16η του Ιούνη: Μια απόφαση που έφτιαξε γίγαντες

Του Δημήτρη Παλμύρη

  • Μέλη, στελέχη και φίλοι του ΑΚΕΛ ατσαλώθηκαν σε έναν από τους μεγαλύτερους αγώνες της ανθρωπότητας, θέτοντας τις ζωές τους στην υπηρεσία της αντι-ιμπεριαλιστικής και αντιφασιστικής πάλης

Η απόφαση του ΑΚΕΛ στις 16 του Ιούνη του 1943 να καλέσει τα μέλη του σε μαζική επιστράτευση για να πολεμήσουν τον ναζισμό – φασισμό σημάδεψε την ιστορία αλλά και την πορεία της Αριστεράς στην Κύπρο.

Μέλη, στελέχη και φίλοι του ΑΚΕΛ ατσαλώθηκαν σε έναν από τους μεγαλύτερους αγώνες της ανθρωπότητας, θέτοντάς τις ζωές τους στην υπηρεσία της αντι-ιμπεριαλιστικής και αντιφασιστικής πάλης. Και ακριβώς αυτό το περιεχόμενο προσέδωσε η 16η του Ιούνη στη συμμετοχή των Κυπρίων στον Πόλεμο. Όχι ως μια στιγμιαία διακήρυξη, αλλά, όπως μετουσιώθηκε, πρακτικά από τη δράση των ΑΚΕΛιστών στα μέτωπα, μεταξύ των συναδέλφων τους αλλά και στα μετόπισθεν. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών που στρατεύτηκαν με αυτά συνθήματα θα έδινε τη μάχη αυτή για το υπόλοιπο της ζωής της, είτε αυτή τελείωνε ηρωικά στις μάχες του Κασίνο ή στα βαθιά γεράματα στην ημικατεχόμενη Κύπρο.

Το ΑΚΕΛ ήδη από την πρώτη μέρα ίδρυσής του είχε διακηρύξει τον «αντιχιτλερικό» του χαρακτήρα. Καθώς το κόμμα απλωνόταν στην κυπριακή επικράτεια, καλούσε σε εθελοντική εργασία για την άμυνα της χώρας, αφού οι αεροπορικές επιδρομές των ναζί στο νησί ενίσχυαν τον φόβο για γερμανική απόβαση. Για τον σκοπό αυτό οργάνωνε αντιφασιστικές επιτροπές, προπαγάνδιζε, προχωρούσε σε εράνους, αλλά και προσέφερε στις αρχές καταλόγους εθελοντών.

Έτσι η έκκληση κατάταξης «προς ενίσχυσιν του αγώνος δι’ απελευθέρωσιν της Ελλάδος από τη χιτλερική τυρρανίαν, απελευθέρωση των υπόδουλων χωρών και εξασφάλισιν του εθνικού πολιτικού και κοινωνικού μέλλοντος», είχε άμεση ανταπόκριση. Ένα νέο κόμμα, με οργανωτική δομή που στήθηκε μόλις σε δύο χρόνια, κατάφερε σε 10 μέρες να οργανώσει περισσότερους από 700 εθελοντές. Ο αριθμός αυτός ξεπέρασε τους 800 αργότερα. Την εποχή εκείνη τα μέλη του κόμματος έφταναν περίπου τις 3.000. Από την ίδια την Κεντρική Επιτροπή του κόμματος κατατάχθηκαν 11 από τα 17 της μέλη.

Το κόμμα έτσι προσέφερε από τις δυνάμεις του το πιο οργανωμένο, συνειδητό και πρωτοπόρο του στοιχείο. Και ίσως να έχει ιδιαίτερο ακόμη βάρος το γεγονός πως γνώριζαν πως ήταν αναγκασμένοι να καταταγούν υπό τις διαταγές των Βρετανών αποικιοκρατών. Αυτών που για μία δεκαετία εξαπέλυσαν τον μεγαλύτερο διωγμό του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου. Αυτών οι οποίοι μπορεί να χαλάρωσαν τα δικτατορικά μέτρα της Παλμεροκρατίας, αλλά συνέχιζαν τις διώξεις του αντιαποικιακού κινήματος και της Αριστεράς ειδικότερα. Πριν αλλά και μετά την απόφαση του ΑΚΕΛ συνεχίζονταν οι φυλακίσεις απεργών και άλλων αγωνιστών.

Σφυρηλατώντας λαϊκούς ήρωες

Η καχυποψία ήταν δικαιολογημένα αμοιβαία. Οι βρετανικές Αρχές μπορεί να καλωσόρισαν την οργανωμένη κατάταξη των Κυπρίων εθελοντών του ΑΚΕΛ, ωστόσο γνώριζαν πως αυτή εγκυμονούσε κινδύνους.

Αναφορές Βρετανών αξιωματικών αλλά και μαρτυρίες Κυπρίων βετεράνων δείχνουν πως οι Βρετανοί απέφευγαν να δίνουν βαθμούς σε εθελοντές που πρόσκειντο στο ΑΚΕΛ. Μάλιστα, οι Κύπριοι βετεράνοι μαρτυρούν και την προστασία που λάμβαναν διάφοροι χαφιέδες των Βρετανών, όπως επίσης και διάφοροι μαυραγορίτες που κατέκλεβαν τις προμήθειες που προορίζονταν για τους Κύπριους στρατευμένους.

Αυτό που διαφοροποιούσε την κατάσταση με τη μαζική είσοδο των ΑΚΕΛιστών ήταν οι αυξημένες δυνατότητες οργάνωσης που παρουσιάστηκαν για τους Κύπριους εθελοντές. Οι ΑΚΕΛιστές είχαν οδηγίες να είναι πειθαρχημένοι και τυπικοί στρατιώτες. Πολλοί από αυτούς παρασημοφορήθηκαν για τη δράση τους. Την ίδια ώρα όμως, οργάνωναν τις διεκδικήσεις των Κύπριων στρατιωτών σε διάφορες περιπτώσεις όπου η βρετανική διοίκηση ενεργούσε αντίθετα προς τα συμφέροντά τους και όχι για χάριν της πολεμικής προσπάθειας.

Ήδη κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής τους έγινε αντιληπτό πως κάποιοι τους παρείχαν χαλασμένο φαγητό, κλέβοντας πιθανότατα από τις προμήθειες. Οι Κύπριοι εθελοντές, με πρωτοστάτες ΑΚΕΛικστές, οργάνωσαν απεργία πείνας και κατέθεσαν αιτήματα. Παρόμοια περιστατικά επαναλήφθηκαν και σε άλλες περιπτώσεις, καθώς δεν ήταν λίγες οι φορές που γίνονταν διακρίσεις έναντι των Κυπρίων. Ακόμη και όταν ικανοποιούσαν αιτήματα οι Βρετανοί, οι ηγέτες αυτών των κινητοποιήσεων αντιμετώπιζαν επιπτώσεις, εάν εντοπίζονταν.

Η δράση των ΑΚΕΛιστών ανάμεσα στους Κύπριους στρατευμένους ήταν εντατική. Εκεί στο μέτωπο, η μορφωτική, οργανωτική και πολιτική δουλειά αποτελούσε μέρος των καθηκόντων τους. Εκεί ήταν που τα γνήσια χαρακτηριστικά του αντιφασισμού, της πάλης για πανανθρώπινη ελευθερία και ενάντια στην αποικιοκρατία έρχονταν να δέσουν με τον αγώνα που έδιναν στα μέτωπα οι Κύπριοι εθελοντές. Η έννοια του λαϊκού αγώνα, της οργάνωσης και της δημοκρατίας γίνονταν κτήμα ολοένα και περισσότερων στρατιωτών.

Η μάχη για αποστράτευση

Οι διακηρύξεις των Βρετανών προς τους λαούς κατά τη διάρκεια του Πολέμου δεν υπήρξαν φτωχές σε υποσχέσεις. Ωστόσο τα πλάνα τους μετά την ήττα του ναζισμού δεν ανταποκρίνονταν με αυτά που διακήρυτταν προηγουμένως. Έτσι, διακηρύξεις όπως αυτή του Ατλαντικού, που έκαναν λόγο για την κυριαρχία και αυτοδιάθεση των λαών, δεν επρόκειτο να τηρηθούν από την αποικιοκρατική δύναμη. Αυτό ακριβώς ήρθαν να αποδείξουν, αρνούμενοι την αποστράτευση των Κύπριων εθελοντών μετά το τέλος του πολέμου.

Η άρνηση των Βρετανών για αποστράτευση των Κυπρίων εθελοντών στηριζόταν πάνω σε δύο ατζέντες. Η πρώτη ήταν αυτή που είχε ήδη γίνει γνωστή από τότε στους Κύπριους στρατιώτες: Θα αποστέλλονταν σε άλλες αποικίες στην Ασία, Αφρική και Μέση Ανατολή με στόχο να καταπνίξουν άλλα αντιαποικιακά κινήματα.

Η άλλη ατζέντα, την οποία ομολογούν οι ίδιοι οι Βρετανοί μέσα από αναφορές τους, έχει να κάνει με την ανησυχία που είχαν για τη μαζική επάνοδο στο νησί εμπειροπόλεμων στρατιωτών, ανθρώπων σφυρηλατημένων μέσα στη φωτιά του πολέμου, με τα ιδανικά του αντιφασισμού και της ελευθερίας. Μάλιστα οι ίδιοι οι Βρετανοί ομολογούν την εμπλοκή του ΑΚΕΛ σε αυτό το κλίμα. Ο βετεράνος του πολέμου και του ΑΚΕΛ, Μιχάλης Πουμπουρής, παρουσιάζει τη μαρτυρία του αξιωματούχου του Υπουργείου Αποικιών, Juxon Barton, όπου εκφράζει φόβους για πιθανές ταραχές από την επιστροφή της μάζας των βετεράνων οι οποίοι έχουν «αντιβρετανικά και φιλελληνικά αισθήματα τα οποία καλλιεργούνται από το κόμμα ΑΚΕΛ στην Κύπρο», το οποίο συνδέει με το ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, με το οποίο οι Βρετανοί είχαν συγκρουστεί μόνο λίγους μήνες πριν, στην Ελλάδα.

Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως το ΑΚΕΛ, παρά τη στήριξή του στην πολεμική προσπάθεια, δεν είχε εγκαταλείψει τον αντιαποικιακό αγώνα και στόχο. Ήταν οργανωμένο, αντιαποικιακό και μάχιμο. Οι απεργίες και οι διαδηλώσεις του 1944 (Μάης και Αύγουστος αντίστοιχα) είχαν ανησυχήσει τους Βρετανούς που έκαναν σκέψεις να το θέσουν στην παρανομία. Στα πλαίσια αυτής της δράσης έλαβε χώρα και η σφαγή στο Λευκόνοικο (25 Μαρτίου 1945), αλλά και η επιδρομή στα γραφεία της ΠΣΕ (11 Σεπτεμβρίου 1945) που οδήγησε στη γνωστή δίκη της.

Φόνος, φυλακές, εξορίες

Η ναζιστική Γερμανία παραδόθηκε ήδη στις 9 Μαΐου 1945. Οι Βρετανοί ισχυρίζονταν πως δεν μπορούσαν να προχωρήσουν σε αποστράτευση, καθώς ο πόλεμος συνεχιζόταν με την Ιαπωνία, παρά το γεγονός πως η ήττα της ήταν προδιαγεγραμμένη. Η επίσημη παράδοσή της έγινε στις 2 Σεπτεμβρίου.

Πολλές μονάδες επέστρεφαν στην Κύπρο για μετάβαση σε άλλους προορισμούς. Με δεδομένο τον τερματισμό του πολέμου οι Κύπριοι άρχισαν να διαμαρτύρονται όλο και πιο έντονα. Μάλιστα, εντύπωση προκαλεί το γεγονός πως στα υπομνήματά τους προς τους Βρετανούς αξιωματούχους συνέδεαν το αίτημα για αποστράτευση με το αίτημα για αυτοδιάθεση.

Καθώς το αίτημα φούντωνε, οι Βρετανοί αποφάσισαν να απαντήσουν δυναμικά. Στις 8 Οκτωβρίου 1945, σε στρατόπεδο στην Αμμόχωστο, 21 Κύπριοι εθελοντές που επρόκειτο να σταλούν εκ νέου στο εξωτερικό, ζήτησαν να εκφράσουν σε υπεύθυνο αξιωματικό τη διαμαρτυρία τους για την μη αποστράτευσή τους. Παρόμοιο περιστατικό είχε συμβεί και την προηγούμενη μέρα, όταν μετά τη διαμαρτυρία τους υπάκουσαν στη διαταγή. Ωστόσο οι Βρετανοί ήταν αποφασισμένοι: Αντί να ακούσουν τις διαμαρτυρίες, έστρεψαν τα όπλα στους στρατιώτες. Ο Ακελιστής στρατιώτης Τάκης Κυθραιώτης δολοφονήθηκε και πέντε τραυματίστηκαν. Οι συμπολεμιστές του αναφέρουν πως ο φόνος του δεν ήταν τυχαίος, καθώς οι Βρετανοί τον είχαν στοχοποιήσει για τη δράση του.

Ακολούθησαν διαδηλώσεις και κινητοποίηση ανά το παγκύπριο. Ανάμεσα σε άλλους, δέκα γυναίκες στρατιωτών συνελήφθησαν στα πλαίσια αυτών των κινητοποιήσεων. Η αντίσταση των βετεράνων συνεχίστηκε, όπως με την πορεία των στρατιωτών του 1015 λόχου σκαπανέων που αρνήθηκαν να μπούνε στα φορτηγά των Βρετανών (με άγνωστο προορισμό) και επέλεξαν να πορευθούν από τη Λεμεσό μέχρι τη Δεκέλεια.

Οι Βρετανοί τιμώρησαν, φυλάκισαν και εξόρισαν στις φυλακές Αλ Μάζα στην Αίγυπτο τους στρατιώτες που αγωνίστηκαν. Άλλες μονάδες επίσης τιμωρητικά μεταφέρθηκαν στη Μ. Ανατολή, στη Δαμασκό, στην Ιερουσαλήμ, στο Ελ Χατάμπτα. Ωστόσο το κίνημα της αποστράτευσης συνεχίστηκε στην Κύπρο μέχρι και την τελική αποστράτευση όλων των εθελοντών στα μέσα του 1946, 18 μήνες μετά το τέλος του πολέμου.

Παρά τα μέτρα τους, οι Βρετανοί έχασαν το στοίχημα. Οι Βετεράνοι ενίσχυσαν το αντιαποικιακό και εργατικό κίνημα που φούντωνε και οδήγησε στη μεγάλη ταξική και αντι-ιμπεριαλιστική σύγκρουση του 1948.

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy