“Βραβείο Τεύκρου Ανθία και Θοδόση Πιέριδη” στον κεραμίστα Βαλεντίνο Χαραλάμπους

Ανοιχτός ορίζοντας

Ο κεραμίστας Βαλεντίνος Χαραλάμπους

της Μαρίνας Πιερίδου Χατζηκακού

Ένας καλλιτέχνης που πορεύεται και δημιουργεί, βασισμένος στη συλλογική και συναισθηματική του μνήμη και βίο, αποφεύγοντας να αρπάζεται από σύντομους και πρόσκαιρους ενθουσιασμούς. Με αποθέματα από την κυπριακή κεραμική και αγγειοπλαστική κληρονομιά. Γεμάτος γνώσεις και εμπειρίες από την αγγλοσαξονική του παιδεία, μα ξεχειλίζει και απελευθερώνει την τέχνη του μέσα από την Ανατολή, τη Βαγδάτη.

Πλάθει τεράστιες κούπες, γλυπτά και τοιχογραφίες που γεννιούνται αργά, υπομονετικά εναποθέτοντας σ’ αυτά τα βαθιά του συναισθήματα. Πάνω απ’ όλα, υπακούει στους αυστηρούς κανόνες του υλικού του. Η φοβερή επιδεξιότητα των χεριών του ανταποκρινόμενη στις κρυφές και φανερές μνήμες και αρχέγονες φιγούρες δίνει σάρκα, πνεύμα και ψυχή στα έργα του.

Η κεραμική είναι τέχνη τελετουργική τόσο που ο τεχνίτης μόνο μέσα από πιστή και αφοσιωμένη πορεία φτάνει στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Ο Βαλεντίνος Χαραλάμπους, πιστός στις τελετουργικές διαδικασίες της τέχνης του, υποκινούμενος από αγάπη και ερωτισμό, δημιουργεί τα έργα του αδιάφορος και κατακριτικός για μοντερνισμούς και «παραπατήματα», όπως κάποιες φορές χαρακτηρίζει σύγχρονα έργα κεραμικής.

Διακοσμεί τις μεγάλες του κούπες με ποίηση Καβάφη, που είναι μαζί του από τα σχολικά του χρόνια. Η θεματολογία του Καβάφη τον ταξιδεύει στην αγαπημένη του Μέση Ανατολή και το μινιμαλιστικό ύφος τού ταιριάζει απόλυτα. Χρησιμοποιεί ελληνικά και αραβικά σύμβολα δημιουργώντας κάτι δικό του, την «οπτική προσωδία». Συνδυάζοντας τους ρυθμούς της ελληνικής και της αραβικής γλώσσας δημιουργεί μια οπτική μεταφορά της προσωδίας του μακρού και του βραχέoς. Έτσι, συμπορεύει την ακουστική των Αρχαίων Ελληνικών και την οπτική της αραβικής γραφής. Οι Καβαφικοί στίχοι γράφονται κυκλικά στις κούπες.

Τα μνημειώδη γλυπτά-τοτέμ υψώνονται ως και τέσσερα μέτρα! Απαρτίζονται από σύμβολα που ο καλλιτέχνης εμπνέεται από την αραβική γραφή και τοποθετούνται κάθετα. Τα αραβικά σύμβολα έχουν πλαστικότητα, σχηματίζουν κύκλο, ημικύκλιο. Τα κυκλικά επίτοιχά του έργα, που πολλές φορές φτάνουν τα 3.5Χ1.5μ., είναι οι πρεσβευτές συσσωρευμένης πείρας και γνώσης. Στα επίτοιχα, τα σύμβολα τοποθετούνται κυκλικά με υπερβολική μαεστρία στον υπολογισμό των διαστάσεων και αποστάσεων. Τα πιο σύνθετα έργα είναι εμπνευσμένα από την χιλιάδων χρόνων κυπριακή κεραμική παράδοση. Τα αγγεία υψώνονται, διαχωρίζονται σε τέσσερις κολώνες, που αυτές με τη σειρά τους στηρίζουν μια κούπα στην κορυφή (ύψος 1.6μ).

Ο Βαλεντίνος Χαραλάμπους διατηρεί τους γήινους χρωματισμούς στα έργα του, «διότι συνυπάρχουν με τον πηλό». Πειραματίζεται ασταμάτητα, συλλέγει πετρώματα απο διάφορα μέρη της Κύπρου, ιδιαίτερα από την περιοχή Κύκκου, για την κατασκευή των γυαλωμάτων του. Στο τελικό έργο όλα τα συστατικά που συντελούν το έργο πλάθονται μαζί, η φόρμα με το χρώμα και η υφή με την αφή.

Γεννήθηκε στην Αμμόχωστο το 1929. Ο πατέρας του και παππούς του ήταν παραδοσιακοί αγγειοπλάστες. Στο κουζαρκόν όλοι οι ήχοι και οι μυρωδιές ανάμικτα, ζύμωμα πηλού, οσμές εσπεριδοειδών, το μουρμούρισμα της θάλασσας, ο μυρωδάτος καπνός του καμινιού.

Αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Αμμοχώστου με άριστα, με αθλητικές διακρίσεις και βραβεία. Αψηφώντας τις προσδοκίες του σχολικού και οικογενειακού περίγυρου για φιλολογικές σπουδές, ακολούθησε το κάλεσμα του πηλού. Φοίτησε στο Central School of Arts and Crafts του Λονδίνου. Είχε σπουδαίους δάσκαλους, όπως την Dora Billington και τoν Gilbert Harding Green. Μετά συνέχισε τις σπουδές του στην Αγγλία με τον Bernard Leach μέχρι το 1950.

Όταν επέστρεψε στην Κύπρο το 1952 δούλεψε στο κοζαρκόν του πατέρα του. Στην Αμμόχωστο γνώρισε και έσμιξε με άλλα μεγάλα ονόματα της σύγχρονης κυπριακής τέχνης: Τηλέμαχος Κάνθος, Αδαμάντιος Διαμαντής, Πωλ Γεωργίου, Χριστόφορος Σάββας. Το 1957 έφυγε από την Κύπρο, πήγε στη Βαγδάτη προσκεκλημένος από το Υπουργείο Παιδείας του Ιράκ. Εκεί ανέλαβε την ίδρυση τμήματος κεραμικής στο Ινστιτούτο Καλών Τεχνών στη Βαγδάτη. Έμεινε στη Βαγδάτη για 30 χρόνια! Το Ιράκ, ακόμα και σήμερα, αναγνωρίζει την προσφορά του στην καλλιέργεια της κεραμικής τέχνης στη χώρα και ο Βαλεντίνος είναι περήφανος για τη βαγδατιανή του «ταυτότητα».

Επέστρεψε στην Κύπρο το 1987. Ζει και δημιουργεί στη Λεμεσό μέχρι σήμερα. Έχουν γίνει πολλές εκθέσεις στην Κύπρο και στο εξωτερικό για το έργο του και έχει λάβει μέρος σε άλλες τόσες ομαδικές. Να αναφέρουμε εδώ τις πιο πρόσφατες σημαντικότατες εκθέσεις του. Το 2013 έγινε μεγάλη και αξιόλογη αναδρομική έκθεση στο Κέντρο Ευαγόρα Λανίτη στο Χαρουπόμυλο Λανίτη, στη Λεμεσό. Το 2016 το Πολιτιστικό Ίδρυμα της Τράπεζας Κύπρου, μαζί με την έκθεση που παρουσίασε στο κτίριο, στη Φανερωμένη, κυκλοφόρησε και μια έκδοση αφιερωμένη στον Βαλεντίνο Χαραλάμπους.

Ο κεραμίστας Βαλεντίνος Χαραλάμπους έχει τιμηθεί μαζί με τον ποιητή Αντρέα Κουκουμά (Άντης Κανάκης) με το «Βραβείο Πολιτιστικής Προσφοράς Τεύκρου Ανθία – Θοδόση Πιερίδη» που έχει θεσπίσει η Κεντρική Επιτροπή του ΑΚΕΛ. 

Το Βραβείο θα απονεμηθεί τη Δευτέρα, 19 Ιουνίου 2017, στις 19.30, στην Πύλη Αμμοχώστου στη Λευκωσία.