τέλος του χρόνου αναμένεται ότι θα είναι έτοιμο το προσχέδιο που θα αφορά τη βάση για τη θεσμοθέτηση μιας διαδικασίας για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου. Όπως δήλωσε στην «Κυριακάτικη Χαραυγή» ο πρώην πρόεδρος της Accept ΛΟΑΤΙ Κύπρου, Κώστας Γαβριηλίδης, αναμένεται πως το προσχέδιο θα είναι έτοιμο πριν το τέλος του χρόνου και ακολούθως η κυβέρνηση θα καταθέσει ολοκληρωμένο νομοσχέδιο στη Βουλή εντός του 2018. Στόχος είναι μεταξύ άλλων η απάλυνση προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα τρανς και ίντερσεξ πρόσωπα στην Κύπρο.

Σήμερα στην Κύπρο, όπως προαναφέραμε, δεν υπάρχει σχετικό νομοθετικό πλαίσιο, με αποτέλεσμα η εφαρμοζόμενη πρακτική να είναι ιδιαιτέρως αόριστη, ασαφής και χρονοβόρα, επιτείνοντας τις διακρίσεις, το στιγματισμό και την περιθωριοποίηση. Ερωτηθείς σχετικά ο κ. Γαβριηλίδης είπε πως το προσχέδιο έχει γίνει με την υποστήριξη εμπειρογνωμόνων από το Συμβούλιο της Ευρώπης και στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στο νομικό πλαίσιο της Μάλτας. Να σημειώσουμε πως στη Μάλτα υπάρχει το πιο προοδευτικό νομικό πλαίσιο για διεμφυλικά άτομα σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο, σε μία χώρα μάλιστα με έντονη επιρροή από την Καθολική Εκκλησία. Σύμφωνα με το νομοθετικό πλαίσιο, απαιτείται μόλις μία απλή δήλωση του διεμφυλικού προσώπου βασισμένη αποκλειστικά στο δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού του, ενώ η διαδικασία διαρκεί συνολικά μέχρι 30 μέρες. Με το νόμο αυτό του 2015 (Gender Identity, Gender Expression and Sex Characteristics Act) η Μάλτα έγινε η δεύτερη χώρα στην Ευρώπη, μετά τη Δανία, που επιτρέπει την αλλαγή φύλου χωρίς καμία ιατρική ή κρατική παρέμβαση.

Να σημειώσουμε πως η Accept διοργανώνει πολύχρωμες συναντήσεις σε Λευκωσία, Λεμεσό και Πάφο, ενώ υπάρχει ομάδα τρανς καθώς και ομάδες γονιών ΛΟΑΤΙ ατόμων. Όσοι θέλουν περισσότερες πληροφορίες, συμβουλές και στήριξη μπορούν να επικοινωνούν στο 99812343.