Ποια Ευρώπη;

Του Δρος Ιωάννη Σ. Χριστοδούλου

Το πρόσφατο και πολυσυζητημένο, αποτυχημένο τελικά, συνέδριο στην Εσθονία, που στόχο είχε να πλήξει την υστεροφημία του κομμουνισμού, όχι μόνο του σοβιετικού, κατέδειξε ότι η Ευρώπη είναι όχι απλώς μοιρασμένη αλλά κατακερματισμένη.

Οι χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, που τελικά συμμετείχαν στο “ευφάνταστο” συνέδριο και υπέγραψαν τη διακήρυξη (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Κροατία, Ουγγαρία, Τσεχία και Σλοβακία), παραμένουν η Ανατολή της Ευρώπης που βδελύττεται μεν τον πρώην δυνάστη κομμουνισμό, αλλά διολισθαίνει στον εθνικισμό και τον αυταρχισμό. Η στάση τους στην προσφυγική κρίση, που ακόμα σοβεί, το έδειξε αυτό με περισσή προφάνεια.

Το βάρος της αντίδρασης στην άκαιρη πρωτοβουλία της Εσθονίας το σήκωσε η Ελλάδα, που εκπροσωπεί δυναμικά τον ευρωπαϊκό νότο με μια αριστερή κυβέρνηση. Ο ευρωπαϊκός βορράς αδιαφόρησε και, απλώς, δεν συμμετείχε στο Συνέδριο. Παρακολουθούμε, επομένως, μια Ευρώπη τριών, τουλάχιστον, συνιστωσών. Ανέκαθεν, όμως, η Ευρώπη τριχασμένη ήταν. Έτσι παρέμεινε: ανατολική, νότια και βόρεια. Οι διαφορές δεν γεφυρώθηκαν και δεν πρόκειται να γεφυρωθούν, γιατί είναι ιστορικές, ανθρωπολογικές και πολιτισμικές.

Πώς να αποσβεστούν τέτοιες και τόσες διαφορές; Όσα προγράμματα ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης κι αν δρομολογηθούν και εκβιαστικά εφαρμοστούν στο όνομα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα ευρωπαϊκά έθνη πάντα μια περιστασιακή και τυπική επικοινωνία θα έχουν. Οι βόρειοι θα έχουν πάντα μια αφ’ υψηλού εικόνα για τους νότιους και μια επιφυλακτική στάση απέναντι στους ανατολικούς Ευρωπαίους.

Οι ανατολικοί φέρονται με οικειότητα στους νότιους, όχι πάντα ανιδιοτελή, και με επιφύλαξη στους βόρειους αλλά και με διάθεση προσεταιρισμού τους ευκαιριακά για ίδιον όφελος. Οι νότιοι, τέλος, ζουν έναν εντελώς διακριτό και απομονωμένο ιστορικό βίο, και το θυμούνται κάθε φορά που αναγκάζονται να προσαρμοστούν στις επιταγές των βόρειων “εταίρων” τους.

Η σχέση των ευρωπαϊκών γεωγραφικών συσσωματώσεων δεν είναι ισότιμη. Δεν συναλλάσσονται μεταξύ τους επί ίσοις όροις τα κράτη που ανήκουν σε διακριτές σφαίρες ευρωπαϊκής επιρροής. Ισότιμη θα ήταν η σχέση αυτή αν όλοι μετέδιδαν σε όλους τάσεις και στάσεις ιστορικής αντίληψης της πραγματικότητας.

Εκ των πραγμάτων, όμως, λόγω της οικονομικής ανισότητας και της συνακόλουθης αναντίστοιχης ιστορικής προοπτικής, πάντα ο βορράς προηγείται στις επιταγές του μελλοντικού προσανατολισμού της Ευρώπης και πάντα ο νότος έπεται και υπολείπεται στη δυναμική της προσαρμογής στα κελεύσματα των ισχυρών βορείων. Οι ανατολικοί απλώς παρακολουθούν και διεκδικούν μια ιδιότυπη μονομερή προσαρμογή, εκεί και όπου θεωρούν ότι δεν βλάπτεται η εθνική τους ακεραιότητα.

Αυτή η ιδιότυπη συνεχής ασυνέχεια της ευρωπαϊκής επικοινωνίας, και η ετεροβαρής συνέργεια σε βάρος πάντα όσων εργάζονται χωρίς να καταφέρνουν να συγχρονιστούν με τον ρυθμό ανάπτυξης των βορείων, έχουν χρονολογία κόπωσης και χρονολογία λήξης. Τι θα γίνει τότε; Τα ισχυρά κράτη της βόρειας Ευρώπης θα διαπιστώσουν ότι ακόμα και ως οικονομικά προτεκτοράτα τα κράτη της νότιας και ανατολικής Ευρώπης είναι ζημιογόνα.

Τότε θα αποσύρουν το “ευρωπαϊκό” τους ενδιαφέρον από αυτά και θα τα “αφήσουν ελεύθερα”. Άμεσα ωφελημένα θα είναι τα κράτη της ανατολικής Ευρώπης, αν συνεχίσουν να απέχουν της ευρωπαϊκής οικονομικής ολοκλήρωσης. Μακροπρόθεσμα ωφελημένα θα είναι τα κράτη της νότιας Ευρώπης, αν οι κοινωνικοί τους ιστοί δεν διαβρωθούν δραματικά από την οικονομική μετανάστευση και την εν γένει αποδιοργάνωση λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της αδιαφορίας για την κοινωνική οικονομία και την εθνική τους ταυτότητα, στο όνομα ενός ανεπίτευκτου συγχρονισμού τους με τον βορρά της Ευρώπης.

Όσο νωρίτερα οι βόρειοι αποφασίσουν ότι η εκσυγχρονιστική μέγγενη θα σμικρύνει μόνο τον πληθυσμό των μη βορείων αλλά όχι τις επικράτειές τους, τόσο οι πληθυσμοί των μη προπορευόμενων στον ευρωπαϊκό αγώνα δρόμου θα τερματίζουν στους ιστορικούς κύκλους ως άνθρωποι και όχι ως ανδράποδα…