Ιστορικές Διαδρομές: Στην Αθήνα αποφασίστηκε η λύση Δ.Δ.Ο – Τι λένε τα πρακτικά της σύσκεψης της Αθήνας

Του Μιχάλη Μιχαήλ

 

Μέρος 1ο

 

Πολλοί βρίσκουν διάφορες αιτιάσεις για να απορρίπτουν τη λύση Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας.

Κάποιοι τονίζουν ότι είναι τουρκικής έμπνευσης, άλλοι ότι είναι βρετανικής, άλλοι ότι αποτελεί συνέχεια του σχεδίου του Νιχάτ Ερίμ. Άλλοι ότι πρώτος την αποδέχθηκε ο πρώην Πρόεδρος Γιώργος Βασιλείου.

Όλα αυτά δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

Η πραγματικότητα είναι ότι η απόφαση λήφθηκε στην Αθήνα κατά την επιστροφή του Μακαρίου από την αυτοεξορία του μετά το πραξικόπημα της 15^ης Ιουλίου 1974.

Λόγω του ότι η συζήτηση αυτή επανέρχεται με την αναθέρμανση των προσπαθειών για επανέναρξη των συνομιλιών, θα παραθέσουμε τι λέχθηκε κατά τη σύσκεψη εκείνη, στοιχεία πολύ σημαντικά για την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας.

Ήδη τον Νοέμβριο του 1974 τα δεδομένα στην Κύπρο ήταν πολύ διαφορετικά.

Το πραξικόπημα της χούντας και της ΕΟΚΑ Β’ και η τουρκική εισβολή και κατοχή που ακολούθησε άλλαξαν εντελώς το πεδίο.

Έτσι, ο Μακάριος, επιστρέφοντας στην Κύπρο, στάθμευσε στην Αθήνα κι εκεί πραγματοποιήθηκε διήμερη σύσκεψη με αντικείμενο το τι θα γίνει στο Κυπριακό.

Η σύσκεψη πραγματοποιήθηκε στις 30 Νοεμβρίου και συνεχίστηκε την επομένη, 1^η Δεκεμβρίου.

Από ελληνικής πλευράς επικεφαλής ήταν ο Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλή, τον οποίο πλαισίωναν οι Δ. Μπίτσιος (Υπουργός Εξωτερικών) Ε. Αβέρωφ (Εθνικής Αμύνης) Ι. Βαρβιτσιώτης (Υφυπουργός Εξωτερικών). Μ. Δούντας (πρέσβης στην Κύπρο).

Από κυπριακής πλευράς έλαβαν μέρος στη σύσκεψη, εκτός από τον Μακάριο, οι Γλ. Κληρίδης (προεδρεύων της Δημοκρατίας και Πρόεδρος της Βουλής), Σπ. Κυπριανού (πρώην ΥΠΕΞ), Ιωάννης Χριστοφίδης (ΥΠΕΞ), Τ. Παπαδόπουλος (πρώην υπουργός), Χρ. Βενιαμίν (γενικός διευθυντής Υπουργείου Εξωτερικών) και ο πρεσβευτής της Κύπρου στην Αθήνα Ν. Κρανιδιώτης[1].

Η Δ.Δ.Ο. στο τραπέζι

Με βάση τα πρακτικά της σύσκεψης, οι παρευρισκόμενοι συζήτησαν ως υπαλλακτική λύση και το ενδεχόμενο της αποδοχής της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας (Δ.Δ.Ο.). Υπήρξε ωστόσο ο προβληματισμός, ο οποίος εστιαζόταν σε τρία σημεία:

 

1ον: Κατά πόσον η αποδοχή της Δ.Δ.Ο. θα προκαλούσε αντιδράσεις ανάμεσα στους Ε/κύπριους.

 

2ον: Αν θα έπρεπε να γίνει αμέσως αποδεχτή η Δ.Δ.Ο. ή αν θα έπρεπε να προταχθεί κάτι άλλο, προκειμένου να μη φανεί ότι οι Ε/κύπριοι υποχώρησαν αμέσως στις απαιτήσεις των Τούρκων.

 

3ον: Τι θα ήταν καλύτερο να προταχθεί, η πολύ-περιφερειακή Ομοσπονδία ή η Δ.Δ.Ο;

 

Οι προβληματισμοί αυτοί έγιναν συνεπεία του ότι οι Τούρκοι με τον όρο Δ.Δ.Ο. εννοούσαν στην ουσία δύο ξεχωριστά κράτη.

Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι μέχρι την εισβολή του 1974 η ε/κυπριακή πλευρά απέρριπτε (τουλάχιστον δημόσια) οποιαδήποτε λύση που θα είχε ως βάση την Ομοσπονδία, που στην ουσία θα σήμαινε διχοτόμηση της Κύπρου ή διαχωρισμό. Θεωρείτο ένα εξωπραγματικό σενάριο, αφού τότε η Κύπρος ήταν ένα ενιαίο κράτος και με το έδαφός της ελεύθερο, η Κυπριακή Δημοκρατία έλεγχε εξ ολοκλήρου σχεδόν την επικράτειά της (πλην των τ/κυπριακών θυλάκων που είχαν δημιουργηθεί από τα γεγονότα του 1963-64) και δεν υπήρχαν στο νησί ξένα κατοχικά στρατεύματα.

 

Γι’ αυτό και υπήρξαν έντονες αντιδράσεις όταν ο τότε Σοβιετικός Υπουργός Εξωτερικών, Αντρέι Γκρομίκο, εισηγήθηκε το 1965 ως πιθανή λύση για την Κύπρο την ομοσπονδία.

Ακόμα και το ΑΚΕΛ ξεσηκώθηκε τότε και καταδίκασε με έντονο τρόπο την πρόταση του Γκρομίκο.

 

Ωστόσο από τα πρακτικά της σύσκεψης προκύπτει ότι η ε/κυπριακή πλευρά συζητούσε (τουλάχιστον παρασκηνιακά) το ενδεχόμενο επίτευξης ομοσπονδίας στις συνομιλίες Κληρίδη – Ντενκτάς. Όμως μετά την τουρκική εισβολή του 1974 τα δεδομένα άλλαξαν και η λύση ομοσπονδίας θεωρήθηκε έκτοτε ως η πιο εφικτή.

Υπό την πίεση των νέων δεδομένων

Η σύσκεψη ξεκίνησε με επιθυμία του Μακάριου όπως «κατά την σημερινήν συνεδρίαν να εκτιμήσωμεν τα γεγονότα με ρεαλισμόν και να προχωρήσωμεν εις λήψιν αποφάσεων»[2].

 

Στη συνέχεια ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ζήτησε από τον Γλαύκο Κληρίδη να προβεί σε μια εκτενή ενημέρωση για τα νέα δεδομένα που δημιούργησε η εισβολή και η κατοχή του 40% (περίπου) του εδάφους του νησιού από τους Τούρκους εισβολείς.

 

Εκθέτοντας την κατάσταση, ο Γλ. Κληρίδης αναφέρθηκε στο ποσοστό που κατείχε ο στρατός εισβολής, το οποίο, όπως είπε, αντιπροσώπευε το 70% της κυπριακής οικονομίας. Πρόσθετε ακόμα ότι μέχρι εκείνη τη στιγμή υπήρχαν περίπου 170 χιλιάδες πρόσφυγες και δεκάδες εκατοντάδες αγνοούμενοι.

Αναφέρθηκε ακόμα και στο πρόβλημα της μαζικής μετακίνησης Τ/κυπρίων στο βορρά κατόπιν απαίτησης του Ραούφ Ντενκτάς.

 

Αναφορικά με τη λύση, είπε ότι οι Τούρκοι «δεν δέχονται καμίαν μορφήν λύσεως η οποία να έχη το σχήμα ενιαίου κράτους. Δεν δέχονται λειτουργικήν ομοσπονδίαν και επιμένουν επί γεωγραφικής Ομοσπονδίας».

Σημείωνε ακόμα ότι οι Τούρκοι «δεν αποκλείεται να δεχθούν μίαν μεγάλην περιοχήν εις τα βόρεια με άνοιγμα προς την θάλασσαν και δύο ή τρία μικρότερα καντόνια αλλαχού. Αποκλείεται να δεχθούν πολλά καντόνια ιδιαιτέρως εις τα βόρεια. Το σχέδιον Γκιουνές της Διασκέψεως της Γενεύης με τα πολλά καντόνια εις τον Νότον είναι πλέον πεπαλαιωμένον, διότι ήδη πολλοί Τούρκοι έχουν φύγει από τον Νότον και καταβάλλονται προσπάθειαι οι Τούρκοι της Λεμεσού να μεταφερθούν εις τον Βορράν».

 

Επομένως τα νέα δεδομένα υπέβαλλαν ότι οι Τούρκοι δεν θα αποδέχονταν μια ομοσπονδία με πολλές περιφέρειες (πολυ-περιφερειακή), αλλά μια ομοσπονδία που θα αποτελείτο από δύο ζώνες, δύο περιοχές.

 

Το πολιτικό σκηνικό στην Κύπρο

Ερωτηθείς σχετικά, ο Γλαύκος Κληρίδης σκιαγράφησε το πολιτικό σκηνικό στην Κύπρο: «Υπάρχει το κόμμα του Λυσσαρίδη με συνθήματα “Όλοι οι πρόσφυγες στα σπίτια τους”, και “Εναντίον της γεωγραφικής Ομοσπονδίας”. Υπάρχει επίσης το κόμμα της Προοδευτικής, η οποία θα υποστηρίξη οπωσδήποτε την γραμμήν του Μακαριωτάτου. Η Αριστερά πιστεύει ότι πρέπει να διαπραγματευθώμεν, διότι η παράτασις της σημερινής καταστάσεως θα είναι εις βάρος μας. Η Αριστερά δέχεται καντόνια, αλλά εάν αποτύχωμεν εις την διαπραγμάτευσιν των καντονίων θα ήτο πρόθυμος να προχωρήση εις την χάραξιν άλλης γραμμής υποχωρήσεως».

 

Στο σημείο αυτό παρεμβαίνει ο Μ. Δούντας: «Η Αριστερά πιστεύει ότι εάν αποτύχωμεν εις την λύσιν των πολλών καντονίων, θα έπρεπε να δεχθώμεν γεωγραφικήν Ομοσπονδίαν με δύο περιοχάς, έστω και αν πολλοί πρόσφυγες έμεναν έξω».

 

Ο Κληρίδης διευκρινίζει ότι αυτή είναι άποψη του Α. Ζιαρτίδη και όχι του ΑΚΕΛ: «Ο κ. Παπαϊωάννου όμως και ο κ. Φάντης υποστηρίζουν την άποψιν ότι εάν οι Τούρκοι δεν δεχθούν λύσιν πολλών καντονίων, τότε θα πρέπει να σκεφθώμεν εκ νέου. Αυτοί πιστεύουν στην εγγύησιν των δύο υπερδυνάμεων. Όσον αφορά την έκτασιν των καντονίων, υπολογίζουν αυτήν βάσει της αναλογίας του πληθυσμού. Όσον αφορά τους Τούρκους όμως, αντιλαμβάνομαι ότι αυτοί δεν είναι διατεθειμένοι να πέσουν κάτω του 25%».

 

Μακάριος: Από το 1968 η συζήτηση για ομοσπονδία

Στο σημείο αυτό ο Μακάριος θέτει ένα ξεκάθαρο ερώτημα πάνω στο οποίο αρχίζει η συζήτηση: «Τίθεται λοιπόν σήμερον το ερώτημα: Να δεχθώμεν γεωγραφικήν Ομοσπονδία;

Και ποίον ποσοστόν μπορούμε να επιτύχωμεν;

Εάν οι Τούρκοι πρόκειται να μας επιστρέψουν μόνον το 10% των όσων κατέλαβον και ημείς να υπογράψωμεν, τότε είναι προτιμότερον να έχουν το 40% χωρίς να υπογράψωμεν.

Το να δεχθώμεν κατ’ αρχήν την Ομοσπονδίαν και να αρχίσωμεν το παζάρι διά την έκτασιν, τούτο είναι κακή πολιτική. Αφ’ ης στιγμής δεχθώμεν την αρχήν της γεωγραφικής Ομοσπονδίας, αποδυναμούται η θέσις μας ως κράτους».

 

Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι στον όρο γεωγραφική ομοσπονδία ο Μακάριος έδινε την τουρκική ερμηνεία που σήμαινε στην ουσία δύο κράτη.

Κι εδώ κάνει και μια αποκάλυψη:

«Επί εξ περίπου χρόνια εσυζητούσαμεν το σχέδιον της Τουρκικής Ομοσπονδίας. Πολλοί μας κατηγορούν ότι τόσα χρόνια εσυζητούσαμεν το σχέδιον χωρίς να υπογράψωμεν, ενώ πολλές φορές είχαν πλησιάσει πολύ οι απόψεις μας. Αλλά πώς μπορούσαμε να υπογράψωμεν όταν η Χούντα και όλοι οι Έλληνες αξιωματικοί της Εθνικής Φρουράς υπέσκαπταν τας συμφωνίας, έβαλλον κατά των συνομιλιών και με υπενόμευον; Εάν υπέγραφα, θα έκαμναν ενωρίτερον το πραξικόπημα».

 

Από την παράθεση των πρακτικών βλέπουμε λοιπόν ότι η συζήτηση για την Ομοσπονδία δεν εισήχθη μετά το 1974. Άσχετα αν η συζήτηση διεξαγόταν πάνω σε διαφορετική βάση.

Δεύτερον, η συζήτηση για τη Δ.Δ.Ο. ξεκίνησε αμέσως μετά την τουρκική εισβολή και στη συνέχεια ο Μακάριος κατάφερε στις συνομιλίες του με τον Ρ. Ντενκτάς να δώσει συγκεκριμένο περιεχόμενο στους όρους και να ξεφύγει από την τουρκική ερμηνεία των όρων.

 

Στο σημείωμα του ερχόμενου Σαββάτου θα δούμε τη συζήτηση που έγινε και για τα υπαλλακτικά σχέδια δράσης.

 

 

[1] Όσα λέχθηκαν στη σύσκεψη καταγράφηκαν σε πρακτικά, τα οποία δημοσιεύθηκαν το 1991 στη Λευκωσία από τις εκδόσεις «Μώλλυ» σε 5.000 αντίτυπα με πρόλογο του Σάββα Παύλου. Από εδώ αντλούμε τις πληροφορίες.

[2] Σ.σ. Διατηρούμε την ορθογραφία και τη σύνταξη των πρακτικών.