Ο πολιτισμός, θεμέλιο για τη λύση

Το κυπριακό πρόβλημα, πέρα από τις ψυχοφθόρες του διαστάσεις, με κύριο χαρακτηριστικό τις δηλώσεις των πολιτικών, που σπάνια υπερβαίνουν μια καθιερωμένη λεκτική, μονότονη και επαναλαμβανόμενη μέχρι πλήξεως φρασεολογία, έχει και άλλες, ευρύτερες συνέπειες. Οχι πάντα αρνητικές, αλλά ούτε προδιαγεγραμμένες. Αν τα μνημεία εμπερικλείουν συμπυκνωμένη την ιστορία, οι λέξεις εκφράζουν νοήματα, νοοτροπίες, συναισθήματα και τελικά τη ζωτικότητα και τη δυναμικότητα του λαού. Αυτόν τον κόσμο των λέξεων είναι που ανιχνεύει και με επιμέλειά μας αποκαλύπτει το «Κοινό λεξικό Ελληνοκυπριακής και Τουρκοκυπριακής διαλέκτου (Ιστορικό –Ετυμολογικό)» «Kibris Rum ve Turk Diyalektlerinin ortak sözlügü ( Tarihi ve etimolojik)». Δίγλωσσο Iki Dilli. Συντάκτες του λεξικού ο Ιάκωβος Χατζηπιερής και ο Ορχάν Καπατάς. Ο τίτλος και το περιεχόμενο του λεξικού είναι δηλωτικό της μεγάλης αγάπης των συγγραφέων για την Κύπρο και το λαό της και ταυτόχρονα φανερώνει μια νέα κουλτούρα αλληλοκατανόησης και συνεργασίας που αναδύεται πάνω από τα αποκαΐδια, τα ερείπια και τα πένθη, που επισώρευσε η πρόσφατη πολιτική ιστορία της Κύπρου. Το λεξικό περιλαμβάνει λέξεις ποικίλης προέλευσης, κοινές για όλους τους κατοίκους του νησιού. Λέξεις της καθημερινής μας ζωής ή των γραπτών μας κειμένων. Η ποικίλη προέλευση των λέξεων αποκαλύπτει το δίχτυ της επικοινωνίας, ιστορικής, πολιτιστικής, γειτονίας και συνύπαρξης, που δια μέσου των αιώνων είχαμε οι Κύπριοι με άλλους λαούς και άλλους πολιτισμούς…

Η αποκάλυψη αυτού του πλούτου είναι σήμερα χρήσιμη όσο ποτέ και εντάσσεται στην προσπάθειά μας να γνωρίσουμε και να κατανοήσουμε καλύτερα το χαρακτήρα και την πολιτιστική φυσιογνωμία του τόπου μας. Οι Ελληνες και οι Τούρκοι της Κύπρου έχουμε πολλά κοινά πολιτιστικά χαρακτηριστικά. Εχουμε και διαφορές. Εχουμε διαφορετική θρησκεία, όχι όμως και ρήγμα θρησκευτικό. Εχουμε διαφορετική γλώσσα, όχι όμως στεγανά μεταξύ των δύο γλωσσών. Μοιραζόμαστε την ίδια πατρίδα και η ιστορία μας ορίζει να συνεχίσουμε. Αυτό δεν είναι καινούργιο στη διαδρομή του Ελληνισμού δια μέσου των αιώνων. Τώρα που συζητείται σοβαρά η συμβίωση όλων μας στο νησί, θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι θεμέλιο για ένα ειρηνικό μέλλον, θεμέλιο για τις συνταγματικές, οικονομικές και άλλες ρυθμίσεις δεν μπορεί να είναι άλλο από τον πολιτισμό. Και όμως, αυτό το θεμελιώδες κεφάλαιο για αλληλοσυνεννόηση, συνεργασία και συμπόρευση δεν συμπεριλαμβάνεται στις συνομιλίες, ή, στο βαθμό που μπήκε, αποτελεί περιστασιακή απασχόληση. Παρόλα αυτά υπάρχει σημαντική πρόοδος από πρωτοβουλίες διανοουμένων, συγγραφέων, καλλιτεχνών και επιστημόνων, αλλά και απλών ανθρώπων και μάλιστα από τις πιο πονεμένες ομάδες του λαού μας. Πολλοί είναι εκείνοι, όπως και οι συγγραφείς του λεξικού, που δε λογαριάζουν κόπο, θυσίες, έξοδα και ούτε προσβλέπουν σε αναγνώριση ή ανταμοιβή για να υπηρετήσουν αυτό το σκοπό.

Το λεξικό μάς προσφέρει τη δυνατότητα να εννοήσουμε καλύτερα το γραπτό και τον προφορικό μας λόγο, τα τραγούδια, τα παραμύθια, τις ιστορίες και τις παραδόσεις του λαού μας. Οι λέξεις είναι δύναμη αναντικατάστατη. Με τη βοήθεια του λεξικού μπορούμε να καταλάβουμε τους στίχους του Παλαίση εξ Αυγόρου που μας λέγει: Λάλε μου τζι εν να κρώνουμαι δίχως χιναεκλίκκιν. Και το λεξικό μας το ερμηνεύει: Χιναεκλίκκιν, δυστροπία, υπουλότητα. Από την τουρκοκυπριακή λέξη hiyanetlik. Μας βοηθά να αντιληφθούμε τι εννοεί ο Πέσοντζες – Τίγκιρου όταν απαγγέλλει: Εν να σου πόναλλακκιρτιν που νάσιεις την ευτζή μου. Τζι αν είσαι ατζοινώνητος μεν- ι- σταθείς καρτζίν μου. Λακκιρτίν, ομιλία κουβέντα τ/κ lakirdi. Καρτσίν, απέναντι, τ/κ λέξη…

Φτώχυνε ο τόπος μας όχι μόνο από το ξερίζωμα και τις απώλειες των σπιτιών μας. Φτώχυνε και πολιτιστικά. Μήπως δεν είναι αυτή ακριβώς η απώλεια που μας έκανε, ως κοινωνία, τόσο ευάλωτους σε προπαγάνδες, διχασμούς και δογματισμούς; Χάσαμε πολλά. Χάθηκαν λέξεις και χάθηκαν πολλές από τις δεκαοχτώ τοπικές ιδιομορφίες της κυπριακής διαλέκτου. Το μακρόσυρτο και τραγουδιστικό χαρακτηριστικό της μορφίτικης ομιλίας μπορεί να ακουστεί μόνο από επιζώντα ηλικιωμένο μορφίτη. Μετά από αυτόν το τέλος.

Το λεξικό είναι ένα σωσίβιο που όσο ζουν ακόμη οι άνθρωποι μπορεί να συγκεντρώσει λέξεις και ερμηνείες ακόμη και φωνητικά χαρακτηριστικά, πριν τα αφανίσει η λησμονιά. Το λεξικό είναι στήριγμα και ουσιαστική συμβολή για μια νέα αρχή, για μια νέα ευκαιρία στην ιστορία του τόπου.

Αυτό το δυνατό και ουσιαστικό μήνυμα μας μεταδίδει το λεξικό του Ιάκωβου και του Ορχάν. Τους ευχαριστούμε.

* Απόσπασμα ομιλίας από την παρουσίαση του «Κοινού λεξικού ε/κ και τ/κ διαλέκτου» των Ιάκωβου Χατζηπιερη και Ορχάν Καπατάς.