Προσέγγιση «κατατριβής τρίτων» ακολουθεί η Ουάσινγκτον

 Με τη μακιαβελική κίνηση αναγνώρισης της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ, ο Τραμπ επιδιώκει να ανακτήσει την υποστήριξη και την εμπιστοσύνη της συντηρητικής του βάσης

Συνέντευξη στη Μαρία Φράγκου

Την κατάσταση στη Μέση Ανατολή, ως αποτέλεσμα της απόφασης των ΗΠΑ να αναγνωρίσουν την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του κράτους του Ισραήλ, συζητούμε με τον Ζήνωνα Τζιάρρα, Μεταδιδακτορικό Ερευνητή στο Τμήμα Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου. Παρελθόν και παρόν της διαρκούς αστάθειας στην περιοχή προδιαγράφουν δυστυχώς και ένα μέλλον επαναλαμβανόμενων κύκλων βίας, ο τερματισμός των οποίων καθίσταται ολοένα και πιο δύσκολος.

 

Επικίνδυνη κλιμάκωση και εκρηκτικό το σκηνικό, για άλλη μια φορά, στη Μέση Ανατολή. Αυτή τη φορά ήταν η απόφαση Τραμπ, την προηγούμενη ήταν μια από τις πολλές αποφάσεις-παραβιάσεις των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων από το κατοχικό Ισραήλ και πάει λέγοντας. Πάντα υπάρχει μία αφορμή. Για πόσο και μέχρι πότε;

 

Οι ρίζες της διαρκούς αστάθειας στη Μέση Ανατολή πάνε πολύ πίσω στην ιστορία και οι λόγοι που η κατάσταση είναι τέτοια είναι πολλοί. Για παράδειγμα η διαμόρφωση των συνόρων της περιοχής μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο έπαιξε σημαντικό ρόλο. Σήμερα υπάρχουν δύο βασικοί και αλληλοσυνδεόμενοι παράγοντες που τροφοδοτούν τη ρευστότητα στη Μέση Ανατολή: α) η διαχρονική εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων στην περιοχή και η χειραγώγηση διαφόρων τοπικών δρώντων λόγω των στρατηγικών συμφερόντων (οικονομικών, ενεργειακών και άλλων) που απορρέουν από αυτήν· και β) η ύπαρξη εκ διαμέτρου αντίθετων συμφερόντων και αντιλήψεων μεταξύ των περιφερειακών κρατικών και μη-κρατικών παικτών στη Μέση Ανατολή τα οποία δεν επηρεάζονται μόνο από ζητήματα πολιτικής, οικονομίας και ασφάλειας αλλά και από διάφορες εθνικές, θρησκευτικές και πολιτισμικές ταυτότητες. Παραδείγματα αποτελούν η αραβο-ισραηλινή αντιπαράθεση, το κουρδικό ζήτημα και σιιτικός-σουνιτικός ανταγωνισμός.

Και όλα αυτά συνηγορούν πως η τεταμένη κατάσταση θα επαναλαμβάνεται και θα συνεχίζεται για πολύ ακόμα;

 

Αυτή η σχέση εξάρτησης κέντρου (διεθνών, κυρίως δυτικών συμφερόντων) και περιφέρειας (μεσανατολικών συμφερόντων) επιδρά αρνητικά στις προσπάθειες επίλυσης των περιφερειακών προβλημάτων, ενίοτε τα υποδαυλίζει και αποτρέπει τη χειραφέτηση μικρότερων ή πιο αδύναμων κοινωνικών ομάδων (π.χ. Παλαιστίνιοι, Κούρδοι). Αυτή η δυναμική δημιουργεί μια ατέρμονη κατάσταση επαναλαμβανόμενων κύκλων βίας διότι η βία παραμένει η μόνη διέξοδος για όλους τους εμπλεκόμενους δρώντες – για τους μεν αποτελεί μέσο αντίδρασης, για τους δε μέσο επιβολής. Λόγω αυτής της πραγματικότητας φαίνεται ότι για το προβλεπτό μέλλον οι κρίσεις και η βία στη Μέση Ανατολή δεν πρόκειται σταματήσουν.

 

Γιατί τώρα ο Ντόναλντ Τραμπ να προχωρήσει σε αυτή την κίνηση; Ποια η σημασία της απόφασης;

 

Ένας από τους βασικότερους λόγους πίσω από την απόφαση του Αμερικανού Προέδρου ήταν η χαμηλή δημοτικότητά του. Σύμφωνα με την τελευταία δημοσκόπηση του Pew Research Center, έχει σημειώσει σημαντική πτώση λόγω διαφόρων προβλημάτων στο εσωτερικό της χώρας (μεταξύ των οποίων και το σκάνδαλο για τις επαφές στενών συνεργατών του με τη Ρωσία) και κυμαίνεται μεταξύ 32% και 34%. Με αυτή τη μακιαβελική κίνηση ο Τραμπ επιδιώκει να ανακτήσει την υποστήριξη και την εμπιστοσύνη της συντηρητικής του βάσης. Άξιον αναφοράς είναι και το γεγονός ότι ο γαμπρός του Προέδρου, ο νεοσυντηρητικός και γνωστός για τη φιλο-ισραηλινή του ατζέντα Jared Kushner, είχε λάβει την εντολή επανεκκίνησης των ισραηλινο-παλαιστινιακών συνομιλιών και εκτιμάται ότι πίεσε τον Τραμπ να πάρει τη συγκεκριμένη απόφαση.

 

Με πρόφαση πως θα βοηθήσει στην επίλυση του προβλήματος…

 

Σύμφωνα με την αμερικανική κυβέρνηση, η αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως ισραηλινής πρωτεύουσας θα υποβοηθήσει την επίλυση του Παλαιστινιακού Ζητήματος διότι θα μεταθέσει το ευαίσθητο αυτό θέμα στην κορυφή της ατζέντας και θα αλλάξει τις δυναμικές της διαπραγμάτευσης προς το θετικό. Μέχρι στιγμής κάτι τέτοιο όχι μόνο δεν επιτεύχθηκε, αλλά φαίνεται ότι η Ουάσινγκτον έχασε την αξιοπιστία του αμερόληπτου διαμεσολαβητή στα μάτια των Παλαιστινίων οδηγώντας τη διαδικασία σε αδιέξοδο. Επιπλέον, η απόφαση σχετίζεται και με μια ευρύτερη τάση που χαρακτηρίζει την εξωτερική πολιτική του Τραμπ: αυτή της αυξημένης μονομέρειας που παραγνωρίζει τη διεθνή νομιμότητα ή τις ευρύτερες πολιτικές τάσεις της διεθνούς κοινότητας και επιλέγει πιο σκληρές και συγκρουσιακές μεθόδους για την επίλυση ή διαχείριση των προβλημάτων. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι γενικότερα η Ουάσινγκτον φαίνεται να ακολουθεί μια προσέγγιση «κατατριβής τρίτων» στη Μέση Ανατολή –προκρίνει δηλαδή μια συγκρουσιακή κατάσταση πραγμάτων μέσα από την οποία διάφοροι παίκτες (π.χ. Ρωσία, Ιράν, Χεζμπολάχ, Χαμάς) αποδυναμώνονται και καθίστανται πιο ακίνδυνοι ή εύκολα διαχειρίσιμοι. Δεν αποκλείεται κράτη όπως το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία να αποτελούν μέρος αυτής της στρατηγικής όπως και η απόφαση για την Ιερουσαλήμ.

 

Ο Βενιαμίν Νετανιάχου εξαίρει την απόφαση Τραμπ και αναμένει από την ΕΕ να πράξει το ίδιο, να αναγνωρίσει δηλαδή την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ, με το επιχείρημα ότι αυτό «καθιστά την ειρήνη πιθανή». Πώς το σχολιάζετε; Και ποια πρέπει να είναι η στάση της ΕΕ;

 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη-μέλη της (πλην της Τσεχίας η οποία χειροκρότησε την απόφαση) έπραξαν ορθά και σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών, με βάση τα οποία για τον ορισμό του καθεστώτος της Ιερουσαλήμ πρέπει να ληφθούν υπόψιν οι θέσεις και των δύο μερών. Τόσο η κατοχή της ανατολικής Ιερουσαλήμ από το Ισραήλ όσο και η θέση του ότι ολόκληρη η πόλη αποτελεί πρωτεύουσα της χώρας είναι παράνομες. Η ειρήνη στην οποία αναφέρθηκε ο Νετανιάχου αφορά την ειρήνη με βάση την ισραηλινή θεώρηση των πραγμάτων, κάτι το οποίο έχει ήδη απορριφθεί ευρέως. Πλέον η ΕΕ έχοντας ως δεδομένο ότι οι ΗΠΑ έχουν απολέσει την αξιοπιστία τους, πρέπει να αναλάβει ενεργό ρόλο στην αποκλιμάκωση της κρίσης και στις προσπάθειες επανέναρξης του διαλόγου. Η Κύπρος θα μπορούσε να συμβάλει σε σημαντικό βαθμό.

 

Η απάντηση του παλαιστινιακού κράτους, διά του Προέδρου Μαχμούντ Αμπάς, είναι το ένα σκέλος. Από την άλλη είναι και ο λαός που θέλει να απαντήσει με τον τρόπο που ξέρει. Ποιο σκηνικό εκτυλίσσεται στη γειτονιά μας και ποιες οι συνέπειες ευρύτερα;

 

Έχουν ήδη ξεσπάσει μαζικές διαδηλώσεις ενάντια στην αμερικανική απόφαση τόσο στα παλαιστινιακά εδάφη όσο και σε άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής (π.χ. Ιορδανία, Λίβανος, Τουρκία κτλ). Η Χαμάς έχει καλέσει τους Παλαιστινίους σε τρίτη Ιντιφάντα, ενώ υπάρχουν ήδη θύματα από συγκρούσεις με τους Ισραηλινούς. Σε αυτή τη φάση το σενάριο μιας τρίτης Ιντιφάντα δεν είναι το επικρατέστερο για διαφόρους λόγους όπως είναι οι πικρές εμπειρίες από τις προηγούμενες παλαιστινιακές εξεγέρσεις και η επιθυμία της Παλαιστινιακής Αρχής να διατηρήσει τη σταθερότητα και να αποφύγει τις καταστροφικές επιπτώσεις ενός πολέμου.

Επειδή όμως το Παλαιστινιακό είναι κομμάτι ενός μεγαλύτερου παζλ, ένας νέος πόλεμος ιδιαίτερα με την εμπλοκή της Χεζμπολάχ είναι πιθανός, είναι μια πιθανότητα που υποβόσκει εδώ και αρκετό καιρό. Η ενδυνάμωση της σιιτικής πολιτικο-στρατιωτικής οργάνωσης του Λιβάνου, που στηρίζεται από το Ιράν και τη Συρία, μέσα από τον συριακό πόλεμο, η ήττα του «Ισλαμικού Κράτους» και η απόσυρση των ρωσικών στρατευμάτων από τη Συρία μπορεί να ευνοήσουν αυτό το σενάριο. Εξάλλου ο ηγέτης της Χεζμπολάχ, Χασάν Νασράλα, δήλωσε ότι θα στρέψει την προσοχή του προς το Ισραήλ, ενώ ο Υπουργός Άμυνας του Ιράν είπε ότι η απόφαση Τραμπ θα επισπεύσει την καταστροφή του Ισραήλ. Εάν δεν επικρατήσει η ψυχραιμία και δεν ληφθούν τα κατάλληλα διπλωματικά μέτρα, η ένταση προβλέπεται ότι θα κλιμακωθεί με ανυπολόγιστες συνέπειες.

Το διεθνές δίκαιο γίνεται σεβαστό όταν συμφέρει

Σεβασμός στο διεθνές δίκαιο είναι η μόνιμη επωδός για την αποκατάσταση της ειρήνης και ασφάλειας στη Μέση Ανατολή. Πώς αποκαθίσταται η τάξη και πώς δικαιώνεται ο λαός της Παλαιστίνης; Και ο κάθε αγωνιζόμενος λαός;

 

Θεωρητικά ο σεβασμός στο διεθνές δίκαιο μπορεί να δώσει τη λύση. Στην πραγματικότητα όμως το Δίκαιο γίνεται σεβαστό από τις Μεγάλες Δυνάμεις (και όχι μόνο) όταν συμφέρει. Ελλείψει μιας διεθνούς αρχής που να έχει την εντολή και τη δυνατότητα να επιβάλει το Δίκαιο, αυτό παραβιάζεται κατά βούληση –όπως ακριβώς συμβαίνει και στην περίπτωση της Ιερουσαλήμ. Σε αυτή την εξίσωση οι Παλαιστίνιοι είναι ο αδύναμος παίκτης, οι δυνατότητες και οι επιλογές τους είναι περιορισμένες. Αν με τη διαμεσολάβηση άλλων κρατών ή οργανισμών (π.χ. Αίγυπτος, Ιορδανία, ΕΕ) δεν βρεθεί πολιτική-διπλωματική διέξοδος, η διαδικασία θα αποτελματωθεί και η σύγκρουση θα είναι μόνο θέμα χρόνου. Σε κάθε περίπτωση η πόλωση και η βία σε κοινωνικό επίπεδο δεν εξυπηρετεί το σκοπό της ειρήνης. Οι «από πάνω προς τα κάτω» προσπάθειες έχουν αποτύχει, το ίδιο και οι βίαιες δράσεις ή αντιδράσεις. Η αναγκαιότητα που υπάρχει αυτή τη στιγμή, τουλάχιστον όσον αφορά τους δύο λαούς, είναι η οικοδόμηση γεφυρών επικοινωνίας για την υπερπήδηση των εκατέρωθεν συγκρουσιακών αφηγημάτων και για την εξεύρεση κοινών συμφερόντων. Αυτό θα τους επιτρέψει σε βάθος χρόνου και υπό προϋποθέσεις να ασκήσουν πιέσεις προς τα «πάνω» στη βάση ενός κοινού οράματος.