Τα “Fake News” στο κυπριακό δημοσιογραφικό τοπίο

Του

Γιώργου Φράγκου*

Οι ψευδείς, οι χαλκευμένες ειδήσεις συνιστούν πρώτα απ’ όλα βάναυση βεβήλωση του πολιτικού πολιτισμού και ως τέτοιες πρέπει να αντιμετωπίζονται αποφασιστικά. Συνιστούν παράλληλα κατάφωρη παραβίαση κάθε μορφής δημοσιογραφικής δεοντολογίας και ως τέτοιες πλήττουν ακαριαία τον επαγγελματισμό και την αξιοπιστία των ΜΜΕ και των λειτουργών τους.

Χαλκευμένες ειδήσεις ανέκαθεν υπήρχαν, ίσως από την έκδοση και κυκλοφορία της πρώτης εφημερίδας και εντεύθεν. Όπως η δημοσιογραφία εξελίσσεται τεχνολογικά, στον ίδιο βαθμό και προς την ίδια κατεύθυνση εξελίσσεται και η χάλκευση των ειδήσεων. Απλώς στις μέρες μας η χάλκευση γίνεται ευκολότερη, επικινδυνότερη και ενδεχομένως επιδραστικότερη.

Ούτως ή άλλως τα “fake news” στις μέρες μας, αλλά και διαχρονικά, ένα και μοναδικό στόχο και σκοπό είχαν και έχουν: τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης, την ποδηγέτησή της σε συμπεράσματα και απόψεις που ουδόλως εδράζονται σε πραγματικά δεδομένα και πραγματικά γεγονότα. Τα “fake news” είναι εξ αντικειμένου και apriori τοξικά για τη δημοκρατία, τον πλουραλισμό, την ελευθεροτυπία. Τα “fake news” μολύνουν την αξιοπιστία και την επιδραστικότητα του συνόλου των ΜΜΕ, είτε αυτά υποπίπτουν στο συγκεκριμένο ατόπημα, είτε όχι.

Σε μια ευνομούμενη πολιτεία, σ’ ένα σύγχρονο κράτος η δράση για περιορισμό, έλεγχο και ανάσχεση των “fake news”, αλλά και δίωξη όσων επιδίδονται σε αυτά είναι επιβεβλημένη και θεσμικά εξοπλισμένη. Στην Κύπρο το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία των ΜΜΕ, έντυπων, ηλεκτρονικών και διαδικτυακών εξακολουθεί, δυστυχώς, να παρουσιάζει κενά και ελλείψεις. Οι ελλείψεις αυτές αφορούν κατά κύριο λόγο τον διαδικτυακό χώρο, τη δεοντολογία, αλλά και τα “fake news”. Η νέα νομοθεσία περί Τύπου τελεί υπό εκπόνηση. Εμείς, ως ΕΣΚ, ως εμπλεκόμενος φορέας στο διάλογο για τη νέα νομοθεσία θα κάνουμε ό,τι περνά από το χέρι μας προκειμένου αυτά τα κενά και οι ελλείψεις να συμπληρωθούν.

Ωστόσο, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι στον νέο κύκλο διαβούλευσης για την υπό εκπόνηση νέα νομοθεσία περί Τύπου η Ένωση Συντακτών δεν έχει ακόμη κληθεί να εκφέρει απόψεις. Έχουμε την αίσθηση -και λυπούμαι που υποχρεώνομαι να το πω- ότι κάπου, ερήμην εμάς των δημοσιογράφων, ράβεται ένα κοστούμι το οποίο στη συνέχεια θα κληθούμε να φορέσουμε. Χωρίς συμμετοχή στη διαδικασία ραψίματος πάντως, το εν λόγω κοστούμι μπορεί και να μας στενεύει στον καβάλο…

Επανέρχομαι όμως στο θέμα μας. Λόγω των ιδιαιτεροτήτων που προσδίδει στην πατρίδα μας το μικρό μέγεθός της, τα εγχώρια “fake news” έχουν μικρότερη διάρκεια ζωής απ’ όση ενδεχομένως έχουν διεθνώς. Κι αυτό διότι είναι ευκολότερο να αποκαλυφθεί ένα ψέμα σε μια αριθμητικά μικρή κοινωνία, παρά σε μια πολυπληθέστερη.

Από την άλλη, θα πρέπει να πούμε ότι και οι θεματικές των “fake news” είναι στην Κύπρο πιο περιορισμένες απ’ ό,τι συμβαίνει αλλού. Κατά πρώτο και κύριο λόγο τα “fake news” στην Κύπρο έχουν πολιτική χροιά και χαρακτήρα. Κατά δεύτερο έχουν οικονομική υφή. Και μάλλον στην τρίτη θέση θα πρέπει να κατατάξουμε τις χαλκευμένες ειδήσεις που έχουν να κάνουν με το ”life style” και την προσωπική ζωή των ούτω καλουμένων ”celebrities”.

Το πιο κραυγαλέο, το πιο κλασικό και πιο ντροπιαστικό “fake news” που καταγράφηκε ποτέ στη σύγχρονη ιστορία του τόπου μας ήταν αμιγώς πολιτικό. Ήταν στις αρχές της δεκαετίας του ‘90, παραμονές προεδρικών εκλογών, και αφορούσε δημοσίευμα εφημερίδας που προέβαλε τον ισχυρισμό ότι ο Γλαύκος Κληρίδης ήταν πράκτορας των Ναζί. Αυτό το συμβάν ήταν και παραμένει ένα όνειδος για την κυπριακή δημοσιογραφία ειδικά, αλλά και για τον πολιτικό μας πολιτισμό γενικά.

Γενικά ομιλούντες, οι κύριοι αυτουργοί “fake news” στην Κύπρο δεν είναι δημοσιογράφοι, αλλά πολιτευτές. Και δεν το καταγράφω αυτό ως ελαφρυντικό για το δημοσιογραφικό σινάφι, αλλά για να καταδείξω τον δεσπόζοντα ρόλο που διαδραματίζει η πολιτική -για την ακρίβεια η μικροπολιτική- στη χάλκευση ειδήσεων. Ακόμα και στις περιπτώσεις που οι πολιτικοί δεν είναι αυτουργοί των “fake news”, αποτελούν την πρωτογενή πηγή για τη δημιουργία τους.

Υπάρχουν, κι ενδεχομένως θα πρέπει να ενισχυθούν και να διευρυνθούν, θεσμοθετημένες διαδικασίες πάταξης των “fake news”. Ωστόσο, ο μεγαλύτερος τιμωρός ήταν και παραμένει η κοινή γνώμη, η κοινωνία των πολιτών. Αρνητικός συντελεστής σε αναγνωσιμότητα, ακροαματικότητα, τηλεθέαση, επισκεψιμότητα μπορεί να επιφέρει συμμόρφωση των ΜΜΕ κατά τρόπο καταλυτικό.

*Πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών Κύπρου