Ραντεβού με την ιστορία δίνει, και πάλι, η Ευρωπαϊκή Ενωση

Η επανεκκίνηση δεν είναι νέο ζήτημα, το στοίχημα για τους ηγέτες της Ευρώπης, ωστόσο, κάθε επόμενη φορά είναι μεγαλύτερο

Του ανταποκριτή μας στις Βρυξέλλες, Γιάννη Αντύπα

 

• Ο Νότος συνεχίζει να παραπαίει με ισχνή ανάπτυξη, τερατώδη ανεργία και με ένα τραπεζικό σύστημα σε συνεχή κρίση λόγω των κόκκινων δανείων
• Εφθασαν το 1 τρις ευρώ τα κόκκινα δάνεια στα κράτη μέλη της Ε.Ε.
• Η Ε.Ε. είναι όμηρος των ακραίων αντιλήψεων των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης, που βάζουν διαρκώς εμπόδια, σηκώνοντας φράκτες και τείχη για να μην περάσουν οι πρόσφυγες στα σύνορά τους

Η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων, ένας σχεδιασμός τον οποίο πολλοί συνέδεσαν με την κρίση της Ευρωζώνης και το διαχωρισμό του «πλούσιου Βορρά» από τον «επαίτη Νότο», είναι πιο κοντά από ποτέ. Οι διαφορετικές ταχύτητες όμως δεν αφορούν την οικονομία, όπως πολλοί θα περίμεναν, αλλά τον μεταναστευτικό και ευρωπαϊκό προσανατολισμό των κρατών.

Είναι αναμφισβήτητο γεγονός πως η Ευρωπαϊκή Ενωση περνάει την κρισιμότερη ώρα της λόγω των πολλαπλών κρίσεων που καταδεικνύουν όχι μόνο τις δομικές δυσκολίες στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα, αλλά το πολιτικό, και κυρίως διαεπικοινωνιακό έλλειμμα που κυριαρχεί. Ενώπιον της κατάστασης αυτής, μια ομάδα ηγετών της Ε.Ε. προσπαθούν να δώσουν ένα «ραντεβού με την ιστορία» στην άτυπη Σύνοδο της Ρώμης στις 25 Μαρτίου, με την ευκαιρία των εκδηλώσεων για τα 60 χρόνια από την ίδρυση της σημερινής Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Το «restart» της Ευρώπης δεν είναι νέα υπόθεση. Μια πρώτη προσπάθεια έγινε τον Σεπτέμβριο στην άτυπη Σύνοδο στην Μπρατισλάβα, καταλήγοντας όμως άδοξα, με τους ηγέτες της ΕΕ να πετυχαίνουν κάθε άλλο από την επανεκκίνηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, δείχνοντας διασπασμένοι και αδύναμοι να συμφωνήσουν μεταξύ τους. Μπορεί συνεπώς η Ρώμη να αποτελέσει κάτι διαφορετικό; Πιθανόν ναι, αλλά όχι για τους λόγους που θα περίμενε κανείς. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ενωση από το 2010 είναι ζημιογόνα και δυσεπίλυτα, είναι όμως πρωτοφανές να υπάρχει μια ένωση 28 δημοκρατικών κρατών που δεν μπορούν να συμφωνήσουν μεταξύ τους επί της ουσίας στη ριζική λύση ούτε ενός ζητήματος!
Στο ζήτημα της οικονομίας, μετά από τη διάσωση των τραπεζών ως λύση στα προβλήματα του Βορρά, ο Νότος συνεχίζει να παραπαίει με ισχνή ανάπτυξη, τερατώδη ανεργία (ιδιαίτερα στις περιπτώσεις Ελλάδας, Ισπανίας, Ιταλίας) και με ένα τραπεζικό σύστημα σε συνεχή κρίση λόγω των κόκκινων δανείων. Τέτοιο είναι το πρόβλημα των κόκκινων δανείων μάλιστα, που ο Επίτροπος Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων Πιέρ Μοσκοβισί δήλωσε την Τετάρτη πως δεν έχει γίνει μεγάλη πρόοδος ώς τώρα. Έχουν φτάσει σε ύψος 1 τρις ευρώ στα κράτη μέλη της ΕΕ, επηρεάζοντας το τραπεζικό σύστημα, καθώς περιορίζουν τις δυνατότητες νέου δανεισμού σε χώρες όπως Κύπρος και Ιταλία.
Παράλληλα, η μισή Ευρώπη έχει ουσιαστικά μετατραπεί σε «φρούριο», έπειτα από την απόφαση κάποιων κρατών μελών να επαναφέρουν τους συνοριακούς ελέγχους, καταργώντας έτσι μονομερώς τη συνθήκη του Σένγκεν, για να ελέγξουν, στο ποσοστό που μπορούν, την παράτυπη μετανάστευση. Ιδιαίτερα στο μεταναστευτικό, η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι όμηρος των ακραίων αντιλήψεων των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης, τη λεγόμενη ομάδα Βίζεγκραντ (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία), που βάζουν διαρκώς εμπόδια, σηκώνοντας φράκτες και τείχη για να μην περάσουν οι πρόσφυγες στα σύνορά τους. Παράλληλα, προωθούν την ιδέα μιας «ευέλικτης αλληλεγγύης», όπου θα δεσμεύονται για συνδρομή στην ευρωπαϊκή βοήθεια α λα καρτ. Οξύμωρο είναι πάντως το γεγονός πως τα κράτη της ομάδας Βίζεγκραντ εκτιμούν πως η αλληλεγγύη μπορεί να είναι «ευέλικτη».
Βέβαια, το δεύτερο οξύμωρο μετά την «ευέλικτη αλληλεγγύη» είναι πως η Γερμανία ήταν ο κύριος τροχός για την ευρωπαϊκή διεύρυνση στην Ανατολική Ευρώπη το 2004, επιβάλλοντάς την μάλιστα σε άλλους εταίρους επί Καγκελαρίας του Χέλμουτ Κόλν, πιστεύοντας στην επ’ απείρου οικονομική και πολιτική επιρροή στα κράτη αυτά. Ομως τα κράτη αυτά δεν φάνηκαν έτοιμα να αποδεχθούν οποιαδήποτε δέσμευση για αλληλεγγύη στο προσφυγικό και μάλλον θεώρησαν την Ευρωπαϊκή Ενωση ως μια μηχανή παροχής διαρθρωτικών κονδυλίων δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ, εξ ου και οι αντιευρωπαϊκές εξάρσεις τους σε κάθε βήμα.
Το λαϊκό γνωμικό «ό,τι σπέρνεις θερίζεις» συνεπώς ισχύει για όλους, ακόμα και για τη Γερμανία.
Φυσικά, ας μην ξεχνάμε και το Brexit, το οποίο αποτελεί ίσως το χειρότερο σημείο της ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Η ΕΕ των πολλαπλών ταχυτήτων ως λύση;
Μπροστά στο πολλαπλό αδιέξοδο, στους ηγέτες της Ευρώπης γίνεται ξεκάθαρο πως η γηραιά ήπειρος δεν μπορεί να συνεχίσει να πορεύεται με τον ίδιο τρόπο. Με αφορμή το καταστροφικό 2016 και ιδιαίτερα το Brexit, τα έξι ιδρυτικά μέλη της Ε.Ε. (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Βέλγιο), φαίνεται να θέλουν να προωθήσουν μια νέα πολιτική, έτσι ώστε να ανακτήσουν -σε οποίο ποσοστό αυτό είναι δυνατό- τη πρωτοβουλία. Η συνθήκη της Λισαβόνας προβλέπει την ονομαζόμενη «ενισχυμένη συνεργασία», όπου κράτη μέλη που θέλουν να προωθήσουν μια βαθύτερη συνεννόηση μπορούν να δημιουργήσουν έναν στενότερο πυρήνα κρατών. Με τα σημερινά δεδομένα, τα έξι ιδρυτικά μέλη προωθούν την ιδέα αυτή με σκοπό να δημιουργήσουν έναν πυρήνα κρατών που θα υποστηρίζουν τη βαθύτερη ενοποίηση και τη συνεργασία σε θέματα όπως το μεταναστευτικό, περιθωριοποιώντας όσους δεν είναι διατεθειμένοι να ακολουθήσουν.

Ηδη έχουν γίνει αρκετές τοποθετήσεις υπέρ της Ευρώπης των δύο ταχυτήτων. Η Γερμανία Καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ έχει προσδεθεί στο άρμα αυτό λέγοντας νωρίτερα τον Φεβρουάριο πως: «Εχουμε ξεκάθαρα μάθει από την ιστορία των τελευταίων ετών πως θα υπάρξει όντως μια Ευρώπη διαφορετικών ταχυτήτων και πως δεν θα συμμετέχουν όλοι πάντα σε όλα τα βήματα ενοποίησης».

Η Ιταλία, ούσα και η οργανώτρια της Συνόδου, άδραξε άμεσα την ευκαιρία με αξιωματούχους της να λένε πως η δήλωση αυτή αποτελεί μια ξεκάθαρη τοποθέτηση της Καγκελαρίας στην πρωτοβουλία αυτή και έναν οδικό χάρτη για τη δήλωση της άτυπης Συνόδου.
Η βασική ιδέα είναι πως η «σκληρή» αυτή Ευρώπη που θα προκύψει μετά τη Ρώμη, θα βασίζεται σε ένα πυρήνα που θα αποτελείται από τις 19 χώρες της Ευρωζώνης, καθώς υπάρχουν ήδη βαθύτατες ρίζες διακοινοτικής συνεργασίας μεταξύ τους. Οι ακόλουθοι της πολιτικής αυτής θα πρέπει συνεπώς να δεσμεύονται στις πολιτικές τους και όσοι επιλέγουν την άρνηση, αργά ή γρήγορα θα υποχρεώνονται να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Βρετανίας.

Από την άλλη πλευρά, η ομάδα του Βίζεγκραντ δεν μένει με σταυρωμένα χέρια φυσικά. Ο επικεφαλής του κόμματος που κυβερνά την Πολωνία, Γιάροσλαβ Καζίνσκι, προειδοποίησε την προηγούμενη εβδομάδα την Καγκελάριο Μέρκελ πως η κίνηση αυτή θα προκαλούσε τη διάσπαση της Ενωσης και το τέλος της πολιτικής της καριέρας στις επικείμενες εκλογές του Σεπτεμβρίου.
Την ίδια στιγμή, αποτελεί λύση ο παραμερισμός κάποιων κρατών σε μια, κατά τα άλλα, «ενωμένη Ευρώπη»;

Αυτή τη στιγμή το μόνο δημόσιο έγγραφο είναι αυτό των κρατών του Μπενελούξ (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο), που καλεί για ενίσχυση της συνεργασίας στον τομέα των τεσσάρων ελευθεριών. Αυτές αποτελούν την ελεύθερη διακίνηση, την εγκατάσταση, την παροχή υπηρεσιών και την κίνηση κεφαλαίων, καθώς και την ενίσχυση της ενιαίας αγοράς και της κοινωνικής διάστασης.
Ο γαλλο-γερμανικός άξονας αναμένεται να τοποθετηθεί σύντομα επί του θέματος, έχοντας όμως δώσει σαφή σημάδια σύμπλευσης με την ιδέα των πολλών ταχυτήτων.

Συνεπώς, το ερώτημα είναι κατά πόσο η διάσπαση της ΕΕ σε μικρότερες υπο-ομάδες, με διακριτό συντονισμό και συνοχή, θα προσδώσει λύσεις στα προαναφερθέντα προβλήματα. Απάντηση δεν υπάρχει ακόμα. Συνήθως τη δίνει ο χρόνος και όχι οι αναλυτές. Είναι, όμως, βέβαιο πως θα κάνει τις ηγεσίες ορισμένων κρατών να κατανοήσουν πως ο μη σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των προσφύγων και η αντιμετώπισή τους με μίσος, μπορεί να έχει συνέπειες, έστω και αν έρχεται από κυβερνήσεις που έχουν να απαντήσουν για πολλά άλλα λάθη.