Περί γραμματισμού

Του

δρος Ιωάννη Σ. Χριστοδούλου

 

 

Οι περί ελλιπούς γραμματισμού πρόσφατες διαπιστώσεις, με αφορμή την 8η Σεπτεμβρίου (Διεθνής Ημέρα Γραμματισμού) δεν αποκαλύπτουν, δυστυχώς, αρχές που, για να φθάσεις σε αυτές, δεν αρκούν οι στατιστικές αναφορές στο φαινόμενο. Τα κοινωνικά και τα χαρακτηριστικά ανθρώπινα φαινόμενα, γενικότερα, η στατιστική τα αναδεικνύει αλλά δεν τα εξηγεί επαρκώς ούτε, φυσικά, προτείνει λύσεις. Στην πραγματικότητα, προβλήματα όπως ο ελλιπής γραμματισμός είναι ιστορικά καθορισμένες πραγματικότητες, απορρέουσες από εξελίξεις στις ανθρώπινες συνήθειες, στον τρόπο ζωής και αντίληψης της ανθρώπινης πραγματικότητας.

Συνήθως οι σχετικές με τον γραμματισμό στατιστικές παρατηρήσεις εστιάζουν στη στέρηση των αναγνωστικών ικανοτήτων. Αυτό είναι γνωστό. Οι μαθητές, για παράδειγμα, διαβάζουν λιγότερο. Και σήμερα τα παιδιά, όπως ανέκαθεν, έχουν την τάση να επιλέγουν δραστηριότητες που δεν περιλαμβάνουν το διάβασμα. Η διαφορά είναι ότι σε παλαιότερες εποχές η προσοχή των παιδιών στρεφόταν στο φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον τους. Αφιέρωναν χρόνο στην παρατήρηση και τη διαλεκτική σχέση με τη φύση και τους άλλους ανθρώπους. Σήμερα η προσοχή των παιδιών είναι εγκλωβισμένη στις οθόνες ηλεκτρονικών συσκευών μονόδρομης ουσιαστικά επικοινωνίας, οι οποίες διευκολύνουν την εκπομπή μηνυμάτων μη συμπαρόντων ανθρώπων και όχι το διάλογο μεταξύ υποκειμένων που επηρεάζονται συναισθηματικά αμφίπλευρα, επειδή αισθάνονται ότι ο ένας αναφέρεται υπαρξιακά στον άλλον.

Παλαιότερα στη ζωή των παιδιών είχε σημασία η έκφραση: ο τρόπος με τον οποίο θα μιλούσαν για τα συναισθήματά τους για όσα έβλεπαν και άκουγαν σε πραγματικό χώρο και χρόνο, είτε προέρχονταν από τη φύση είτε από το ανθρώπινο περιβάλλον τους. Όταν διάβαζαν, λοιπόν, ήξεραν ότι οι αναγνωστικές τους εμπειρίες θα εμπλούτιζαν το εκφραστικό τους αποθεματικό, το οποίο είχε υψηλή χρηστική αξία. Η ανάγκη για την έκφραση καταξίωνε την ανάγνωση. Βιβλία και πραγματικότητα ήταν συγκοινωνούντα δοχεία, όταν η πραγματικότητα ήταν πραγματική και όχι εικονική.

Σήμερα η έκφραση περιέπεσε σε ανυποληψία. Δεν έχει τόση σημασία ούτε τι θα σκεφτείς ούτε πώς θα το πεις. Τρόποι για να μιλήσεις για τα πράγματα υπάρχουν πρόσφοροι πολλοί, χάρη στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας. Δεν ταυτίζεται η προσωπικότητα με τον εκφραστικό σου τρόπο, γιατί η έκφραση δεν προϋποθέτει προσπάθεια, γνώση, προσωπική αντίληψη. Είναι δανεική. Αυτό ισχύει για όλους, όχι μόνο για τα παιδιά.

Έτσι περιέπεσαν σε ανυποληψία και σχετική αχρηστία και τα βιβλία, των οποίων η ανάγνωση, οπωσδήποτε, χρειάζεται περισσότερο χρόνο απ’ όσον έχει συνηθίσει ο σύγχρονος άνθρωπος να αφιερώνει στην προσπάθεια για έκφραση. Αυτή είναι ολόκληρη η εικόνα. Οφείλουμε να τη βλέπουμε έτσι στο στοχαστικό μας πεδίο, όταν σκεφτόμαστε τα περί γραμματισμού, και μάλιστα των νέων, γιατί κάθε καινούρια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση αναβαθμίζει την εικονική πρόσβαση των μαθητών στην πραγματικότητα. Στα σχολεία, σε κάθε τάξη, εγκαθίστανται ηλεκρονικοί υπολογιστές και ηλεκρονικοί πίνακες ανάγνωσης. Στις οθόνες εμφανίζεται κάθε φορά μία σελίδα ενός κειμένου. Δεν έχει ο ηλεκτρονικός αναγνώστης την υπομονή να διαβάσει μεγάλες ενότητες κειμένων, γιατί δεν έχει την προκαταβολική εποπτεία τέτοιων κειμένων. Μια ηλεκτρονική σελίδα ακόμα και ενός ηλεκτρονικού βιβλίου δεν είναι η σελίδα ενός βιβλίου. Είναι μια εικονική αναπαράσταση μιας αποσπασματικής ψευδο-γνώσης, η οποία δεν εκλαμβάνεται ως προϊόν ή έργο εκφραστικής προσπάθειας άμεσα αναφερόμενης σε μια σχετική πραγματικότητα. Εξ ου η ενίσχυση και όχι η ανάσχεση της σχολικής αποστήθισης!

Εν ολίγοις, η σχέση των μαθητών και όλων με τα βιβλία θα βελτιωθεί όταν ο σύγχρονος άνθρωπος αποκαταστήσει την απωλεσθείσα σχέση του με την πραγματικότητα. Τότε, ίσως, να καταλάβουμε ότι η ικανότητα του ανθρώπου να διαβάζει δεν κρίνεται από την ευκαιριακή ανάγνωση οποιωνδήποτε βιβλίων, ακόμα και των σχολικών. Τότε θα έχουμε πρωτίστως θυμηθεί ότι δεν είναι σκόπιμο να ζούμε οποιαδήποτε πραγματικότητα, κυρίως την εικονική….

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy