1958: Η ακροδεξιά επίθεση εναντίον της Αριστεράς – Το πολιτικό πλαίσιο

Επιμέλεια: Μιχάλης Μιχαήλ

Μέρος Α’

Το 1958 όλα έδειχναν ότι η δράση της ΕΟΚΑ έφτανε στο τέλος της και ότι η λύση της ανεξαρτησίας ήταν πλέον γεγονός μετά και τη στροφή του Μακαρίου προς την κατεύθυνση αυτή για αποτροπή του τριχοτομικού σχεδίου Μακμίλαν.*

Την περίοδο αυτή τόσο ο Γρίβας με την ΕΟΚΑ1 όσο και η τ/κυπριακή οργάνωση ΤΜΤ2 ξεκινούν ένα ιδεολογικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών με την Αριστερά, η καθεμιά στη δική της κοινότητα. Οι δύο οργανώσεις ιδεολογικά βρίσκονταν στο ίδιο μήκος κύματος. Ανήκαν καθαρά στη Δεξιά και επικεφαλής τους βρίσκονταν ακραία άτομα, όπως ο Ραούφ Ντενκτάς και ο Γεώργιος Γρίβας. Και οι δύο ήταν ορκισμένοι αντικομμουνιστές.

Οι δύο οργανώσεις διέφεραν ως προς τον πολιτικό στόχο τους, όπου η ΕΟΚΑ μαχόταν για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, ενώ η ΤΜΤ μαχόταν για τη διχοτόμηση της Κύπρου. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν οι δύο οργανώσεις ήταν σχεδόν πανομοιότυπες. Και οι δύο οργανώσεις, παρά τις λεκτικές διακηρύξεις, ουσιαστικά χώρισαν τον λαό της Κύπρου φυλετικά δηλ. σε Έλληνες και Τούρκους, σε αριστερούς και δεξιούς, σε προδότες και πατριώτες.

Ανεξαρτήτως του ποιος ήταν ο στόχος, και οι δύο οργανώσεις προώθησαν την εξόντωση της Αριστεράς ώστε να μην μπορεί με τις αποφάσεις της να έχει λόγο στο γίγνεσθαι στην Κύπρο, όπως καταγράφει ο ίδιος ο Γρίβας.3 Από τη μια η ΕΟΚΑ είχε βάλει στο στόχαστρό της εξαρχής το ΑΚΕΛ ως οργανωμένο πολιτικό σύνολο, ενώ η ΤΜΤ -εφόσον δεν υπήρχε τ/κυπριακό αριστερό κόμμα- έβαλε στο στόχαστρό της τους Τ/κύπριους που συνεργάζονταν με το ΑΚΕΛ ή ήταν μέλη των οργανώσεων της Αριστεράς.

Εκτός παιχνιδιού η Αριστερά

Με την ίδρυση του ΑΚΕΛ το 1941 διαπιστώνεται η ύπαρξη ενός ανταγωνισμού μεταξύ του νέου κόμματος και της Δεξιάς για την κατάκτηση της πρωτοπορίας του αγώνα για την ένωση.

Η αντιπαράθεση οξύνεται με την έναρξη του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα, όπου η Δεξιά στην Κύπρο αναδιοργανώνεται και επιτίθεται με σφοδρότητα στην Αριστερά και οι δύο παρατάξεις συγκρούονται έντονα.

Την κατάσταση επιδείνωσε και η έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, η οποία συνέπεσε και με την ένταση του αιτήματος για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Και μέσα στο κλίμα της εποχής και δεδομένης της ιδεολογικής προέλευσης αυτών που ανέλαβαν το ένοπλο εγχείρημα, η όλη προσπάθεια θα γινόταν μέσα στο πλαίσιο της Δύσης, χωρίς καμία ανάμειξη των χωρών του σοσιαλιστικού στρατοπέδου.4

Επομένως δεν θα έπρεπε να είχαν ανάμειξη οι κομμουνιστές. Και πραγματικά όλα όσα τροχιοδρομήθηκαν κινήθηκαν μέσα σε αυτό το πλαίσιο. Μια ξεκάθαρη δήλωση περί του ποιοι πρέπει να εμπλακούν στις διεργασίες για επίλυση του Κυπριακού ήταν αυτή του Αμερικανού ΥΠΕΞ Τζον Φόστερ Ντάλες.

Όταν τον Οκτώβριο του 1954 συναντήθηκε με τον Πρωθυπουργό της Ελλάδας, Αλέξανδρο Παπάγο, στο Παρίσι, είχε τονίσει ότι η χώρα του υποστήριζε διαβουλεύσεις μεταξύ των Κυπρίων και της Βρετανίας, αλλά χωρίς ανάμειξη κομουνιστών.

Ανέφερε συγκεκριμένα: «Οι Κύπριοι και οι αγγλικές Αρχές είναι τα αμεσότερα ενδιαφερόμενα μέρη και συνιστώ επίμονα όπως η κυβέρνησή σας [δηλ. η ελληνική κυβέρνηση] ασκήσει τη φιλική της επιρροή επί των μη κομμουνιστών Κυπρίων ηγετών για να τους ενθαρρύνει σε σοβαρές διαπραγματεύσεις με τις βρετανικές Αρχές».5 Αυτό ήταν και το γενικό κλίμα που επικρατούσε μεταξύ των εμπλεκόμενων χωρών και δεν χρειαζόταν να καταβληθεί ιδιαίτερη προσπάθεια για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος. Βεβαίως οι επικεφαλής της ε/κυπριακής Δεξιάς δεν είχαν ανάγκη την υπόδειξη του Ντάλες, αφού ήδη είχαν αποκλείσει από κάθε εμπλοκή τους Κύπριους κομμουνιστές.

Άλλωστε σε καμιά περίπτωση η ηγεσία της ΕΟΚΑ είχε πρόθεση να φτάσει σε λύση έξω από τα δυτικά πλαίσια.

Μάλιστα ο Γρίβας σημειώνει ότι η Σοβιετική Ένωση επεδίωκε να επικρατήσει ιδεολογικά μέσω των επαναστατικών κινημάτων με τη συμμετοχή κομμουνιστών και καυχιέται ότι ο κυπριακός και ο αλγερινός αγώνας ήταν οι μόνοι που δεν υποκινήθηκαν από τους κομμουνιστές και υπογραμμίζει ότι «Ο κυπριακός [αγώνας], μάλιστα, δεν εδέχθη συνεργασίαν με τον κομμουνισμό ούτε επέτρεψεν εις τούτον να τον εκμεταλλευθή».6

Ούτε και η τ/κυπριακή δεξιά σοβινιστική ηγεσία ήθελε να της υποβάλουν κάτι τέτοιο.

Ο αντικομμουνισμός της ήταν η προμετωπίδα του δικού της αγώνα για διχοτόμηση και θεωρούσε τους Τ/ κύπριους Αριστερούς εκ των πραγμάτων προδότες, αφού επεδίωκαν την ειρηνική συμβίωση με τους Ε/κύπριους – παρόλη την αντίθεσή τους στην ένωση, θέση που έμπαινε εμπόδιο στα σχέδια για τη διχοτόμηση.

Η προγραφή του ΑΚΕΛ από τους Βρετανούς

Με αυτή τη γραμμή, λοιπόν, είχαν ευθυγραμμιστεί όλοι οι εμπλεκόμενοι στο Κυπριακό, η Ελλάδα, οι Βρετανοί, η ΕΟΚΑ, η ΤΜΤ.

Ευθυγραμμίστηκαν στο χτύπημα του Αριστερού Κινήματος στις χώρες τους και στην Κύπρο.

Στην Ελλάδα η κυβέρνηση κτυπούσε τις διαδηλώσεις που γίνονταν προς υποστήριξη του ενωτικού κινήματος και οι οποίες διοργανώνονταν κατά κύριο λόγο από δυνάμεις της Αριστεράς.

Στην Τουρκία χτυπήθηκε η Αριστερά όταν η κυβέρνηση της Άγκυρας κατηγόρησε ψευδώς τους κομμουνιστές ως τους υπαίτιους των σεπτεμβριανών βανδαλισμών το 1955 εναντίον του ελληνικού στοιχείου. Στην Κύπρο το πρώτο κτύπημα ήρθε από τους Βρετανούς αποικιοκράτες, οι οποίοι οκτώ μήνες μετά την έναρξη της δράσης της ΕΟΚΑ έθεσαν το ΑΚΕΛ στην παρανομία τον Δεκέμβριο του 1955, καταγράφοντας στο κείμενο της προγραφής ότι το ΑΚΕΛ ήταν ο κύριος υπεύθυνος για την ανωμαλία στην Κύπρο.

Αναφερόταν μεταξύ άλλων στο μακροσκελέστατο κείμενό τους ότι «Οι κομμουνισταί είναι εκείνοι οι οποίοι από του τέλους του πολέμου είχον το προβάδισμα εις την προσφυγήν εις οχλαγωγίας, την δολιοφθοράν και τον εκφοβισμόν εν τη επιδιώξει των πολιτικών των σκοπών.

Είναι αυτοί οι οποίοι ανέπτυξαν ολόκληρον τον μηχανισμό “αγώνος” εναντίον της καθεστηκυίας τάξεως –τας μαζικάς διαδηλώσεις, τας πολιτικάς απεργίας, την αναγραφή συνθημάτων, την στασιαστικήν προπαγάνδα και τα υπερμεγέθη υπομνήματα… Εις την σπουδαίαν στρατηγικώς αυτή νήσον η κομμουνιστική δραστηριότητα έχει ειδικώς δυσάρεστον σημασίαν διά τον ελεύθερον κόσμο.

Κατά τα πρόσφατα έτη το κύριο θέμα, το οποίον εχαρακτήριζε ολόκληρον την δημαγωγία και την προπαγάνδα του ΑΚΕΛ, υπήρξε η υπό του Κόμματος αποκήρυξις της χρησιμοποιήσεως της Κύπρου ως στρατιωτικής βάσεως εναντίον των “φιλειρηνικών δημοκρατιών”».

Η «Συμφωνία Κυρίων» Καραμανλή και Μεντερές

Ακόμα και όταν συμφωνήθηκε η λύση της ανεξαρτησίας με την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου, η Ελλάδα και η Τουρκία συμφώνησαν να παραμείνει το ΑΚΕΛ εκτός νόμου. Μαζί με τα έγγραφα των συμφωνιών και τις συνθήκες Συμμαχίας και Εγγυήσεων, οι Πρωθυπουργοί Ελλάδας και Τουρκίας Κωνσταντίνος Καραμανλής και Ατνάν Μεντερές υπέγραψαν κι ένα μυστικό έγγραφο με τον τίτλο «Συμφωνία Κυρίων».

Το κείμενο αυτό δεν δόθηκε στη δημοσιότητα, αλλά κρατήθηκε μυστικό για πολλά χρόνια. Το αποκάλυψε ο τέως γραμματέας της Εθναρχίας και μετέπειτα πρέσβης της Κύπρου στην Αθήνα, Νίκος Κρανιδιώτης, στο βιβλίο του «Δύσκολα χρόνια, Κύπρος 1950-1960» που εκδόθηκε το 1981. Η συμφωνία αποτελείτο από πέντε σημεία, με το πρώτο να αναφέρει ότι «Η Ελλάδα και η Τουρκία θα υποστηρίξουν την είσοδο της Δημοκρατίας της Κύπρου στο ΝΑΤΟ. Η εγκατάσταση βάσεων του ΝΑΤΟ στη νήσο, ως και η σύνθεσή τους, εξαρτάται από τη συμφωνία των δύο κυβερνήσεων».

Στο δεύτερο σημείο αναφερόταν: «Συμφωνήθηκε μεταξύ των δύο Πρωθυπουργών ότι θα παρέμβουν προς τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο της Δημοκρατίας της Κύπρου αντίστοιχα, με σκοπό να τεθούν εκτός νόμου το κομμουνιστικό κόμμα και η κομμουνιστική δράση».

Τα άλλα τρία σημεία αφορούσαν τον διοικητή του Τριμερούς Στρατηγείου, ότι δηλαδή θα ορισθεί με κλήρο, άρση των έκτακτων μέτρων με την υπογραφή των συνθηκών και την κήρυξη γενικής αμνηστίας και το Σύνταγμα θα καταρτισθεί μέσα στο συντομότερο δυνατό χρονικό διάστημα από επιτροπή που θα αποτελείται από έναν αντιπρόσωπο της ελληνικής κοινότητας της Κύπρου, από έναν αντιπρόσωπο της τουρκικής κοινότητας της Κύπρου και δύο αντιπροσώπους που θα ορισθούν από την ελληνική και τουρκική κυβέρνηση αντίστοιχα. Αυτές ήταν λοιπόν οι συνθήκες όταν ξεκινούσε κι όταν τέλειωνε ο αγώνας της ΕΟΚΑ.

Στα επόμενα σημειώματα θα παραθέσουμε στοιχεία για την επίθεση που εξαπολύθηκε εναντίον των Ε/κ και Τ/κ Αριστερών από την ΕΟΚΑ και την ΤΜΤ.

* Το πώς και το γιατί κι αν ήταν ορθή ή όχι η απόφαση δεν αποτελεί μέρος αυτής της έρευνας. 1 Στην προκειμένη περίπτωση δεν αναφερόμαστε στον Μακάριο, ο οποίος ήταν ο πολιτικός αρχηγός της ΕΟΚΑ, διότι αν και σφόδρα αντικομουνιστής εκείνη την περίοδο, είχε αντιταχθεί στην ένοπλη και δολοφονική επίθεση του Γρίβα εναντίον του ΑΚΕΛ. 2 Η ΤΜΤ (Τουρκική Οργάνωση Αντίστασης – Türk Mukavemet Teskilati) ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1957 με στόχο την παρεμπόδιση της ένωσης και προώθηση της διχοτόμησης. 3 Εκτενείς τεκμηριωμένες αναφορές θα γίνουν σε επόμενο σημείωμα. 4 Ενδεικτικό τούτου είναι ότι ο Μακάριος κατά τις επαφές του ενόψει της προσφυγής στον ΟΗΕ το 1954 δεν συναντήθηκε με καμία αντιπροσωπεία των σοσιαλιστικών χωρών. 5 Σπ. Παπαγεωργίου, «Κυπριακή Θύελλα 1955-59», σελ. 67, 68. 6 Γ. Γρίβα – Διγενή, «Αγών ΕΟΚΑ και ανταρτοπόλεμος», εκδόσεις Λόγχη, σελ. 10, 11.