16η Ιουνίου 1943 – Αντιφασιστικό πνεύμα και ενθουσιασμός

90χρονα ΚΚΚ-ΑΚΕΛ

Του Γ. Κολοκασίδη

Στις 16 Ιουνίου 1943 η Κ.Ε. του ΑΚΕΛ πήρε την ιστορική απόφαση να καλέσει τα μέλη του Κόμματος να καταταχθούν εθελοντικά στο στρατό, για να πολεμήσουν τον χιτλεροφασισμό. Η απόφαση εκείνη ήταν το επιστέγασμα σειράς αντιφασιστικών ενεργειών που είχε αναλάβει το ΑΚΕΛ από της ίδρυσής του με στόχο την καλλιέργεια αντιφασιστικού φρονήματος και την εντονότερη συμμετοχή στον μεγάλο αντιφασιστικό πόλεμο των λαών.

Και τότε, αλλά και αργότερα υποστηρίχθηκε από ορισμένους -άλλοι καλόβολα και άλλοι κακόβουλα- ότι η απόφαση της 16ης Ιουνίου ήρθε καθυστερημένα. Για να παρθεί μια απόφαση τέτοιας σημασίας και εύρους έπρεπε να υπερπηδηθούν δυο βασικά προβλήματα. Ενα ιδεολογικο-πολιτικό και ένα οργανωτικό. Ηταν ξεκάθαρο στην ηγεσία του Κόμματος ότι μόνο ένας τρόπος υπήρχε για μαζική συμμετοχή των ΑΚΕΛιστών στον αντιφασιστικό πόλεμο και αυτός ήταν η κατάταξη στον αγγλικό στρατό. Στο στρατό δηλαδή των αποικιοκρατών, που καταδυνάστευαν τον κυπριακό λαό και που είχαν θέσει εκτός νόμου για μια δεκαετία το κομμουνιστικό κίνημα. Δεν ήταν καθόλου εύκολο να γίνει μια τέτοια υπέρβαση. Χρειαζόταν χρόνος για ζυμωθεί και να ωριμάσει η ιδέα ότι παρά το μίσος του ΑΚΕΛ προς την αποικιοκρατία και τον ιμπεριαλισμό, το υπέρτατο καθήκον της πάλης ενάντια στον φασισμό επέβαλλε να γίνει η υπέρβαση.

Το οργανωτικό ζήτημα είχε να κάνει με το γεγονός ότι το ΑΚΕΛ ως η νόμιμη έκφραση του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου ιδρύθηκε μόλις τον Απρίλη του 1941. Χρειαζόταν χρόνος το Κόμμα να αποκτήσει οργανωτική συγκρότηση, να μαζικοποιηθεί να διακλαδωθεί σε όλη την Κύπρο, να στηθούν κομματικές οργανώσεις στις πόλεις και τα χωριά, να στελεχωθεί με νέα στελέχη πέραν των παλιών στελεχών του ΚΚΚ, που ο αριθμός τους ήταν περιορισμένος. Χρειαζόταν χρόνος να οικοδομηθεί αντιφασιστική συνείδηση στο βαθμό που κάποιος συνειδητά να είναι έτοιμος να δώσει και τη ζωή του ακόμα προκειμένου να κτυπηθεί το φασιστικό τέρας.

Για τη σημασία της 16ης Ιουνίου έχουν γραφτεί πάρα πολλά, που υπογραμμίζουν ότι ήταν η πρώτη και μοναδική πλήρως συνειδητή σε αντιφασιστική βάση μαζική εθελοντική κατάταξη στο στρατό. Το κείμενο της απόφασης από μόνο του δίνει την εθνική και διεθνιστική διάσταση εκείνης της απόφασης και υποδεικνύει ότι οι ΑΚΕΛιστές πολεμώντας για την ελευθερία του κόσμου είχαν κατά νου και τον αγώνα για την ελευθερία της δικής τους πατρίδας της Κύπρου. Ελεγε η απόφαση της 16ης Ιουνίου: «Να γίνει έκκλησις προς όλα τα μέλη του Κόμματος δι’ εθελοντικήν κατάταξιν εις τας ενόπλους δυνάμεις προς ενίσχυσιν του αγώνος δι’ απελευθέρωσιν της Ελλάδος από την Χιτλερικήν τυραννίαν, απελευθέρωσιν των υποδούλων χωρών και εξασφάλισιν του εθνικού, πολιτικού και κοινωνικού μέλλοντος της Νήσου».

Κλίμα ενθουσιασμού

Ποιο, όμως, ήταν το κλίμα μέσα στο οποίο υλοποιήθηκε η έκκληση της 16ης Ιουνίου; Για να δούμε ακριβώς αυτό το κλίμα θα δανειστούμε αποσπάσματα από ένα άρθρο που γράφτηκε το 1952 με αφορμή την επέτειο της 16ης Ιουνίου στον «Νέο Δημοκράτη», την εφημερίδα του ΑΚΕΛ. Το άρθρο με τον τίτλο «Το χρονικό της ιστορικής Δεκάτης Εκτης Ιουνίου» υπογράφεται από «ένα από τους έντεκα», δηλαδή ένα από τα έντεκα μέλη της Κ.Ε. που πρώτοι έσπευσαν να απαντήσουν «παρών» στο κάλεσμα του Κόμματος. Τότε η Κ.Ε. είχε 17 μέλη. Ολοι προσφέρθηκαν, αλλά κρίθηκε ότι ορισμένοι θα έπρεπε να παραμείνουν στην Κύπρο και τον κομματικό μηχανισμό.

Οπως μας πληροφορεί το άρθρο η έκκληση της Κ.Ε. και η ανταπόκριση των μελών της «προκάλεσαν καταπληχτική εντύπωση και σήκωσαν κύματα ενθουσιασμού ανάμεσα στις λαϊκές μάζες».

«Οι ομάδες του Κόμματος κι όλοι οι άλλοι κομματικοί οργανισμοί συνεδριάζουν, μελετούν την απόφαση της 16ης, την υιοθετούν ολόψυχα και την υποστηρίζουν έμπραχτα με ενθουσιώδεις και αθρόες δηλώσεις εγγραφής εθελοντών στο στρατό. Πρώτη συνεδρίασε η Κομματική Ομάδα των Γκαρσονιών Λεμεσού στις 18 Ιουνίου 1943 κι από τα 17 μέλη της τα 8 δήλωσαν εγγραφή στο στρατό».

Η εφημερίδα που τότε απηχούσε τις απόψεις της Αριστεράς ήταν ο «Ανεξάρτητος». Το άρθρο μάς πληροφορεί ότι «ο Ανεξάρτητος γεμίζει κάθε μέρα με τηλεγραφήματα και γράμματα προς την Κ.Ε. του ΑΚΕΛ, όπου εκφράζεται η ικανοποίηση των κομματικών οργανώσεων, κομματικών μελών και εξωκομματικών για την ιστορική απόφαση της Δεκάτης Εκτης και τονίζεται η γενική επιθυμία και προθυμία για στρατιωτική εθελοντική υπηρεσία».

Στις 25 Ιουνίου το ΑΚΕΛ Λευκωσίας πραγματοποίησε επαρχιακή συνδιάσκεψη στην οποία εγκρίθηκε ο κατάλογος των ΑΚΕΛιστών εθελοντών της επαρχίας. Την ίδια μέρα ο «Ανεξάρτητος» αρχίζει να δημοσιεύει δηλώσεις διαφόρων προσωπικοτήτων που χαιρετίζουν «την πατριωτική απόφαση του ΑΚΕΛ». Εν τω μεταξύ αρχίζουν να διεξάγονται και έρανοι για στήριξη των οικογενειών των εθελοντών.

Αποκορύφωμα της κινητοποίησης ήταν η Παγκύπρια Συνδιάσκεψη του Κόμματος, η οποία πραγματοποιήθηκε στη Λεμεσό στις 27 Ιουνίου 1943. «Οι εθελοντές απ’ όλη την Κύπρο συγκεντρώθηκαν στο Δημόσιο Κήπο της Λεμεσού. Από εκεί ξεκίνησε μια επιβλητική παρέλαση της φάλαγγας των εθελοντών του ΑΚΕΛ. Ολόκληρος ο λαός της Λεμεσού υποδέχτηκε με εκδηλώσεις αγάπης και ενθουσιασμού τους τιμημένους αγωνιστές που κατευθύνθηκαν στο θέατρο Ριάλτο. Εκεί μέσα σε μια ατμόσφαιρα πατριωτικών εκδηλώσεων εγκρίθηκε η ιστορική απόφαση της Δεκάτης Εκτης Ιουνίου, εκφωνήθηκαν λόγοι και αναγγέλθηκαν τα ονόματα των εθελοντών. Ως εκείνη τη στιγμή είχαν προσφέρει 300 εθελοντές η Λευκωσία-Κερύνεια, 238 η Αμμόχωστος, 112 η Λεμεσός, 41 η Λάρνακα και 40 η Πάφος. Σύνολο Ακελιστών εθελοντών 731» (σ.σ. τότε τα μέλη του ΑΚΕΛ δεν ξεπερνούσαν τις 2 χιλιάδες σ’ ολόκληρη την Κύπρο).

Το ίδιο βράδυ οι δημοτικές Αρχές της Λεμεσού δεξιώθηκαν τους εθελοντές του ΑΚΕΛ στο Δημοτικό Μέγαρο. Δήμαρχος Λεμεσού τότε ήταν ο Πλουτής Σέρβας, ο οποίος ταυτόχρονα ήταν και ΓΓ του ΑΚΕΛ.

Την επόμενη μέρα, που ήταν Δευτέρα, έγινε ο αποχαιρετισμός των εθελοντών ΑΚΕΛιστών. «Αυτή η μέρα θα μείνει αξέχαστη σ’ εκείνους που την έζησαν», σημειώνει αρθρογράφος του «Ν.Δ». «Ο λαός της Λεμεσού σε χιλιάδες συγκεντρώθηκε στην πλατεία του Δημαρχείου, όπου παρατάχθηκαν οι φάλαγγες των Ακελιστών εθελοντών απ’ όλη την Κύπρο… Χαρακτηριστικό της ατμόσφαιρας που δημιουργήθηκε εκεί στην Πλατεία του Δημαρχείου είναι ότι και αυτός ακόμα ο Εγγλέζος Διοικητής Λεμεσού –που παρευρέθηκε στη συγκέντρωση– αναγκάστηκε να πει τα παρακάτω στην ομιλία που έκαμε μπροστά στο πλήθος: «Είναι η πρώτη φορά που βλέπω ένα τόσο εξαιρετικό θέαμα στην Κύπρο. Η κατάταξη στο στρατό ενός τόσου μεγάλου αριθμού εθελοντών και με τόσο ενθουσιασμό είναι πρωτοφανής. Ελπίζω ότι το παράδειγμά σας θα ακολουθήσουν και άλλοι».

Ακολούθησε παρέλαση των εθελοντών προς το στρατόπεδο των Πολεμιδιών, όπου γινόταν η κατάταξη στο στρατό. Οπως γράφει ο αρθρογράφος «ήταν αληθινά μια από τις πιο επιβλητικές, αγωνιστικές παρελάσεις που γνώρισε αυτός ο τόπος».

«Ολόκληρη η Λεμεσός βρισκόταν στο πόδι. Η πόλη παρουσίαζε μια όψη πανηγυρική. Από τους δρόμους που περνούσε η ακελική φάλαγγα χαλούσε ο κόσμος. Οι λαϊκές εκδηλώσεις ήταν πρωτοφανείς και συνεχίστηκαν ώς τα Ιπποδρόμια. Εκεί περίμεναν τα στρατιωτικά αυτοκίνητα. Οι τιμημένοι εθελοντές με το τραγούδι στα χείλη μπήκαν στα αυτοκίνητα και τράβηξαν για τα Πολεμίδια για να φορέσουν τη στολή του αντιφασίστα στρατιώτη».

Οι ΑΚΕΛιστές εθελοντές μαζί με τους υπόλοιπους Ε/κ και Τ/κ συστρατιώτες τους πολέμησαν στα μέτωπα της Β. Αφρικής, της Ιταλίας και αλλού στην Ευρώπη. Είχαν τη δική τους συμβολή στη συντριβή του χιτλεροφασισμού. Οι ΑΚΕΛιστές εθελοντές στάθηκαν το προζύμι μέσα στους Κύπριους στρατιώτες για μια μεγάλη προοδευτική στροφή της μάζας των στρατιωτών. Μετά το τέλος του πολέμου οι ΑΚΕΛιστές εθελοντές πρωτοστάτησαν στην πάλη για την αποστράτευση ματαιώνοντας τα σχέδια των Εγγλέζων να χρησιμοποιήσουν τους Κύπριους στρατιώτες στους αποικιοκρατικούς τους πολέμους.

Η 16η Ιουνίου 1943 είναι μια τιμημένη σελίδα στην ιστορία όχι μόνο του ΑΚΕΛ αλλά και ολόκληρου του κυπριακού λαού. Το βιβλίο του Μιχάλη Πουμπουρή, ενός από τους εθελοντές της 16ης Ιουνίου «Λαβωμένη προσφορά», καταγράφει ακριβώς τη συμβολή της Κύπρου και του ΑΚΕΛ στον πόλεμο κατά του φασισμού.