1958: Η ακροδεξιά επίθεση εναντίον της Αριστεράς

Μέρος Β’

Η τ/κυπριακή οργάνωση ΤΜΤ ιδρύθηκε ως αντίβαρο προς την ΕΟΚΑ, προωθώντας την πολιτική της διχοτόμησης ως απάντηση στην επιδίωξη της Ένωσης. Ως οργάνωση, η οποία ανήκε στην άκρα δεξιά, είχε ξεκάθαρο κι έντονο αντικομμουνιστικό χαρακτήρα. Η ΤΜΤ έβαλε από την πρώτη στιγμή στο στόχαστρό της τους υποστηρικτές και τα μέλη της Αριστεράς και του ΑΚΕΛ στην τ/κυπριακή κοινότητα, κατηγορώντας τα για συνεργασία με τους Ε/ κύπριους και τους κομμουνιστές. Ο λόγος ήταν διότι αυτή η μερίδα των Τ/κυπρίων δεν υποστήριζε τη διχοτομική γραμμή της οργάνωσης, ακόμα κι όταν το ΑΚΕΛ είχε ταχθεί ξεκάθαρα υπέρ της Ένωσης από τη δεκαετία του ’40.

Από Τούρκο σε Τούρκο

Ένα από τα πρώτα μελήματα της ΤΜΤ ήταν η αποκοπή της επαφής μεταξύ των ανθρώπων των δύο κοινοτήτων. Γι’ αυτό κι ένα από τα μέτρα που έλαβε ήταν η απαγόρευση στους Τ/κυπρίους να μιλούν Ελληνικά ή να αναφέρουν στις συνομιλίες τους ελληνικές λέξεις. Για όσους παραβίαζαν αυτή τη διαταγή επιβαλλόταν χρηματικό πρόστιμο.1 Απαγορευόταν επίσης οποιαδήποτε οικονομική συνδιαλλαγή μεταξύ των ανθρώπων των δύο κοινοτήτων.2 Ο Κιαμίλ Τουντζέλ αναφέρει στο βιβλίο του μια προσωπική εμπειρία: «Κάποιος εργάτης με το όνομα Τταξίν αγόρασε μια δέσμη λαχανικά από Ελληνοκύπριο. Τον παρακολούθησε ένα μέλος της ΤΜΤ και τον κατήγγειλε. Πήραν τη δέσμη τα λάχανα και τα χτυπούσαν στο πρόσωπό του μέχρι του αυτά διαλύθηκαν. Ο Τταξίν τραυματίστηκε. Το επεισόδιο έγινε μπροστά σε πλήθος κόσμου και είχε στόχο να “φρονηματίσει” τους πολλούς». Αναφέραμε αυτό το περιστατικό για να καταδείξουμε ότι η τρομοκρατία ήταν εφ’ όλης της ύλης και ξεκινούσε από τα μικρά και κατέληγε στα μεγάλα που αυτά σήμαιναν ξυλοδαρμούς και δολοφονίες

Η ίδρυση των τουρκικών συντεχνιών

Ε/κύπριοι και Τ/κύπριοι είχαν αναπτύξει κοινή δράση για τη διεκδίκηση εργατικών δικαιωμάτων. Αυτοί οι κοινοί αγώνες, με αποκορύφωμα τη μεγάλη απεργία του 1948, έφεραν ακόμα πιο κοντά μια μεγάλη ομάδα εργαζομένων. Η προσήλωση όμως της ΠΕΟ και του ΑΚΕΛ στο στόχο της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα έδιωξε από προηγουμένως μεγάλο αριθμό Τ/κυπρίων, οι οποίοι ίδρυσαν τις τουρκικές συντεχνίες. Έτσι το 1944 ιδρύθηκε η «Ένωση Τουρκοκύπριων Εργατών Λευκωσίας» και το 1945 το «Ίδρυμα Τ/κυπριακών Εργατικών Ενώσεων» (ΚΤΙΒΚ). Αυτή η οργάνωση συνεργάστηκε με την ΠΕΟ το 1948 στη μεγάλη (τετράμηνη) απεργία των μεταλλωρύχων. Και είναι χαρακτηριστικό ότι ανάμεσα στους 74 εργάτες που συνελήφθησαν από την Αστυνομία και καταδικάστηκαν σε φυλάκιση οι 17 ήταν Τ/κύπριοι. Η κοινή αλλά και παράλληλη πορεία συνεχίστηκε, με αποτέλεσμα τη δεκαετία του 1950 να αυξηθούν τα μέλη της ΠΕΟ και του ΚΤΙΒΚ. Ταυτόχρονα όμως συνεχιζόταν η ροή Τ/ κύπριων εργαζομένων στην τουρκική συντεχνία

Στο στόχαστρο οι αριστεροί Τ/κύπριοι

Οι εξελίξεις αυτές δεν ήταν ευχάριστες για τις εθνικιστικές και σοβινιστικές δυνάμεις των Τ/κυπρίων, οι οποίες ξεκίνησαν μια πολεμική εναντίον αυτής της μερίδας των Τ/κυπρίων, ιδιαίτερα την περίοδο της δράσης της ΕΟΚΑ. Η εθνικιστική πλευρά κατηγορούσε αυτούς τους εργαζόμενους ότι ήταν υπεύθυνοι για την ένταση ανάμεσα στις δύο κοινότητες. Οι αριστεροί Τ/κ ανάμεσα σ’ άλλα υπερασπίζονταν και την ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ των δύο κοινοτήτων και αντιτάσσονταν στη διχοτόμηση. Μάλιστα το 1956 ο Ντερβίς Καβάζογλου συνέταξε επιστολή εκ μέρους των ΑΚΕΛιστών Τ/κυπρίων, την οποία απέστειλε στον απεσταλμένο της τουρκικής κυβέρνησης, Νιχάτ Ερίμ, ο οποίος διερευνούσε την πιθανότητα εφαρμογής της διχοτόμησης. Αυτή η επιστολή της «Διεύθυνσης Τουρκικού Κλάδου του ΑΚΕΛ» ανέφερε, μεταξύ άλλων, ότι ο κυπριακός λαός είναι αδιαίρετος και ότι οι δύο κοινότητες έζησαν και ζουν μαζί για αιώνες.3 Αυτή η ενέργεια εξόργισε τους Τ/κύπριους εθνικιστές της ΤΜΤ. Ένα άλλο γεγονός που όξυνε την κατάσταση ήταν η απόφαση των Βρετανών και την οποία ανακοίνωσαν το δεύτερο εξάμηνο του 1957 στην τ/κυπριακή ηγεσία, ότι δεν θα υποστήριζαν πλέον τη διχοτόμηση. Αυτή η απόφαση οδήγησε σε σύγκρουση τις δύο πλευρές στις 27 και 28 Ιανουαρίου 1958 με τους Τ/κύπριους να μετρούν 7 νεκρούς.4

1958, η τελευταία κοινή Πρωτομαγιά

Οι εξελίξεις ενέτειναν τον τ/κυπριακό εθνικισμό, ο οποίος ξέσπασε σε κάθε άνθρωπο της κοινότητας που υποστήριζε την ειρηνική συνύπαρξη Ε/κυπρίων και Τ/κυπρίων. Όπως για την ε/κυπριακή κοινότητα έτσι και για την τ/κυπριακή, τον Μάιο του 1958 εντάθηκε η επίθεση εναντίον της Αριστεράς. Την 1η του Μάη Ε/κ και Τ/κ εργάτες συγκεντρώθηκαν έξω από το οίκημα της ΠΕΟ, που τότε βρισκόταν στην περιοχή της Εμερκές, δίπλα από το Παγκύπριο Γυμνάσιο Λευκωσίας. Στη συγκέντρωση επικρατούσαν συνθήματα για την κοινή συμβίωση και την ενότητα της εργατικής τάξης. Την ίδια ώρα στην πλατεία Σεραγίου διοργανωνόταν συγκέντρωση των εθνικιστών με τον Φαζίλ Κιουτσούκ να χαρακτηρίζει τους Τ/κ κομμουνιστές ως προδότες του έθνους επειδή παρελαύναν με τους Ε/κ εχθρούς των Τ/κ! Κι εκείνο που είχε αφηνιάσει περισσότερο τη σοβινιστική, εθνικιστική ηγεσία ήταν το ότι οι Τ/κ έλαβαν μέρος στην εκδήλωση της ΠΕΟ, παρά τα μέτρα τρομοκρατίας που εφάρμοσε εναντίον της η ΤΜΤ.5 Το ίδιο βράδυ μέλη της ΤΜΤ πυρπόλησαν το σωματείο των Τ/κύπριων αριστερών.

Το κύμα δολοφονιών

Η τρομοκρατία της ΤΜΤ επεκτάθηκε από τα λόγια στην πράξη. Λόγω των απειλών πολλοί Τ/κ αριστεροί και συνδικαλιστές αναγκάστηκαν να δημοσιεύσουν στις εφημερίδες της κοινότητάς τους δηλώσεις αποκήρυξης της ιδεολογίας τους, και της ΠΕΟ, αφού τους προειδοποιούσαν ότι σε διαφορετική περίπτωση τούς περίμενε ο θάνατος. Αυτές οι ενέργειες είχαν επίσης ως αποτέλεσμα τη φυγή αρκετών στο εξωτερικό, ιδιαίτερα στη Μ. Βρετανία. Το πρώτο δολοφονικό κτύπημα από την ΤΜΤ ήρθε στις 22 Μαΐου 1958 με την απόπειρα εναντίον του προέδρου του Τουρκικού Κλάδου της ΠΕΟ, Αχμέτ Σατί, ο οποίος κατάφερε να διασωθεί με τραύματα. Τον περίμεναν έξω από το σπίτι του και γλίτωσε, αφού η γυναίκα του μπήκε μπροστά και τραυματίστηκε σοβαρά. Την επομένη, 23 του μήνα, τραυματίστηκε από πυροβολισμούς στην περιοχή Τακτακαλά ο Αμπουραχμάν Τζιεμάλ. Στις 24 Μαΐου έπεφτε νεκρός από τις σφαίρες της ΤΜΤ ο διευθυντής σύνταξης της εφημερίδας «Ινκιλαμψί», Φαζίλ Οντέρ. Η ΤΜΤ εξέδωσε ανακοίνωση για τις επιθέσεις εναντίον του Σατί και του Οντέρ, αναφέροντας ότι ήταν προδότες της πατρίδας, τους χρησιμοποιούσαν οι προδότες κομμουνιστές λακέδες και ότι τιμωρία τους ήταν ο θάνατος! Στις 27 Μαΐου δέχθηκαν ένοπλη επίθεση οι Αμτουραχμάν Σαντάς και ο Μουσταφά Αλί, ιδιοκτήτες εργαστηρίου ραπτικής. Στις 29 Μαΐου ο κουρέας Αχμέτ Γιαγχιά δολοφονήθηκε στο σπίτι του καθώς κοιμόταν.

Το τραγικό στην περίπτωση αυτή ήταν ότι μία μέρα προηγουμένως παρέδωσε δήλωση μετάνοιας στις εφημερίδες. Η δήλωσή του δημοσιεύθηκε την επομένη της δολοφονίας του, δίπλα από την αγγελία της κηδείας του! Ακολούθησαν άλλες τρεις ένοπλες επιθέσεις. Στις 30 Ιουνίου 1958 έπεφτε νεκρός ο κουρέας Αχμέτ Ιμπραήμ, επειδή, σύμφωνα με τους δολοφόνους, μιλούσε για τη δυνατότητα συμβίωσης των δύο κοινοτήτων.

Στις 3 Ιουλίου τραυματίστηκε από πυροβολισμούς ο Αρίφ Χουλουσί Μπαρούτι, ενώ στις 10 Ιουλίου τραυματίστηκε από πυροβολισμούς το στέλεχος του Διοικητικού Συμβουλίου της Συντεχνίας των Οικοδόμων Χασάν Αλί. Στις προκηρύξεις που εξέδιδε η ΤΜΤ μετά τις δολοφονίες αναφερόταν ότι τα θύματα δεν ήταν πραγματικοί Τούρκοι και εξακόντιζαν νέες απειλές για δολοφονίες προδοτών.6 Οι Τ/κ αριστεροί πέρασαν πολύ δύσκολες μέρες εκείνη την περίοδο, όπως και αργότερα, μέχρι το 1974, όπου η ΤΜΤ επέκτεινε τη δράση της μετά την ανεξαρτησία και σε όσους Τ/κύπριους στήριζαν την Κυπριακή Δημοκρατία. Όπως και στην ε/κυπριακή πλευρά έτσι και στην τ/κυπριακή, την ίδια περίοδο, οι αριστεροί βρέθηκαν στο στόχαστρο των ακραίων συμπατριωτών τους. Πρέπει να σημειώσουμε ότι και οι δύο ακραίες πλευρές χρησιμοποίησαν τους ίδιους τρόπους και τα ίδια μέσα, προκειμένου να επιβάλουν τις δικές τους θέσεις απέναντι σε όσους θεωρούσαν ως αντιπάλους τους. Στα επόμενα σημειώματα θα αναφερθούμε στις ακρότητες της ΕΟΚΑ και του Γρίβα εναντίον των Ε/κυπρίων αριστερών.

Βλ. Κιαμίλ Τουντζέλ, «Στο ίδιο μετερίζι», Λευκωσία
2004, σελ. 59, καθώς και στην εκπομπή «Λουρουτζίνα,
ιστορίες των κυπραίων» της σειράς «Ιστορικές
Διαδρομές στον Άστρα 92,8» http://istorikesdidromes.
blogspot.com/2017/04/e.html 2
Η ενέργεια αυτή ήταν κάτι ανάλογο με την «Παθητική
Αντίσταση» την οποία εφάρμοσε η ΕΟΚΑ για τα
βρετανικής προέλευσης προϊόντα. 3
Νιαζί Κιλζίλγιουρεκ, «Μια ιστορία βίας και μνησικακίας,
τ. 1, σελ. 42 με παραπομπή στην εφημερίδα Times of
Cyprus, 29 Απριλίου 1956. 4
Δες «Η άγνωστη σύγκρουση Βρετανών και Τ-κυπρίων
του 1958» της σειράς «Ιστορικές Διαδρομές», εφ.
«Χαραυγή» 2, 9 & 16 Φεβρουαρίου 2019. 5
Βλ. Κιαμίλ Τουντζέλ, σελ. 60. 6
Οι πληροφορίες λήφθηκαν από τα βιβλία των Π.
Βαρνάβα, Ν. Κιλζίλγιουρεκ και Κ. Τουντζέλ.