Αφιέρωμα στον Léon-Gontran Damas

Γραμμές/Ορίζοντας

Αφιέρωμα στον Léon-Gontran Damas

Γάλλος λογοτέχνης και πολιτικός, συνιδρυτής του κινήματος της « Νεγρότητας » [Négritude] μαζί με τους Aimé Césaire και Léopold Ségar Senghor. Γεννιέται στη Γαλλική Γουιάνα στις 28 Μαρτίου 1912. Το 1929 μετακομίζει στο Παρίσι, σπουδάζει και αρθρογραφεί για το έντυπο «Ο Μάυρος Φοιτητής» [L’étudiant noir]. Στη γαλλική πρωτεύουσα γνωρίζει άλλους μαύρους γαλλόφωνούς φοιτητές, μελλοντικούς διανοούμενους και θεωρητικούς του αντιαποικιακού κινήματος. Στρατευμένος, κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου τοποθετείται ενάντια στο φασισμό, στον καπιταλισμό και στο ρατσισμό.

Η πρώτη του ποιητική συλλογή Pigments εκδίδεται το 1937 και θεωρείται ως αντιπροσωπευτικό δείγμα της Νεγρότητας. Στη συνέχεια η συλλογή λογοκρίνεται αφού η γαλλική κυβέρνηση κρίνει τις αξιώσεις του Damas για μια υπερήφανη «νέγρα ταυτότητα» επικίνδυνες για την εθνική ενότητα. Ακολουθούν άλλες πέντε συλλογές: Poèmes nègres sur des airs africains (1948), Graffiti (1952), Black-Label (1956), Névralgies (1966), Mine de rien (1977). Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κατατάσσεται στο γαλλικό στρατό. Εκλέγεται βουλευτής το 1948 και στη συνέχεια διορίζεται εκπρόσωπος του Συλλόγου Αφρικανικού πολιτισμού στην UNESCO. Το 1970 μετακομίζει στην Ουάσιγκτον και διδάσκει στο πανεπιστήμιο Georgetown. Πεθαίνει στις 22 Ιανουαρίου 1978.

Η ποίησή του χαρακτηρίζεται από την αποδόμηση του παραδοσιακού γαλλικού μέτρου, την απουσία στίξης και τυπογραφικούς πειραματισμούς. Κύριο μέλημα του Damas η δημιουργία ενός νέου ρυθμού μέσα από παρηχήσεις, εσωτερικές ρίμες, επαναλαμβανόμενα μοτίβα τα οποία επαυξάνονται στο πρότυπο του τζαζ αυτοσχεδιασμού. Σε αντίθεση με το Césaire και το Senghor, το έργο του παραμένει άγνωστο στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Eντούτοις έχει επηρεάσει πολλούς σύγχρονους αγγλόφωνους και γαλλόφωνους μαύρους συγγραφείς. Στη Γαλλία ένα νέο κοινό έρχεται σε επαφή με το έργο του, όταν το 2013 η τότε Υπουργός Δικαιοσύνης Christiane Taubira, γεννημένη και αυτή στη Γουιάνα, απαγγέλει στη Γαλλική Εθνοσυνέλευση το ποίημά του «Εμείς οι τιποτένιοι» κατά τη διάρκεια συνεδρίας για το νομοσχεδίου για το γάμο ομόφυλων ζευγαριών, υπογραμμίζοντας πως η διαφορετικότητα δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για την ανισότητα στα δικαιώματα.

Εισαγωγή και μετάφραση: Γιώργος Μελή

Από τη συλλογή Pigments (1937)

Έκπτωση

         για τον Aimé Césaire

Νιώθω γελοίος

μέσα στα παπούτσια τους

μέσα στα σμόκιν τους

μέσα στα πλαστρόν τους

μέσα στα ψεύτικα κολάρα τους

μέσα στα μονόκλ τους

μέσα στα ημίψηλά τους.

 

Νιώθω γελοίος

με τα δάκτυλα των ποδιών μου που δεν είναι φτιαγμένα

να ιδρώνουν από το ντύσου-γδύσου βράδι πρωί

με το φάσκιωμα που εξασθενίζει τα μέλη μου

και αφαιρεί από το σώμα μου την ομορφιά που του χαρίζει το περίζωμα

 

Νιώθω γελοίος

με το λαιμό μου σαν φουγάρο

με τους πονοκεφάλους που σταματούν

κάθε φορά που χαιρετώ κάποιον

 

Νιώθω γελοίος

μέσα στα σαλόνια τους

με τους τρόπους τους

με τους τεμενάδες τους

με την πολλαπλή τους ανάγκη για πιθηκισμούς

 

Νιώθω γελοίος

με όσα λένε

μέχρι να σας σερβίρουν τ’ απόγευμα

λίγο ζεστό νερό

και συναχωμένα γλυκίσματα

 

Νιώθω γελοίος

με τις θεωρίες που αλατοπιπερώνουν

για να ταιριάζουν στη γεύση των αναγκών τους

των παθών τους

των ενστίκτων τους ανοιχτά τη νύχτα

σαν χαλάκι εισόδου

 

Νιώθω γελοίος

ανάμεσά τους συνένοχος

ανάμεσα τους νταβατζής

ανάμεσά τους στραγγαλιστής

τα χέρια μου τρομερά κόκκινα

με το αίμα του πο-λι-τι-σμού τους

 

SOS

μονάχα ετούτη τη στιγμή

θα καταλάβετε λοιπόν όλοι σας

όταν η ιδέα θα τους έρθει

σύντομα ετούτη η ιδέα θα τους έρθει

να θέλουν να καταβροχθίσετε νέγρους

όπως ο Χίτλερ

καταβρόχθιζε εβραίους

εφτά φασιστικές μέρες

τη

βδομάδα

 

μονάχα ετούτη τη στιγμή

θα καταλάβατε λοιπόν όλοι σας

όταν η ανωτερότητά τους

θ’ απλωθεί στις λεωφόρους τους απ’ άκρη σ’ άκρη

και τότε

θα τους δείτε

πραγματικά να επιτρέπουν στους εαυτούς τους τα πάντα

να μην αρκούνται να γελούν με τον ανήσυχο δείκτη τους

βλέποντας ένα νέγρο να περνά

αλλά

να ξυλοκοπούν εν ψυχρώ

αλλά

να σκοτώνουν εν ψυχρώ

αλλά

να ξαπλώνουν εν ψυχρώ

αλλά εν ψυχρώ

να ξυλοκοπούν

να σκοτώνουν

να ξαπλώνουν

και να κόβουν τα μόρια των νέγρων

για να τα κάνουν κεριά στις εκκλησίες τους

 

Από τη συλλογή Graffiti (1952)

Συγχώρα τον Θεό ο οποίος μετανοεί

που μου ’χει δώσει

μια ζωή θλιβερή

μια ζωή σκληρή

μια ζωή δυσχερή

μια ζωή στυφή

μια ζωή άδεια

 

γιατί

 

στις παρυφές του δάσους

που μας βρήκε άξαφνα

η νύχτα πριν την Αφρο-Ινδιάνικη φυγή μου

θα σου ομολογήσω δίχως φτιασίδια

όλα εκείνα που σιωπηλά

μου καταλογίζεις

 

Πάντα αυτές οι λέξεις

πάντα οι ίδιες λέξεις

των οποίων δε φαίνεται

να έχει ακόμα

ποτέ ποτέ

αντιληφθεί μονομιάς

όλη την αχρείαστη βαναυσότητα

 

Αποσπάσματα από το Black–Label (1956)

               BLACK-LABEL να πίνεις

για να μην αλλάξεις

Black-Label να πίνεις

για ποιο λόγο ν’ αλλάξεις

 

Έπνιξα τον πόνο μου στο ποτό

απόψε όπως ψες

όπως άλλα τόσα βράδια

όπου από καταγώγιο σε καταγώγιο

όπου από μπαρ σε μπαρ

όπου από ποτήρι σε ποτήρι

έπνιξα τον πόνο μου στο ποτό

 

Θάνατος στα Καρκινώματα

στους κακοποιούς

Θάνατος στ’ Αποβράσματα

στους τρελούς

και

ορμάτε στους παραβατικούς

ούρλιαξαν πάλι

αυτοί που πολλοί λεν πως μ’ έχουν όλοι στο μάτι βλέποντάς με να ζω

κι αυτοί

αυτοί ας το πούμε

που κλαψουρίζουν από οργή και ντροπή

που γεννιούνται στις Αντίλλες

που γεννιούνται στη Γουιάνα

που γεννιούνται παντού εχτός δίπλα στις όχθες

του Σηκουάνα ή του Ροδανού

ή του Τάμεση

του Δούναβη ή του Ρήνου

ή του Βόλγα

 

Αυτοί που γεννιούνται

αυτοί που μεγαλώνουν στο Λάθος

αυτοί που ανθίζουν στο λάθος

αυτοί που πεθαίνουν όπως γεννήθηκαν

γιοί πιθήκων

γιοί σκύλων

 

Αυτοί που αρνούνται τη ψυχή τους

αυτοί που περιφρονούν τον εαυτό τους

αυτοί που δε νιώθουν για τους ίδιους και τους οικείους τους

παρά μόνο ντροπή και λιποψυχία

 

Αυτοί που εγκαταλείπουν μια γεμάτη ζωή ανθρώπων

για να είναι

οτιδήποτε άλλο εχτός από σκιά των σκιών […]

 

Εμείς οι τιποτένιοι

εμείς οι αγύρτες

εμείς οι λεχρίτες

εμείς οι κοπρίτες

εμείς οι χτικιάρηδες

εμείς οι αράπηδες

Εμείς που δεν μας ανήκει

διόλου ούτε καν

αυτή η ωχρή μυρωδιά

θλιμμένων παλιών ημερών

Εμείς οι τιποτένιοι

εμείς οι αγύρτες

εμείς οι λεχρίτες

εμείς οι κοπρίτες

εμείς οι χτικιάρηδες

εμείς οι αράπηδες

Τι περιμένουμε εμείς

οι τιποτένιοι

οι αγύρτες

οι λεχρίτες

οι κοπρίτες

οι χτικιάρηδες

οι αράπηδες

για να κάνουμε τους τρελούς

να κατουρήσουμε

εφάμιλλα

κατά αυτής της ζωής

της ηλίθιας κι ανόητης

που φτιάχτηκε

για μας τους τιποτένιους

για μας τους αγύρτες

για μας τους λεχρίτες

για μας τους κοπρίτες

για μας τους χτικιάρηδες

για μας τους αράπηδες

 

 Το θυμάσαι

ΠΑΡΙΣΙ-Ομφαλέ-της-Γης

στο έλεος της Αφρικής

της ψυχής της

της χαράς της

της λύπης της

των τύψεών της

 

ΠΑΡΙΣΙ-Ομφαλέ-της-Γης

στο έλεος της Αφρικής

στο έλεος της φωνής της

στο έλεος του πυρετού του ρυθμού

του ξεχασμένου μαντηλιού στην πίστα

της πρόσκλησης για ταξίδι στον τοίχο

της σφραγισμένης τρομπέτας

 

Το θυμάσαι

Ο Λευκός στη Σχολή του Νέγρου

συνάμα

ευγενικός

υπάκουος

υποτελής και πίθηκος

 

Ποτέ ο Λευκός δε θα ’ναι νέγρος

γιατί η ομορφιά είναι νέγρα

και νέγρα η σοφία

γιατί η αντοχή είναι νέγρα

και νέγρο το θάρρος

γιατί η υπομονή είναι νέγρα

και νέγρα η ειρωνεία

γιατί η γοητεία είναι νέγρα

και νέγρα η μαγεία

γιατί η αγάπη είναι νέγρα

και νέγρο το λίκνισμα

γιατί ο χορός είναι νέγρος

και νέγρος ο ρυθμός

γιατί η τέχνη είναι νέγρα

και νέγρα η κίνηση

γιατί το γέλιο είναι νέγρο

γιατί η χαρά είναι νέγρα

γιατί η ειρήνη είναι νέγρα

γιατί η ζωή είναι νέγρα