62 χρόνια Κυπριακής Ανεξαρτησίας – Πώς ένας ανέφικτος στόχος οδήγησε σε άλλα μονοπάτια

Του
Μιχάλη Μιχαήλ

Συμπληρώνονται φέτος 62 χρόνια από την ανακήρυξη της Κυπριακής Ανεξαρτησίας. Μιας ανεξαρτησίας που όπως όλοι ξέρουμε οδηγηθήκαμε λόγω της αποτυχίας επίτευξης του στόχου που είχε θέσει η δράση της ΕΟΚΑ για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Οι λάθος κινήσεις που έγιναν και ιδιαίτερα η υιοθέτηση της ένοπλης μορφής αγώνα έδωσε την ευκαιρία στους Βρετανούς να εμπλέξουν στο Κυπριακό την Τουρκία και την Ελλάδα, μετατρέποντάς το σε ελληνοτουρκική διαφορά.

Έχει ιδιαίτερη σημασία να διδαχθούμε από τις ενέργειες που έγιναν τότε και να αποφύγουμε να ακολουθήσουμε παρόμοιου τύπου στον αγώνα που διεξάγουμε ως λαός για να απαλλαγούμε από την κατοχή της μισής Κύπρου από την Τουρκία και να θέτουμε στόχους εφικτούς και όχι στη βάση των συναισθημάτων και στόχους ανέφικτους.

Το σχέδιο Μακμίλαν στο προσκήνιο

Η στροφή στην ανεξαρτησία μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια επιλογή αδήριτης ανάγκης, αφού τέθηκε στο προσκήνιο σε μια προσπάθεια να αποτραπεί το σχέδιο Μακμίλαν, το οποίο προνοούσε τριχοτόμηση της Κύπρου, με τριμερή συγκυριαρχία στην Κύπρο μεταξύ Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας.

Η επιλογή της ένωσης είχε ήδη φύγει από το τραπέζι και εφόσον η Ελλάδα δεν συμφωνούσε με την τριπλή κυριαρχία, ο Μακμίλαν ήταν έτοιμος να εφαρμόσει μονομερώς το σχέδιό του.

Με την πολιτική που εφάρμοσαν οι Βρετανοί αποικιστές δεν υπήρχε άλλη διέξοδος. Η ένωση είχε πεθάνει και οι επιλογές ήταν δύο, τριχοτόμηση ή ανεξαρτησία.

Πέραν τούτων, οι δικοινοτικές συγκρούσεις στην Κύπρο, που κορυφώθηκαν το 1958, καθώς και οι δολοφονίες αριστερών Ε/κυπρίων και Τ/κυπρίων από την ΕΟΚΑ και την ΤΜΤ, ενέτειναν τις ανησυχίες ότι η κατάσταση θα μπορούσε να τεθεί εκτός ελέγχου με απρόβλεπτα αποτελέσματα.

Το δίλημμα του Μακαρίου

Αυτά τα δεδομένα προκάλεσαν μεγάλα διλήμματα στον Μακάριο, σε σημείο που τον έφεραν σε απόγνωση, ιδιαίτερα με την απειλή για εφαρμογή του σχεδίου Μακμίλαν να επικρέμεται πάνω από τα κεφάλια των Κυπρίων. Ο Μακάριος θεωρούσε το σχέδιο ως άκρως επικίνδυνο και καταστροφικό για την Κύπρο, αφού θα απέκλειε διά παντός την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Ουσιαστικά η ελληνική πλευρά με τη λανθασμένη επιλογή της ένοπλης δράσης και χωρίς την κατάλληλη προετοιμασία, ιδιαίτερα στον διπλωματικό τομέα, οδήγησε σε αυτό το μεγάλο δίλημμα.

«Ο Αρχιεπίσκοπος είχε πολύ ταραχθεί και ανησυχήσει από την επιμονή των Άγγλων να εφαρμόσουν, έστω και χωρίς τους Ελληνοκυπρίους και την Ελλάδα, το σχέδιο Μακμίλαν. Σε μερικές μάλιστα από τις πολλές συνομιλίες που είχαμε τότε, έλεγε με τη διεισδυτική ανάλυση που ήταν σε θέση να κάνει, ότι αυτό το ελεεινό για μας σχέδιο γινόταν ακόμα χειρότερο, χωρίς τη συμμετοχή μας. Γιατί, ήταν μεν αλήθεια ότι η μη συμμετοχή μας το τραυμάτιζε βαριά, από το άλλο όμως μέρος καθιέρωνε στην πράξη τη συγκυριαχία της Τουρκίας (όχι των Τουρκοκυπρίων), έδινε στους τελευταίους και τον αντιπρόσωπο της Τουρκίας πολλά δικαιώματα, που εμείς απόντες, δεν θα ασκούσαμε. Τέλος, το σχέδιο εφαρμοζόμενο θα προκαλούσε αφ’ ενός ταλαιπωρίες και αποκαρδίωση των δικών μας, αφ’ ετέρου μεγαλύτερη μαχητική αντίδραση, που σήμαινε περισσότερο αίμα και καταστροφές.

Για άνθρωπο που είχε αφιερώσει τη ζωή του στο Κυπριακό, και που το είχε προσωπικά ωθήσει στο διεθνές προσκήνιο, αντίθετα προς τη θέληση όλων των Ελλήνων πολιτικών, η εξέλιξη αυτή έφερνε πραγματική απόγνωση»1.

Η τέταρτη υποχώρηση μέσα σε τρία χρόνια

Πρέπει να σημειωθεί, προς ενίσχυση των όσων αναφέραμε πιο πάνω, ότι η στροφή στην ανεξαρτησία ήταν η τέταρτη από την έναρξη του αγώνα της ΕΟΚΑ.

Έχοντας υπόψη ότι ο στόχος ήταν η ένωση και μόνο ένωση, η πρώτη υποχώρηση ήταν η υιοθέτηση του αιτήματος της αυτοδιάθεσης – ένωσης. Ακολούθησε η υιοθέτηση του αιτήματος της αυτοδιάθεσης (μπαίνοντας σε δεύτερη μοίρα η ένωση) εντός τακτής προθεσμίας και στη συνέχεια υιοθετήθηκε η αυτοδιάθεση χωρίς τακτή προθεσμία. Κι από το σημείο αυτό υπήρξε μετακίνηση στην υιοθέτηση της ανεξαρτησίας.

Μακάριος προς Μπ. Κασλ: Όχι σε εγγυήσεις από Ελλάδα και Τουρκία

Η απόφαση του Μακαρίου για στροφή στην ανεξαρτησία έγινε μέσω συνέντευξης στην αντιπρόεδρο του Εργατικού Κόμματος της βρετανικής αντιπολίτευσης, δημοσιογράφο Μπάρμπαρα Κασλ, στις 16 Σεπτεμβρίου 1958 στην Αθήνα.

Σύμφωνα με τον τότε Γενικό Εισαγγελέα Κρίτωνα Τορναρίτη, ο Μακάριος άρχισε να προσανατολίζεται προς αυτή τη θέση μετά την απελευθέρωσή του από τις Σεϋχέλλες. Την ιδέα της ανεξαρτησίας, σύμφωνα με τον ίδιο, ο Μακάριος άρχισε να τη συζητά έστω και κατ’ αρχήν, ενώ ήταν ακόμα εξόριστος στις Σεϋχέλλες το 1956 και 19572.

Στη συνέντευξή του ο Μακάριος έλεγε τα εξής σημαντικά:

«Στην προσπάθειά μας όπως καταδείξουμε για μιαν ακόμη φορά την καλή μας θέληση, προτείναμεν στη Βρετανική Κυβέρνηση σχέδιο οριστικής λύσης του κυπριακού ζητήματος, το οποίο προνοεί για καθεστώς ανεξαρτησίας. Σε μια τέτοια ανεξάρτητη Κύπρον, η οποία θα τελούσε υπό την εγγύηση των Ηνωμένων Εθνών, θα λαμβανόταν κάθε πρόνοια και θα παρεχόταν κάθε εγγύηση σε διεθνές πεδίο για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων και των συμφερόντων της τουρκικής μειονότητα, θα οδηγείτο δε με τον τρόπο αυτό η νήσος σταθερά στη γαλήνη και την ασφάλεια ολόκληρης της περιοχής».

Στη δήλωση του Μακαρίου περιέχονται κάποια ενδιαφέροντα σημεία, όπως η θέση του για εγγύηση της ανεξαρτησίας από τον ΟΗΕ κι όχι από την Ελλάδα, την Τουρκία και τη Βρετανία, όπως οριστικοποιήθηκε αργότερα.

Το δεύτερο ήταν πως οι Τ/κύπριοι θα απολάμβαναν καθεστώς μειονότητας με κατοχυρωμένα τα δικαιώματά τους ως μειονότητα. Ούτε αυτό τηρήθηκε, αφού στο τέλος οι Τ/κύπριοι αναβαθμίστηκαν μέσω των συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου σε κοινότητα, πολιτικά ισότιμη με την ε/κυπριακή κοινότητα, η οποία με τη σειρά της έπαυε να έχει το ρόλο της πλειοψηφούσας κοινότητας.

Χωρίς συνεννόηση με την Ελλάδα

Η δημοσίευση της πρότασης του Μακαρίου εξέπληξε τους πάντες σε Κύπρο και Ελλάδα και προκάλεσε πολλές αρνητικές αντιδράσεις.

Ένας από τους πρώτους που αντέδρασε στην απόφαση του Μακαρίου ήταν ο εθναρχικός σύμβουλος Νίκος Κρανιδιώτης, ο οποίος, όπως αναφέρει, συζήτησε έντονα με τον Μακάριο.

Πίστευε ότι ήταν άκαιρη η δήλωση, δεδομένης της αναμενόμενης προσφυγής στα Η.Ε. και ότι ήταν αρνητικό το ότι η πρόταση έγινε μέσω στελέχους της βρετανικής αντιπολίτευσης. Ο Μακάριος φαίνεται να συμφώνησε με τον Κρανιδιώτη ως προς τις επισημάνσεις του. Ύστερα από αυτό ο Αρχιεπίσκοπος τού είπε ότι την επομένη θα υπέβαλλε επίσημα την πρότασή του στην αγγλική κυβέρνηση μέσω της βρετανικής πρεσβείας Αθηνών3.

Και η ελληνική κυβέρνηση αιφνιδιάστηκε. Ο Δημήτρης Μπίτσιος σημειώνει:

«Έκπληκτοι κοιταχθήκαμε με τον Πρωθυπουργό. Ήταν δυνατό ν’ αποφασίσει ο Αρχιεπίσκοπος να εγκαταλείψει οριστικά το αίτημα της αυτοδιαθέσεως, χωρίς να συνεννοηθεί προηγουμένως με την ελληνική κυβέρνηση; Ήταν γεγονός πως ο Μακάριος στην έγγραφο απάντησή του προς τον Φουτ, που προανέφερα, είχε δηλώσει ότι παραμερίζει την αυτοδιάθεση και δέχεται να διαπραγματευθεί σύνταγμα αυτοκυβερνήσεως. Εκείνο όμως ήταν ελιγμός, ήταν προσωρινή αντιμετώπιση μιας κρίσιμης καταστάσεως. Εδώ η κα Κασλ μάς μιλούσε για ένα μόνιμο καθεστώς εγγυημένης ανεξαρτησίας. Και αν το είχε αποφασίσει ο Αρχιεπίσκοπος, θα το έλεγε έτσι απλά και απερίφραστα προς την κ. Κασλ, σε μια δημοσιογραφική συνέντευξη, χωρίς να επιδιώξει να το διαπραγματευθεί;»4

Αντίδραση από τον Γρίβα

Ο αρχηγός της ΕΟΚΑ, στρατηγός Γεώργιος Γρίβας, αντέδρασε έντονα όταν έμαθε τα νέα. Ο Μακάριος τον είχε ενημερώσει με επιστολή, εξηγώντας, ανάμεσα σε άλλα, ότι οι συνθήκες που δημιουργούνταν με την εφαρμογή του σχεδίου Μακμίλαν ήταν τέτοιες, που για να αποτραπεί το ενδεχόμενο διχοτόμησης και να μεταβληθεί η κατάσταση, έπρεπε να παρουσιάσει νέες προτάσεις. Ο Γρίβας δεν πείστηκε από τα επιχειρήματα του Αρχιεπισκόπου και θύμωσε που ενήργησε μόνος του5.

Αρνητικοί Τουρκία και Βρετανία

Αρνητική προς τη δήλωση του Μακαρίου ήταν και η Τουρκία αλλά και οι Τ/κύπριοι, οι οποίοι δήλωναν ότι η πρόταση ήταν απλά μια υπεκφυγή του επικεφαλής των Ε/κυπρίων που στόχευε στην αναβολή της εφαρμογής του σχεδίου Μακμίλαν και τον εντυπωσιασμό του ΟΗΕ.

Στο Λονδίνο η αντίδραση ήταν σε δύο επίπεδα. Από τη μια οι Εργατικοί είδαν θετικοί την απόφαση του Μακαρίου, ενώ η κυβέρνηση ήταν αρνητική, διότι εκτιμούσε ότι θα έφερνε τη Βρετανία σε δύσκολη θέση.

Εκείνη την περίοδο η Βρετανία δεν ήθελε σε καμία περίπτωση να δυσαρεστήσει την Τουρκία και τους Τουρκοκυπρίους για δεύτερη φορά. Η πρώτη ήταν λίγους μήνες πριν, όταν η Βρετανία, παρά τις υποσχέσεις που είχε δώσει, αποστασιοποιήθηκε από την πολιτική της διχοτόμησης, γεγονός που προκάλεσε διαδηλώσεις και συγκρούσεις των Τ/κυπρίων με την αποικιακή αστυνομία. Μάλιστα σε εκείνες τις συγκρούσεις σκοτώθηκαν 7 διαδηλωτές.

Η οδός προς την ανεξαρτησία

Ωστόσο θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η πρόταση του Μακαρίου, παρά τις πρώτες αντιδράσεις, οδήγησε τελικά σε διαπραγματεύσεις και στην κατάληξη τον Φεβρουάριο του 1959 στις συμφωνίες Ζυρίχης -Λονδίνου, οι οποίες επισφράγισαν την κυπριακή ανεξαρτησία.

Η Κύπρος ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος στις 16 Αυγούστου 1960.

Και παρά τους πανηγυρισμούς και τις θριαμβολογίες για την απαλλαγή από τον αποικιακό ζυγό, η ανεξαρτησία δεν έγινε σεβαστή από τις δύο κοινότητες.

Από την επόμενη κιόλας μέρα οι δύο κοινότητες, σχεδόν στο σύνολό τους, άρχισαν έναν αγώνα για ολοκλήρωση του ανεκπλήρωτου στόχου, οι Ε/κύπριοι της ένωσης και οι Τ/κύπριοι της διχοτόμησης και μια σειρά γεγονότων οδήγησαν στο δίδυμο έγκλημα του 1974 και την τουρκική κατοχή του 37% του κυπριακού εδάφους.

1Α. Φάντη «Ο ενταφιασμός της ένωσης».

2http://www.papademetris.net

3Στο ίδιο.

4Δ. Μπίτσιου «Κρίσιμες ώρες», σελ. 86.

5Αναστασία Γιάγκου (ειδική επιστήμων στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου) «Ο Μακάριος υπέρ της ανεξαρτησίας», εφ. Καθημερινή 8.2.2015

 

 

 

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy