Συνέδριο ΟΑΣΕ: Συνεχίζονται οι προκλήσεις για την ελευθερία του Τύπου

Η ελευθερία της έκφρασης και του Τύπου, αλλά και οι προκλήσεις με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι οι δημοσιογράφοι κατά την εκτέλεση του επαγγέλματος τους, στην Κύπρο και σε άλλες χώρες του κόσμου, απασχόλησαν τις εργασίες ενός συνεδρίου που διοργανώθηκε τη Δευτέρα, στο Σπίτι της Συνεργασίας, στη Λευκωσία.

Οι ομιλητές του συνεδρίου, που περιελάμβαναν δημοσιογράφους, εκπροσώπους Ενώσεων του Τύπου, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), αλλά και διπλωμάτες και μέλη ΜΚΟ, ανέφεραν ότι οι προκλήσεις και τα νομοθετικά εμπόδια αυξάνονται, την ώρα που 200 λειτουργοί του Τύπου βρίσκονται στη φυλακή σε χώρες της Ευρώπης και πολλοί εγκαταλείπουν το επάγγελμα λόγω των συνεχιζόμενων δυσκολιών.

Συνδιοργανωτές του συνεδρίου, με τίτλο «Προκλήσεις για την Ελευθερία του Τύπου: Η κατάσταση διεθνώς και στην Κύπρο», ήταν το Γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Κύπρο, το Κυπριακό Κέντρο PRIO, τα Υπουργεία Εξωτερικών της Δανίας, της Φιλανδίας και της Νορβηγίας, καθώς και η Πρεσβεία της Σουηδίας.

Στον χαιρετισμό της η Πρέσβειρα της Σουηδίας στην Κύπρο Anna Olsson Vrang αναφέρθηκε στους κινδύνους με τους οποίους βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη η ελευθερία της έκφρασης και των ΜΜΕ σε διάφορα μέρη του κόσμου, κάτι που όπως είπε, θέτει σε κίνδυνο τα ίδια τα θεμέλια της δημοκρατίας.

Είπε ότι Σουηδία και Φιλανδία γιόρτασαν πρόσφατα την 250η επέτειο από την υπογραφή της Πράξης για την Ελευθερία του Τύπου, της πρώτης παγκοσμίως, όπως ανέφερε η Πρέσβειρα. Η κ. Olsson Vrang παρουσίασε επίσης ένα βίντεο που δημιουργήθηκε με αφορμή την επέτειο αυτή, προβάλλοντας το μήνυμα ότι «ο κόσμος μπορεί να καταστεί αφόρητα σιωπηρός χωρίς της ελευθερία του λόγου».

Σε οπτικογραφημένο μήνυμά τους προς τους συμμετέχοντες του συνεδρίου, η πρώτη Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Maired McGuinness ανέφερε ότι το ΕΚ υποστηρίζει θερμά την ελευθερία του Τύπου. Πρέπει να κάνουμε ό,τι είναι δυνατό για να διασφαλίσουμε ότι η εργασία των δημοσιογράφων τυγχάνει προστασίας και στήριξης, είπε.

«Ως πρώην δημοσιογράφος, εκτιμώ ιδιαίτερα την ελευθερία του Τύπου στην προσπάθεια για εξεύρεση της πληροφορίας, στην αναμετάδοση αυτής της πληροφορίας χωρίς φόβο ή κατά τρόπο ευνοϊκό» είπε η κ. McGuinness.

Το Ευρωκοινοβούλιο δίνει επίσης μεγάλη αξία στην ελευθερία του Τύπου, συνέχισε, και είπε ότι συνεργαζόμαστε με τους δημοσιογράφους και τους εκπροσώπους των ΜΜΕ για να διασφαλίσουμε ότι η ελευθερία του Τύπου διαφυλάσσεται και καλλιεργείται πραγματικά.

Υπάρχουν σήμερα 200 δημοσιογράφοι πίσω από τα κάγκελα της φυλακής στις χώρες μέλη του ΟΑΣΕ, ανέφερε η Dunja Mijatovic, εκπρόσωπος του οργανισμού και υπεύθυνη για την Ελευθερία του Τύπου. Η κ. Mijatovic υπογράμμισε επίσης την ευκαιρία που έχουν ε/κ και τ/κ ΜΜΕ να διαδραματίσουν έναν ιστορικό, όπως είπε ρόλο, κατά την κάλυψη των συνομιλιών για τη διευθέτηση του Κυπριακού.

Η εκπρόσωπος του ΟΑΣΕ, κεντρική ομιλήτρια τυ συνεδρίου, είπε ότι η βασική απειλή στα 57 κράτη μέλη του οργανισμού είναι το ιδιαίτερα χαμηλό επίπεδο ασφάλειας για τους δημοσιογράφους. «Οι δημοσιογράφοι απειλούνται απλώς και μόνο επειδή κάνουν τη δουλειά τους» συνέχισε, ενώ πρόσθεσε ότι «αυτό συμβαίνει στον 21ο αιώνα και ακόμη μιλάμε για δημοκρατία».

Αναφερόμενη στις φυλακίσεις δημοσιογράφων, είπε ότι 200 μέλη του Τύπου είναι έγκλειστοι στα κράτη μέλη του ΟΑΣΕ, κάποιοι υπό άθλιες συνθήκες, ενώ μερικοί εξ αυτών κατηγορούνται για αδικήματα που δεν σχετίζονται με την εργασία τους ή για αδικήματα όπως διασπορά τρομοκρατικής προπαγάνδας.

Η κ. Mijatovic αναφέρθηκε και στην αντιτρομοκρατική νομοθεσία διαφόρων κυβερνήσεων, λέγοντας ότι τέτοια μέτρα μπορεί ενδεχομένως να επηρεάσουν αρνητικά την ελευθερία της έκφρασης. Βεβαίως και υπάρχει η ανάγκη για ασφαλείς κοινωνίες και οι κυβερνήσεις πρέπει να πάρουν μέτρα προς την κατεύθυνση αυτή, όχι όμως εις βάρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πρόσθεσε ενώ είπε ότι «πρέπει να αποδεχόμαστε και τις απόψεις που δεν μας αρέσουν».

Μιλώντας για τις «ψευδείς ειδήσεις», η εκπρόσωπος του ΟΑΣΕ είπε ότι δεν είναι δουλειά των κυβερνήσεων, αλλά των δημοσιογράφων να κάνουν κάτι για τον περιορισμό του φαινομένου, προειδοποιώντας ότι τυχόν κυβερνητικά μέτρα μπορεί να θέσουν εμπόδια στην ελευθερία του λόγου.

Η κ. Mijatovic μίλησε τέλος και για τον ρόλο των ε/κ και τ/κ ΜΜΕ κατά την κάλυψη των συνομιλιών για το Κυπριακό και είπε ότι οι δύο κοινότητες στην Κύπρο πρέπει να διασφαλίσουν ότι τα ΜΜΕ μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους ελεύθερα.

Παραμένει κορυφαίας σημασίας το να είναι ελεύθερα τα ΜΜΕ και οι δημοσιογράφοι κατά την κάλυψη των διαπραγματεύσεων, είπε και υπογράμμισε την ανάγκη για πρόσβαση σε πλουραλιστική ενημέρωση. Οι δημοσιογράφοι, μέσω της εργασίας τους, μπορούν να διευκολύνουν τους ανθρώπους να πάρουν αποφάσεις βασισμένες στην ενημέρωση, για το μέλλον της Κύπρου, κατέληξε.

Οι Jonathan Lundqvist, Andrey Richter και Janne Virkunen ήταν οι κύριοι ομιλητές του πρώτου πάνελ του συνεδρίου με τίτλο “Παγκόσμιες τάσεις στην Ελευθερία του Τύπου”.

Ο Jonathan Lundqvist, Πρόεδρος του σουηδικού τμήματος του Οργανισμού Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (Reporters Without Borders), στη δική του παρέμβαση μίλησε για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι τα τελευταία χρόνια, παραθέτοντας και στατιστικά στοιχεία. Όπως είπε, τουλάχιστον 76 δημοσιογράφοι δολοφονήθηκαν τον περασμένο χρόνο ανά το παγκόσμιο, τουλάχιστον 348 φυλακίστηκαν, κυρίως στην Τουρκία, και 52 δημοσιογράφοι έπεσαν θύματα απαγωγής.

Όπως σημείωσε, οι αριθμοί αυτοί μπορεί να είναι μειωμένοι σε σχέση με προηγούμενα χρόνια, το οποίο δεν οφείλεται στο γεγονός η κατάσταση βελτιώθηκε αλλά επειδή έγινε τόσο κακή σε πολλές χώρες που δεν έχουν παραμείνει πολλοί δημοσιογράφοι στο επάγγελμα.

Ανέφερε πως η δημοσιογραφία είναι πολύ δύσκολο αν όχι αδύνατον να ασκηθεί στην πράξη σε πολλές χώρες λόγω των δυσκολιών που επιβάλλονται στους δημοσιογράφους εις το όνομα των νόμων κατά της τρομοκρατίας και πολλών άλλων νομικών ζητημάτων.

Σε άλλο σημείο της ομιλίας του, ο κ. Lundqvist είπε πως οι δημοσιογράφοι θεωρούνται χρήσιμοι για να πουν τι συμβαίνει στον κόσμο, όμως τώρα, με την ευρεία διάδοση των μέσω κοινωνικής δικτύωσης, θεωρούνται ως τα άτομα που θέτουν ενοχλητικά ερωτήματα, και συνεπώς είναι πολύ πιο εύκολο τώρα να στρέψει κάποιος ένα όπλο εναντίον ενός δημοσιογράφου.

Ο Andrey Richter, Ανώτερος Σύμβουλος Εκπροσώπου του ΟΑΣΕ για την Ελευθερία Τύπου, μεταξύ άλλων, αναφέρθηκε στις βασικές προκλήσεις που τα μέσα ενημέρωσης αντιμετωπίζουν σήμερα. Μία από τις κύριες προκλήσεις, όπως είπε, είναι η θέσπιση του χώρου ελευθερίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Τόνισε, ακόμη, ότι σε κάθε γωνιά του κόσμου υπάρχουν προκλήσεις που συνδέονται με την ελευθερία της έκφρασης. Ο κ. Richter είπε επίσης ότι σε ορισμένες χώρες, οι κυβερνήσεις έχουν υιοθετήσει πολιτικές για θέματα ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων των στρατηγικών καταπολέμησης της τρομοκρατίας, που περιορίζουν την ελευθερία του λόγου.

Ο Janne Virkumen, πρώην αρχισυντάκτης στην εφημερίδα Helsing Sanomat της Φινλανδίας, μίλησε στην παρουσίασή του για την ελευθερία του λόγου, η οποία, όπως τόνισε, είναι το θεμέλιο για την οικοδόμηση μιας ελεύθερης κοινωνίας και μιας κοινής ευημερίας.

Ο κ. Virkumen αναφέρθηκε μεταξύ άλλων για τις ανησυχίες που υπάρχουν σε ό,τι αφορά την ελευθερία του Τύπου στην Ευρώπη και έκανε συγκεκριμένη αναφορά στην κατάσταση που επικρατεί στην Τουρκία. Όπως είπε, η ελευθερία του λόγου έχει τα τελευταία χρόνια περικοπεί κατά τη διάρκεια της αυταρχικής διακυβέρνησης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, και ότι υπάρχουν τουλάχιστον 150 δημοσιογράφοι στη φυλακή σήμερα στην Τουρκία, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα για μια δίκαιη δίκη.

Τόνισε τα συστατικά στοιχεία για τη δημιουργία μιας ελεύθερης κοινωνίας: Δημοκρατία, θεμελιώδη δικαιώματα, ανθρώπινα δικαιώματα, ελευθερία του λόγου και αξιόπιστο νομικό σύστημα. “Όταν έχετε όλα αυτά, μπορείτε να έχετε μια σταθερή κοινωνία με ισχυρούς θεσμούς. Χωρίς σταθερότητα και ισχυρά θεσμικά όργανα δεν μπορείτε να έχετε την ελευθερία και τη δυνατότητα για καλή ζωή για όλους”, τόνισε.

Ακολούθησε το δεύτερο μέρος του συνεδρίου, με τίτλο “Δομικά και πολιτικά εμπόδια στην ελευθερία του Τύπου στην Κύπρο”. Τα ΜΜΕ στην Κύπρο λειτουργούν ως πυλώνας της δημοκρατίας, αλλά την ίδια στιγμή λειτουργούν και ως μοχλός χειραγώγησης της, ανέφερε στην ομιλία του ο Πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών Κύπρου (ΕΣΚ), Γιώργος Φράγκου, κάνοντας παράλληλα λόγο για σοβαρά ελλείμματα πλουραλισμού σε όλα τα κυπριακά ΜΜΕ.

«Κατά κανόνα, η άλλη άποψη, η αντίθετη άποψη, στα κυπριακά ΜΜΕ, όταν δεν αγνοείται παντελώς, υποβαθμίζεται, απαξιώνεται και συχνά διαστρεβλώνεται και λοιδορείται» είπε, ενώ πρόσθεσε ότι ο Τύπος και τα ΜΜΕ «βρίθουν μονοσήμαντων, μονόπλευρων και επιλεκτικών προσεγγίσεων».

Αναφερόμενος στην κάλυψη του Κυπριακού, είπε ότι δεσπόζουν ο αρνητισμός, τα φοβικά σύνδρομα, ο σκεπτικισμός, η καχυποψία και η αμφισβήτηση. Μίλησε για τις τρέχουσες συνομιλίες και είπε ότι «στα πλείστα ρεπορτάζ πολλών ΜΜΕ στην Κυπριακή Δημοκρατία ιχνηλατείται μια πνοή προκατάληψης, απόρριψης και μη αποδοχής αυτών των τόσο κοσμογονικών και εν ολίγοις ελπιδοφόρων εξελίξεων», ενώ «η θετική οπτική γωνία στα πράγματα παρασιωπάται ή απουσιάζει εντελώς».

Μιλώντας καθ’ υπερβολή και με μια δόση κυνισμού, όπως είπε, «οι δημοσιογράφοι στην Κύπρο είναι ελεύθεροι να εκφράσουν την άποψή τους, φτάνει αυτή να συμπίπτει με την άποψη του εκδότη ή του καναλάρχη τους» ή «να μην θίγει τα οικονομικά συμφέροντα ή τα πολιτικά πιστεύω του εκδότη ή του καναλάρχη τους». «Όλα τα πιο πάνω βέβαια λέχθηκαν καθ’ υπερβολή», πρόσθεσε, «ωστόσο δεν παύουν ν’ αποτελούν βασικό αν όχι κυρίαρχο συστατικό στοιχείο της συνολικής πραγματικότητας».

Είπε τέλος ότι θα ήταν καλό να επιδιωχθεί περαιτέρω φιλελευθεροποίηση της ειδικής νομοθεσίας περί λιβέλου, καθώς λειτουργεί σε αρκετές περιπτώσεις ως τροχοπέδη για την ελευθερία του Τύπου, με τον φορμαλιστικό, τυπολατρικό τρόπο με τον οποίο εφαρμόζεται από την κυπριακή Δικαιοσύνη.

Ο Πρόεδρος της τ/κ Ένωσης Δημοσιογράφων Sami Ozuslu αναφέρθηκε στο ραδιοτηλεοπτικό τοπίο στα κατεχόμενα, λέγοντας πως παρά την πληθώρα τ/κ Μέσων, η επιρροή τους είναι περιορισμένη σε σχέση με τα ΜΜΕ που εκπέμπουν από την Τουρκία.

Υπάρχουν περίπου 9 τοπικά κανάλια, όμως όλοι βλέπουν τα κανάλια από την Τουρκία, είπε ο κ. Ozuslu, μιλώντας μέσω διερμηνέα, για να προσθέσει ότι το μερίδιο τηλεθέασης των τ/κ τηλεοπτικών σταθμών ανέρχεται μόλις στο 17%.

Μίλησε ακολούθως για την κατάσταση που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι στην Τουρκία, όπου πολλοί είναι υπό διωγμό. Σύμφωνα με τον κ. Ozuslu, οι Τ/κ δημοσιογράφοι δεν επηρεάζονται άμεσα από αυτήν την κατάσταση, ωστόσο επικρατεί ένα κλίμα φόβου λόγω της οργάνωσης «ΦΕΤΟ» και των υποστηρικτών της στον Τύπο.

Ο Πρόεδρος των Τ/κ δημοσιογράφων είπε τέλος ότι υπάρχει έμμεση λογοκρισία στα κανάλια μέσω του «οργανισμού ραδιοτηλεόρασης» του ψευδοκράτους, ανέφερε όμως ότι τα πράγματα είναι καλά όσον αφορά την ελευθερία του Τύπου. Κατά την έκφρασή του, κανένας δημοσιογράφος δεν έχει τιμωρηθεί για την αρθρογραφία του, πέραν κάποιων περιπτώσεων που αφορούσαν περιστατικά δυσφήμισης.

Η Μαρία Αγγελή, από το MIGS, μίλησε στην παρουσίαση της για την ισότητα των φύλων και τα ΜΜΕ, σημειώνοντας αρχικά ότι ο κύκλος της ανισότητας δρα σε πάρα πολλά επίπεδα, όπως στο χάσμα αμοιβών, στις θέσεις εξουσίες, στα ΜΜΕ και στα ΔΣ των εταιρειών και των οργανισμών. Σημείωσε πως όλες αυτές οι ανισότητες, κάνουν τις γυναίκες πολύ πιο ευάλωτες στη βία, και σύμφωνα με έρευνες η μια στις δύο γυναίκες που δολοφονούνται είναι θύματα πρώην ή νυν συντρόφων τους ή μέλη των οικογενειών τους.

Όπως σημείωσε η κ. Αγγελή, τα ΜΜΕ ως βασικός φορέας της κοινωνίας, παράγουν και αναπαράγουν αυτές ανισότητες, και σημείωσε πως ένας από τους τρόπους που αναπαράγεται αυτή η ανισότητα είναι πως στα ΜΜΕ κυριαρχεί η φωνή της κυρίαρχης αρρενωπότητας ενώ αποσιωπάται η φωνή της γυναίκας. Σύμφωνα με τα στοιχεία, ανά το παγκόσμιο μόλις το 24% των ανθρώπων στις ειδήσεις των ΜΜΕ ήταν γυναίκες. Στην Κύπρο το ποσοστό αυτό είναι κάτω του μέσου όρου και ανέρχεται στο 19%, ενώ μόνο σε χώρες της Σκανδιναβίας ανεβαίνει πάνω από τον μέσο όρο, καθώς στη Δανία ανέρχεται στο 25%, στη Φινλανδία στο 29% και στη Σουηδία το 31%.

Ο Mete Hatay, από το Κυπριακό Κέντρο PRIO, μίλησε στη δική του παρουσίαση για τα Εναλλακτικά και τα νέα ΜΜΕ και στο πώς αυτά λειτουργούν στην σύγχρονη κοινωνία. Οπως είπε, πολλά από τα εναλλακτικά ΜΜΕ έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις ανά το παγκόσμιο, όπως στην αραβική άνοιξη, σε εξελίξεις στην Τουρκία, όπως και στην πρόσφατη εκλογική καμπάνια του νεοεκλεγέντα Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλτ Τραμπ.

Ο κ. Hatay παρομοίασε τα εναλλακτικά ΜΜΕ με καρναβάλι, και σημείωσε πως αυτά στηρίζονται πολύ στην εικόνα, και μερικές φορές στη χιουμοριστική εικόνα η οποία δημιουργείται και μέσω του photoshop. Δίνοντας διάφορα παραδείγματα, είπε πως μια εικόνα όχι απλώς αποτυπώνει χίλιες λέξεις αλλά στέλνει και πάρα πολλά μηνύματα. Παράλληλα, τα εναλλακτικά ΜΜΕ επιδίδονται και στο κυνήγι μαγισσών, καταστρέφοντας αρκετές φορές καριέρες και σπιλώνοντας υπολήψεις. Άλλες φορές μπορεί να επιδίδονται στη δημιουργία στερεοτύπων, όπως για παράδειγμα στους μετανάστες, δίδοντας εικόνες με τρόπο αρνητικό. Όλα αυτά, κατέληξε, καταναλώνονται με μεγάλη ταχύτητα, και μερικές φορές μετά από λίγο εξαφανίζονται.