Το «Δεν Ξεχνώ», ως έχει, ξεθώριασε

Τρεις ερευνητές συζητούν τη σύζευξη του συνθήματος με το στόχο της συνύπαρξης 

Του Κώστα Α. Κωνσταντίνου

Το βιβλίο του Ιάκωβου Ψάλτη, Education in a Multicultural Cyprus, ένα από τα κεφάλαια στο οποίο συγγραφείς είναι οι Μιχαλίνος Ζεμπύλας, Παναγιώτα Χαραλάμπους και Κωνσταντίνα Χαραλάμπους, αναδεικνύει τα διλήμματα γύρω από ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνοκυπριακής εκπαιδευτικής αφήγησης των μεταπολεμικών δεκαετιών. Το σύνθημα του «Δεν Ξεχνώ». Τίτλος του σχετικού κεφαλαίου είναι: «Οι εκπαιδευτικοί ως ερμηνευτές εκπαιδευτικής πολιτικής: Αναπαραστάσεις της πολιτικής της ειρηνικής συνύπαρξης έναντι της ηγεμονικής αφήγησης του Δεν Ξεχνώ».

Μιλώντας στην «Κυριακάτικη Χαραυγή», ο Δρ Μιχαλίνος Ζεμπύλας, καθηγητής Επιστημών της Αγωγής στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, υποστηρίζει ότι υπάρχει ολοένα και περισσότερη αναγκαιότητα επαναπροσδιορισμού του στόχου του «Δεν Ξεχνώ», η οποία ξεκίνησε να υλοποιείται στα σχολεία μετά τα γεγονότα του 1974, σε μια προσπάθεια διατήρησης της φλόγας της μνήμης και της αγωνιστικότητας για επιστροφή.

Ο κ. Ζεμπύλας μαζί με τις άλλες δύο ερευνήτριες που συνυπέγραψαν την έρευνα, η οποία διενεργήθηκε τη διετία 2008-2010, είχαν ως σκοπό να αξιολογήσουν το πώς οι εκπαιδευτικοί ερμηνεύουν το στόχο για καλλιέργεια ειρηνικής συμβίωσης στα σχολεία σε σύγκριση με την υπάρχουσα πολιτική του «Δεν Ξεχνώ».

Οι προσπάθειες για αλλαγές 

Στην πορεία των χρόνων, το περιεχόμενο του «Δεν Ξεχνώ» άλλαξε έτσι ώστε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των νέων γενεών που δεν βίωσαν τα γεγονότα του 1974. Καταβλήθηκε προσπάθεια να εμπλουτιστεί, μετονομάστηκε σε «Γνωρίζω, Δεν Ξεχνώ και Αγωνίζομαι» ή σε «Γνωρίζω, Δεν Ξεχνώ, Διεκδικώ», καθώς υπήρχε ανάγκη δημιουργίας σχετικών γνώσεων και συναισθημάτων για τα κατεχόμενα εδάφη.

Μιλώντας στην «Κυριακάτικη Χαραυγή» ο κ. Ζεμπύλας είχε την ευκαιρία να παραθέσει τα ευρήματα που αντλήθηκαν μέσα από διάφορα ερευνητικά εργαλεία, ως προς την ερμηνεία του στόχου αυτού από τους εκπαιδευτικούς, σε σχέση με το στόχο της ειρηνικής συνύπαρξης. «Αυτό που είχαμε διαπιστώσει μέσα από την έρευνα που πραγματοποιήσαμε είναι ότι οι εκπαιδευτικοί ερμηνεύουν με διαφόρους μηχανισμούς κι ο καθένας ή η καθεμία με τον δικό του/της τρόπο, μια σειρά από πολιτικές που έχουν μπροστά τους», όπως ανέφερε. Αναλύοντας το βασικό πόρισμα της έρευνας, ο κ. Ζεμπύλας επεξήγησε ότι οι εκπαιδευτικοί δεν ερμηνεύουν ούτε υλοποιούν όλοι τις πολιτικές με τον ίδιο τρόπο, καθώς υπάρχουν διάφοροι πολιτικοί, οργανωτικοί ή ακόμη συναισθηματικοί λόγοι μέσα από τους οποίους προβληματίζονται κατά πόσον κάποιοι στόχοι μπορεί να είναι ή όχι συμβατοί ή ασύμβατοι μεταξύ τους. Σύμφωνα με τον Δρα Ζεμπύλα στην έρευνα διαπιστώθηκαν αρκετά διλήμματα και συναισθηματικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν και εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί κατά πόσον ο στόχος της καλλιέργειας ειρηνικής συνύπαρξης είναι συμβατός με το στόχο του «Δεν Ξεχνώ». Ο καθηγητής του Ανοικτού Πανεπιστημίου εξήγησε ότι η έρευνα αυτή μας δείχνει ότι το ζήτημα δεν φαίνεται να οριοθετείται με απλουστευτικούς όρους, στη βάση της λογική της αντίθεσης μαύρο-άσπρο, καθώς οι εκπαιδευτικοί κάνουν χρήση ενός μεγάλου εύρους λόγων και ρεπερτορίων μέσα από τα οποία αντιλαμβάνονται τη συμβατότητα ή ασυμβατότητα εκπαιδευτικών πολιτικών.

Ο Δρ Ζεμπύλας διευκρίνισε ότι δεν είναι μονολιθικός ο τρόπος αντίληψης αυτής της συμβατότητας ή ασυμβατότητας των δύο στόχων. Μπορεί, όπως ανέφερε, κάποιοι εκπαιδευτικοί να θεωρούν ότι οι δύο στόχοι είναι ασύμβατοι λόγω του ότι οι στόχοι προέρχονται από διαφορετικές εκπαιδευτικές φιλοσοφίες ή εδράζονται σε διαφορετικές ιδεολογίες ή είναι πρακτικά ανεφάρμοστοι μέσα από ένα συγκεκριμένο πλαίσιο.

Όπως ανέφερε, «δεν είναι απλά θέμα ιδεολογικής αντιπαράθεσης». Υπάρχουν, συνέχισε ο κ. Ζεμπύλας και αυτοί που υποστηρίζουν ότι ναι μεν μπορεί να είναι συμβατοί οι στόχοι, είτε παιδαγωγικά είτε ιδεολογικά είτε πρακτικά, αλλά συνειδητοποιούν ότι δεν υπάρχει αρκετή πολιτική βούληση ώστε αυτοί οι στόχοι να μπορέσουν πραγματιστικά να υλοποιηθούν χωρίς να αντιπαρατίθεται ο ένας με τον άλλο. «Αυτό που δείξαμε με την έρευνα αυτή και τα πορίσματά της είναι ότι υπάρχουν τόσες πολλές και διαφορετικές ερμηνείες για τα ζητήματα αυτά που κάθε υπεραπλούστευσή τους, όπως πολλές φορές γίνεται στη δημόσια συζήτηση, υπονομεύει αυτή την πολυπλοκότητα που διαπιστώσαμε», ανέφερε στη «Χ».

Η αναδιαμόρφωση του στόχου

Με καθαρή γλώσσα ο Δρ Ζεμπύλας μίλησε για την ανάγκη επαναπροσδιορισμού του στόχου της δράσης γύρω από το σύνθημα «Δεν Ξεχνώ».

Για τον ίδιο, ο στόχος της ειρηνικής συνύπαρξης δεν συνεπάγεται ότι πρέπει να ξεχάσουμε το παρελθόν. «Κάτω από τις σημερινές περιστάσεις, που φαίνεται να έχει χαλαρώσει ο στόχος και τα επιτεύγματα του “Δεν Ξεχνώ” ανάμεσα στη νέα γενιά, μας δίνεται μια ευκαιρία να προβληματιστούμε ώστε να πετύχουμε αναδιαμόρφωση ή επανερμηνεία του. Έτσι ώστε να εμπλουτιστεί, να ανανεωθεί και να συμπεριλάβει και μνήμες που αγνοήθηκαν στο παρελθόν, όπως τις μνήμες και τα τραύματα της άλλης κοινότητας που δεν αποτέλεσαν κομμάτι του “Δεν Ξεχνώ” στο παρελθόν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αυτή η πρακτική υπονομεύει την εθνική μας ταυτότητα ή το δικό μας τραύμα ως Ελληνοκυπρίων από το 1974».

Ο Δρ Ζεμπύλας υποστηρίζει ότι υπάρχει μια σημαντική συγκυρία έτσι ώστε οι στόχοι της ειρηνικής συνύπαρξης και του «Δεν Ξεχνώ» να είναι συμβατοί και να υποστηρίζουν ο ένας τον άλλο, μέσω μιας συγκροτημένης παιδαγωγικής προσέγγισης η οποία να είναι πολυπρισματική και να εδράζεται στην αντι-ρατσιστική εκπαίδευση, την εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την εκπαίδευση για την κοινωνική δικαιοσύνη. Θα πρέπει σύμφωνα με τον καθηγητή του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου, «να ανοίξει η συζήτηση και να συμπεριλάβει όχι μόνον τα όσα υπέφερε η δική μας εθνοτική ομάδα, αλλά να αναγνωρίσουμε ότι κι άλλοι έχουν τραύματα, αγνοούμενους, φόβους και επομένως να διαπιστώσουμε ότι με το να αναγνωρίσουμε τον πόνο του άλλου δεν υποβαθμίζεται ο δικός μας πόνος». Προχωρώντας ένα βήμα πιο πέρα υπέδειξε πως εάν υπάρχει πολιτική βούληση σταδιακής καλλιέργειας κλίματος ειρηνικής συμβίωσης, θα πρέπει η κάθε κοινότητα να κοιτάξει το εκπαιδευτικό της σύστημα και να αξιολογήσει κριτικά και με τόλμη εκείνες τις πρακτικές ή πολιτικές που διαιωνίζουν την εχθρότητα και τη μονολιθικότητα και παρεμποδίζουν την αλληλοκατανόηση και την ενσυναίσθηση.

Τα παιδιά δεν γνωρίζουν  

Μιλώντας στην «Κυριακάτικη Χαραυγή», ο Δρ Ζεμπύλας χαρακτήρισε ως μονολιθικό τον τρόπο διαπαιδαγώγησης των μαθητών μέσω του «Δεν Ξεχνώ» επειδή πάντα, όπως διευκρίνισε, επικεντρωνόταν στην αφήγηση της ελληνοκυπριακής κοινότητας. «Μπορεί κάποιος να πει ότι μετά τα γεγονότα του 1974 αυτό γινόταν για συγκεκριμένους λόγους. Σήμερα τέσσερις δεκαετίες μετά νομίζω πως είναι ουτοπία να ισχυριστεί κάποιος ότι το περιεχόμενο και η στοχοθεσία του “Δεν ξεχνώ” μπορεί να μείνουν αναλλοίωτα ή ότι δεν χρειάζεται να γίνει ένας προβληματισμός αν πέτυχε τις επιδιώξεις του και κατά πόσον πραγματικά υπερβαίνει την κενή συνθηματολογία». Φαίνεται μάλιστα, υποστήριξε, ότι ο τρόπος με τον οποίο υλοποιείται έχει οδηγήσει σε αποτυχία τον ίδιο το στόχο. Σύμφωνα με τον κ. Ζεμπύλα τα αποτελέσματα φαίνεται να είναι αποθαρρυντικά καθώς διαπιστώνεται μέσα από έρευνες ότι οι νεότερες γενιές δεν γνωρίζουν πολλά πράγματα για τα κατεχόμενα και σε πολλές περιπτώσεις έχουν αρνητικές στάσεις και αντιλήψεις για τη συμβίωση με την τουρκοκυπριακή κοινότητα. «Ο στόχος του “Δεν Ξεχνώ” όπως υλοποιείται εδώ και χρόνια για την καλλιέργεια μνήμης έχει ξεθωριάσει, γιατί επικεντρώνεται στον φθηνό συναισθηματισμό κι αποτυγχάνει να καλλιεργήσει τόσο μια βαθιά αγάπη για την κατεχόμενη γη, όσο και μια κριτική στάση απέναντι στις ηγεμονικές αφηγήσεις και τις επιλεκτικές μνήμες», ανέφερε.

Η εμπλοκή της κοινωνίας

Σύμφωνα με τον Δρ Μιχαλίνο Ζεμπύλα η υλοποίηση ενός τέτοιου στόχου υπό ένα αναθεωρημένο πλαίσιο δεν είναι μόνο δουλειά των σχολείων ή των εκπαιδευτικών. Όπως ανέφερε, «θα πρέπει να προβληματιστούμε για το τι είναι αυτό που πραγματικά επιθυμούμε ως πολιτεία και ως κοινότητα από το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Όταν διαπιστώνεις ότι οι στόχοι σου δεν επιτυγχάνονται, θα πρέπει να αποφασίσεις αν θέλεις να κάνεις κάτι για αλλαγή. Η προσπάθεια αυτή είναι πολυεπίπεδη. Δεν μπορείς να λες ότι θες να περάσεις ένα συγκεκριμένο μήνυμα μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος και ταυτόχρονα να το υπονομεύεις καθημερινά μέσα από την πολιτική ζωή, τα τηλεοπτικά πάνελ και τις επιφανειακές ατάκες».

Η μεθοδολογία της έρευνας

Η έρευνα χρησιμοποίησε διάφορα εργαλεία, όπως συνεντεύξεις από 40 εκπαιδευτικούς και στη συνέχεια επικεντρώθηκε σε μελέτες περίπτωσης εκπαιδευτικών. Επιλέξαμε 6 εκπαιδευτικούς τους οποίους ακολουθήσαμε μέσα στις τάξεις τους για να δούμε πώς διδάσκουν για αρκετές βδομάδες τον καθένα και την καθεμιά. Χρησιμοποιήσαμε επίσης θεωρητικά εργαλεία από την κοινωνιογλωσσολογία που διερευνούν τα ρεπερτόρια που χρησιμοποιούνται, ανάλογα με την περίσταση, έτσι ώστε να υπερβούμε το απλουστευτικό σχήμα των στάσεων, δηλαδή του είτε είσαι υπέρ, είτε είσαι κατά. Η μεθοδολογία αυτή αναδεικνύει την πολυπλοκότητα του λόγου των εκπαιδευτικών και αναγνωρίζει τις συναισθηματικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, ώστε οι φορείς της εκπαιδευτικής πολιτικής να μπορούν να ανταποκριθούν πιο αποτελεσματικά σε αυτές τις ανησυχίες.