Τάκη Χατζηδημητρίου: Μια νέα ματιά στη δεκαετία 1950-59

Τάκη Χατζηδημητρίου: Μια νέα ματιά στη δεκαετία 1950-59

Με το βιβλίο «Κύπρος 1950-1959: Το τέλος του αλυτρωτισμού», Παπαζήσης, 2018, ο Τάκης Χατζηδημητρίου προσφέρει πολλαπλά ερεθίσματα για μια νέα ματιά στην κρίσιμη αυτή δεκαετία του Κυπριακού. Όπως προϊδεάζει ο ίδιος τον αναγνώστη, «το βιβλίο δεν είναι ούτε απομνημονεύματα ούτε ιστορία. Η συγγραφή του […] πήγασε μέσα από εκείνα που έζησα, που έμαθα, και που αργότερα ερεύνησα […] αναζητώντας την αλήθεια πέρα από τους μύθους που συντηρεί η λαϊκή μνήμη, […] την αλήθεια όπως τη βλέπω σήμερα, από απόσταση χρονική και συναισθηματική». Είναι το βιβλίο μια πραγματεία για την ιστορία της περιόδου, στην οποία ο συγγραφέας καταθέτει την προσωπική του μαρτυρία για τα γεγονότα που έζησε καθώς και προσωπικές μαρτυρίες άλλων δρώντων της εποχής. Το πιο σημαντικό, προσφέρει μια νηφάλια κριτική θεώρηση των εξελίξεων , την οποία τεκμηριώνει με πλήθος βιβλιογραφικών πηγών επιπλέον προς τις προσωπικές μαρτυρίες και πρωτογενείς πηγές από τον Τύπο της εποχής.

Γιος αγωνιστή των Βαλκανικών Πολέμων και της Μικρασιατικής Εκστρατείας, όντας τελειόφοιτος του Παγκύπριου Γυμνασίου, έχει άμεση επαφή με τον Μακάριο, και, κατά το ιδρυτικό συνέδριο της Παγκύπριας Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας (ΠΕΟΝ) που ίδρυσε ο Μακάριος με στόχο την προώθηση της ιδέας του ενωτικού αγώνα μέσα στους νέους, εκλέγεται επαρχιακός Γραμματέας Λευκωσίας (1951). Στα χρόνια του αγώνα και των μεγάλων λαϊκών κινητοποιήσεων σε Κύπρο και Ελλάδα, ο Τάκης Χατζηδημητρίου, φοιτητής στην Αθήνα, βρίσκει τον εαυτό του σε ένα νέο πολιτικό σχολείο. Ενώ πρωταγωνιστεί στις φοιτητικές κινητοποιήσεις για την Κύπρο, κοντά στον θείο του Λουκή Ακρίτα, ένα φωτισμένο διανοούμενο και πολιτικό ενταγμένο τότε στο Κίνημα Πλαστήρα κι ύστερα στις δυνάμεις του Κέντρου, διδάσκεται βιωματικά τη διαλεκτική σχέση πολιτικής και πραγματικότητας, ασκείται στη γνώση και την ικανότητα να αναθεωρεί. Ζώντας από μέσα τις φοιτητικές και τις ευρύτερες μαχητικές κινητοποιήσεις του ελληνικού λαού για την Κύπρο, πιάνει το σφυγμό των Ελλήνων της εποχής, που ήταν το αίτημα απαλλαγής από τη δουλική υποτέλεια των μετεμφυλιακών δεξιών κυβερνήσεων στις ΗΠΑ και τη Βρετανία, και αποκατάστασης της εθνικής ανεξαρτησίας και της λαϊκής κυριαρχίας.

Συζητώντας την πορεία του αγώνα προχωρεί σε μια βεμπεριανή προσέγγιση της ιστορίας στα πλαίσια της οποίας κάνει σαφή διάκριση ανάμεσα στο γνήσιο συλλογικό αίσθημα και την ψυχική ετοιμότητα του λαού για μαχητικό αγώνα και στο ρόλο του ηγέτη, ο οποίος «αναλαμβάνει προσωπικές ευθύνες, διαπραγματεύεται, κάνει πολύπλοκους χειρισμούς, και σε πολλές περιπτώσεις, καταλήγει σε συμβιβασμούς». Όπως διαπιστώνει όμως, έλειψε από τους αρχηγούς «ο προβληματισμός της ευθύνης». «Ηγέτες -σημειώνει- που ξεπήδησαν μέσα από την Εκκλησία, φορείς ενός δογματικού πνεύματος του παρελθόντος, σε συνεργασία με άλλους που αναδύθηκαν μέσα από τις πιο ακραίες συντηρητικές κι εμφυλιοπολεμικές καταστάσεις της Ελλάδας, ήταν δύσκολο να αναθεωρούν προσανατολισμούς και τακτικές». Μέσα σε τέτοιες συνθήκες «αποδείχτηκε δύσκολο έως αδύνατο εγχείρημα η αποδέσμευση του αιτήματος της κυπριακής ελευθερίας από την αλυτρωτική ιδεολογία και η ένταξή του στα αντιαποικιακά δεδομένα της εποχής». Συνολική κριτική αποτίμηση: «Δεν ήταν μονόδρομος η πορεία του Κυπριακού. Ήταν επιλογή». Συζητά επίσης τις δύο γραμμές, που, από τη Διασκεπτική και μετά, βρίσκονταν σε ευθεία αντιπαράθεση, αυτήν της εξελικτικής πορείας που υποστηριζόταν από την Αριστερά και ελεύθερους διανοουμένους από τη μια, κι από την άλλη, αυτήν της απόλυτης εμμονής στην αδιαπραγμάτευτη Ένωση που υποστηριζόταν από την Εθναρχία και τη συντηρητική Δεξιά. Θεωρεί ως καθοριστικής σημασίας τη μεταφορά στην Κύπρο του εμφυλιοπολεμικού κλίματος της Ελλάδας, στα πλαίσια του οποίου μια παροπλισμένη Αριστερά εγκαταλείπει τη διαλεκτική προσέγγιση της εξελικτικής πορείας εκχωρώντας στην Εθναρχία την πλήρη μονοπώληση του αγώνα στον δογματικό στόχο της απόλυτης λύσης.

Το βιβλίο συζητά επίσης εκτεταμένα δύο βασικές στρεβλώσεις του κυπριακού απελευθερωτικού κινήματος. Η πρώτη αφορούσε την αποκοπή του από το παγκόσμιο αντιαποικιακό κίνημα ως εκ της αδυναμίας της ηγεσίας να υπερβεί τα αναχρονιστικά στεγανά του αλυτρωτισμού. Μέσα από την κριτική θεώρηση αυτής της στρέβλωσης, προβάλλει η φωτεινή φυσιογνωμία του Ινδού αντιπροσώπου στον ΟΗΕ, Κρίσνα Μένον , ο οποίος, από την πρώτη προσφυγή στον ΟΗΕ (1954), εντάσσοντας το Κυπριακό στο ευρύτερο αντιαποικιακό κίνημα, εισηγείτο, με μοναδική όσο και πειστική συνέπεια, την ανεξαρτησία, για να εισπράττει ύβρεις από την ελληνική πλευρά «ως πράκτορας της Βρετανίας» ή ως «μεγαλόσχημος ηλίθιος που αρνείτο στην Κύπρο την ελευθερία»!… Η δεύτερη στρέβλωση αφορούσε την αδυναμία, μάλλον την απροθυμία, της Εθναρχίας να αξιοποιήσει το λαϊκό αίσθημα καθιστώντας το λαό ουσιαστικό μέτοχο -αντί πειθήνιο ουραγό- σε έναν ευρύ αντιπροσωπευτικό πολιτικό αγώνα, όπως εισηγείτο, ανάμεσα σε πολλούς άλλους, ο Λουκής Ακρίτας. Η από μέρους του Μακάριου επιλογή του ένοπλου αγώνα, καθώς και του αρχηγού της κακόφημης οργάνωσης «Χ» ως στρατιωτικού αρχηγού, είχε, όπως καταδεικνύεται από την παράθεση των γεγονότων , καθοριστικές αρνητικές συνέπειες στην περαιτέρω πορεία του αγώνα. Πέραν του ασφυκτικού εγκλεισμού ενός γνήσιου απελευθερωτικού κινήματος στο ελλαδικό μετεμφυλιακό κλίμα, τόσο η στοχοθεσία όσο και η μορφή του αγώνα δεν επέτρεψαν τη διαλεκτική σχέση με την πραγματικότητα που θα έδινε στην ηγεσία περιθώρια ελιγμών και τη δυνατότητα προσαρμογής της στρατηγικής της ώστε να απαντά στις προκλήσεις της συγκυρίας. Και όταν ακόμα ο Μακάριος, μπροστά στο φάσμα της διχοτόμησης, στρέφεται προς την ανεξαρτησία, το βιβλίο αναδεικνύει, μέσα από το θέατρο που παίχθηκε στο Λάνκαστερ Χάουζ, εκείνα τα στοιχεία που, σε λανθάνουσα τότε μορφή, θα εκδηλώνονταν αργότερα οδηγώντας σε παλινδρόμηση προς τον αλυτρωτισμό, μια εξέλιξη που θα οδηγούσε στην κατάρρευση του νεότευκτου κράτους και, τελικά, στην καταστροφή του 1974.

Καταληκτικά, το βιβλίο αποτελεί σημαντική συμβολή στην ιστοριογραφία του Κυπριακού, τόσο με τον εμπλουτισμό της ιστορικής μαρτυρίας, όσο και με τη διαλεκτική προσέγγιση του συγγραφέα. Μακράν οποιασδήποτε προσπάθειας αυτοδικαίωσης, ο Τάκης Χατζηδημητρίου διευρύνει την οπτική του αναγνώστη παρέχοντάς του ερεθίσματα για μια βαθύτερη κατανόηση της ιστορίας.

Χρυσόστομος Περικλέους

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy