Η Επιτροπή δημοσιογραφικής δεοντολογίας, ο Παράσχος και η πορεία της 20ης Φεβρουαρίου

Του Αλμπέρτο Φλωρεντίν

Αν η “ανεξάρτητη”  Επιτροπή Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας έκανε αυτό για το οποίο υφίσταται, όφειλε να ασχοληθεί με την κάλυψη από το ΡΙΚ της μεγάλης διαδήλωσης στις 20/2/2021. Αντί για αυτό, προτίμησε να δώσει ευκαιρία στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας  να επιτεθεί στον Ανδρέα Παράσχο, και να εκφράσει “την ικανοποίηση του για την απόφαση της Επιτροπή Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας που έκρινε ότι το επίμαχο άρθρο του δημοσιογράφου, Ανδρέα Παράσχου, παραβιάζει κατάφωρα τον Κώδικα Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας για μη δημοσίευση ανακριβών παραπλανητικών, φανταστικών ή διαστρεβλωτικών της αλήθειας ειδήσεων, πληροφοριών ή σχολίων“, μέχρι και να απειλήσει “να προσφύγει στην δικαιοσύνη“.

H ΕΔΔ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΕΙ ΑΝΑΚΡΙΒΕΙΑ ΣΤΗ «ΦΗΜΗ ΤΗΣ ΕΚΜΥΣΤΗΡΕΥΣΗΣ ΣΕ ΜΙΑ ΝΥΧΤΑ ΕΥΘΥΜΙΑΣ»

Ποια ήταν αυτή η “είδηση, πληροφορία ή σχόλιο” που παραβιάζει τον Κώδικα;  Η ΕΔΔ – που δεν χρησιμοποίησε τον όρο “κατάφωρα“, αυτός ήταν έξτρα σάλτσα του Πρόεδρου– την εντόπισε “στην παράγραφο που αναφέρει «…Είχε, όμως, αντιληφθεί ότι ‘τα χρυσά διαβατήρια’ ήταν η κότα με τα χρυσά αβγά, που όπως φέρεται να εκμυστηρεύτηκε σε μία νύχτα ευθυμίας στην Αθήνα, άφηνε στο Γραφείο του 300 εκατ. ετησίως, που τα πήγαινε μετά στις Σεϋχέλλες με ιδιωτικές πτήσεις…» ”

Η φράση “φέρεται να“, σύμφωνα με το λεξικό σημαίνει “διαδίδεται φήμη για κάποιον ή για κάτι“.  Άρα η “ανακριβής είδηση, πληροφορία ή σχόλιο”   της επίμαχης πρότασης δεν ήταν ότι ο Αναστασιάδης μετέφερε εκατομμύρια στις Σεϋχέλλες.  Ούτε καν ότι κυκλοφορεί η φήμη πως ο Αναστασιάδης μετέφερε εκατομμύρια στις Σεϋχέλλες.  Ούτε έστω ότι “εκμυστηρεύτηκε” κάτι τέτοιο.  Ήταν ότι (α) διαδίδεται φήμη πως (β) εκμυστηρεύτηκε κάτι τέτοιο, και μάλιστα (γ) “σε μια νύχτα ευθυμίας“, αφού πρώτα τα είχε τσούξει.  Μια “πληροφορία” κατηγορίας φτερού, που σε διαφορετικές περιστάσεις θα εξέθετε απλά τον Ανδρέα Παράσχο στην κατηγορία της ελαφρότητας.  Ένας ξένος, χωρίς γνώση της περιρρέουσας, θα αναρωτιόνταν πρώτα γιατί κοτζάμ Πρόεδρος της Δημοκρατίας, αντί να αγνοήσει ή να δηλώσει ανάξια της προσοχής του μια παραδεδεγμένη  εικοτολογία, απειλεί να καταφύγει στα δικαστήρια: μήπως μυγιάζεται ο Πρόεδρος, μήπως έχει λερωμένη τη φωλιά του;

Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΫΛΙΖΕΙ ΤΟΝ ΚΩΝΩΠΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΙΝΕΙ ΚΑΜΗΛΟΥΣ

Αλλά η ΕΔΔ;  Αν είναι τόσο μη μου άπτου ώστε αυτεπάγγελτα, χωρίς καν να της ζητηθεί, να διυλίζει κώνωπες όπως φράσεις που αναφέρονται δηλωμένα σε «φήμη περί εκμυστήρευσης σε κατάσταση ευθυμίας», γιατί δεν πιάνει στο ραντάρ της τις φήμες που διαδίδει ο Υπ. Εσωτερικών, Νίκος Νουρής, για μεγάλες ομάδες εξαιρετικά ευάλωτων ανθρώπων που προσπαθούν να ξεφύγουν από πολεμικές κολάσεις;  Έστω, αυτός δεν είναι δημοσιογράφος ώστε να εμπίπτει στη δικαιοδοσία της. Πως αγνοεί όμως, ξανά και ξανά και ξανά, ότι αυτές τις φήμες στη συνέχεια τις πλασάρουν ως “γεγονότα” πλείστοι των δημοσιογράφων που εργάζονται στα ΜΜΕ;

Και πως είναι δυνατόν η ΕΔΔ να κατάπιε τις Καμήλους που περιφέρονταν στο Κεντρικό Δελτίο του ΡΙΚ στις 20 Φεβρουαρίου 2021, στην κάλυψη της διαδήλωσης εκείνης της μέρας;  Καμήλους επειδή οι δημοσιογράφοι του ΡΙΚ δεν χρησιμοποίησαν όρους όπως “φέρονται πως” ή “εκμυστηρεύτηκαν”, αλλά τις παρουσίασαν ως σκληρά γεγονότα, hard facts που λένε και οι Εγγλέζοι.

Πρώτη Κάμηλος: “εκατοντάδες” ή/και “χιλιάδες”;

Κατά τις 7:00 μμ., το ΡΙΚ1 διαφήμιζε ότι στο δελτίο ειδήσεων των 8:00 μμ. θα καλύπτονταν η διαδήλωση στην οποία συμμετείχαν “εκατοντάδες“.  Αρκετοί από τους συμμετέχοντες διαμαρτυρηθήκαμε τηλεφωνικά στο ΡΙΚ για τον φανταστικό αριθμό, κάποιος μάλιστα έγραψε στο Facebook ότι του απάντησαν πως ήδη είχαν καλέσει πολλοί, και πως θα το διόρθωναν.  Ωστόσο στο κεντρικό δελτίο ακούστηκε πάλι ο αριθμητικός προσδιορισμός “εκατοντάδες” στους “Τίτλους Ειδήσεων“, στο μέρος στο οποίο αρκείται ο βιαστικός τηλεθεατής για την πληροφόρηση του και το οποίο καταχωρείται στην μνήμη πολλών ως “το ζουμί” της είδησης.  Στην συνέχεια ωστόσο, στον κορμό της είδησης, επαναλαμβάνονταν ο αριθμός “χιλιάδες”. Μια αντίφαση που φανερώνει προσπάθεια παραπληροφόρησης μαζί και συγκάλυψης/δικαιολόγησης της.  Να το έγκλημα, μαζί και η ομολογία του.

Το δελτίο ειδήσεων εκείνης της ημέρας περιείχε τόσα fake news που θα μπορούσαν να γεμίσουν πολυσέλιδη έκθεση της ΕΔΔ, αν δεν την ενδιέφεραν μόνο οι ενοχλητικοί για τις “ανεξάρτητες” ευαισθησίες της κώνωπες.  Αναφέρω μόνο το εξής: Αγνοήθηκε ένα από τα κύρια συνθήματα της πορείας, το σύνθημα “Παραιτηθείτε”.  Δεν έγινε καμμιά αναφορά στο πλήθος των συνθημάτων και των πανό που αφορούσαν την ίδια την αιτία που έφερε χιλιάδες στο δρόμο: την απρόκλητη αστυνομική βαναυσότητα στη διαμαρτυρία της 13ης Φεβρουαρίου.  Τέλος υποβλήθηκε ξεδιάντροπα ότι η αστυνομία ήταν “διακριτική” επειδή αυτή τη φορά δεν έδωσαν αφορμή οι 8-10 χιλιάδες διαδηλωτές. [1]

Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ… ΟΛΩΝ!

Θα ασχοληθώ συγκεκριμένα με αυτά που ο Πέτρος Μελαΐσης ισχυρίστηκε πως ήταν “τα βασικά συνθήματα της όλης πορείας“.

Δεύτερη και τρίτη Κάμηλος:  Ο δημοσιογράφος του ΡΙΚ στο δρόμο μπροστά στην πορεία, δήλωνε σκέτα-νέτα ότι “οι διαδηλωτές κρατούσαν πλακάτ και φώναζαν συνθήματα κατά της διαφθοράς και των μέτρων κατά της πανδημίας“, ενώ η ταινία από κάτω έγραφε “ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΓΙΑ ΔΙΑΦΘΟΡΑ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ“.  Μιλώντας από την αίθουσα σύνταξης, μετά την επεξεργασία υποθέτει κανείς των εμπειριών του, ο Μελαΐσης επέμενε πως “το βασικό σύνθημα ήταν κατά της διαφθοράς αλλά και των μέτρων της κυβέρνησης για την πανδημία, ήταν τα βασικά συνθήματα της όλης πορείας”

Μήπως το πρώτο, η διαφθορά, ήταν η μοναδική αλήθεια που ειπώθηκε από το ΡΙΚ για τις διεκδικήσεις των δύο κινητοποιήσεων;  Όχι, ήταν και αυτό ένα υπολογισμένο ψέμα.  Η “διαφθορά” χωρίς άλλο χαρακτηρισμό, αφήνει να εννοηθούν κάποιες υποτιθέμενες διάχυτες στην κυπριακή κοινωνία κακές συνήθειες.  Φέρνει στο νου αυτό που τελευταία προσπάθησε να παρουσιάσει ως “το πρόβλημα” ο Αρχιεπίσκοπος, που κάθε άλλο παρά “αφοπλιστικά ειλικρινής” ήταν, όταν είπε ότι “συμβούλεψε” τον Αναστασιάδη “Να κοιτάξεις Πρόεδρε και την οικονομία, αλλά να σταματήσουμε να κλέβουμε όλοι, βάζω και τον εαυτό μου μέσα.“.  Το “κλέβουμε όλοι” παραπέμπει στην εικόνα που καλλιεργείται για δεκαετίες από τα ΜΜΕ, ότι υπάρχει τάχα μια κατακόρυφα απλωμένη κουλτούρα του μέσου, της προσπάθειας να χρησιμοποιήσει κανείς τον βουλευτή ή τον γνωστό του στην δημόσια υπηρεσία για να εξυπηρετήσει τον “εαυτούλη του”, να ξεγελάσει τον εργοδότη του, την εφορία, το Δημόσιο και άλλα παρόμοια.  Είναι η κυπριακή εκδοχή του γνωστού Παγκαλικού αφηγήματος “τα φάγαμε όλοι μαζί”.

Όμως στις δυο διαδηλώσεις δεν καταγγέλλαμε την κοινωνία γενικά.  Καταγγέλλαμε την Κυβέρνηση και την καπιταλιστική ελίτ.  Λίγα δευτερόλεπτα πριν ο δημοσιογράφος αναφέρει την διαφθορά “γενικά”  ως ένα από τα δύο βασικά συνθήματα, φαίνεται στην οθόνη πανό της Θύρας 9, μιας από τις βασικές συνιστώσες και των δυο διαδηλώσεων, με το σύνθημα “Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε“.  Το σύνθημα “Παραιτηθείτε” αναφέρονταν εξίσου στην καταγγελία της διαφθοράς της κυβέρνησης και της αστυνομικής βίας που αυτή χρησιμοποίησε.

ΟΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΝΗΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΙΟΙ ΤΩΝ ΜΕΤΡΩΝ

Το άλλο σύμφωνα με το ΡΙΚ “βασικό σύνθημα της όλης πορείας“, ήταν κατά “των μέτρων της κυβέρνησης ενάντια στην πανδημία” έστω κι’ αν δευτερόλεπτα πριν ο ίδιος δημοσιογράφος ανάφερε ότι “οι διοργανωτές τόνιζαν συνεχώς ότι θα πρέπει να τηρούνται αυστηρά τα μέτρα  και να φορούν και τις μάσκες προστασίας“.

Είναι έκδηλη η προσπάθεια ταύτισης των δύο διαδηλώσεων με τις κινητοποιήσεις των ανορθολογιστών και ατομικιστών αρνητών του COVID-19, των αρνητών του εμβολιασμού και όλων των μέτρων κατά της πανδημίας. Παράβλεψαν, χωρίς καμία ντροπή, πως οι αριστεροί, που κυριαρχούσαν σε αυτές τις διαδηλώσεις  ανήκουν στο τμήμα της κοινωνίας που είναι διαποτισμένο από την παράδοση του ορθολογισμού και του σεβασμού της επιστήμης, της συλλογικότητας και της υπευθυνότητας προς το πραγματικό δημόσιο συμφέρον και, άρα, το πιο απομακρυσμένο από τις συνωμοσιολογικές και θεολογικές ανησυχίες των “αρνητών” του COVID-19.

Την αντίθεση ανάμεσα στην αντιμετώπιση από την κυβέρνηση της πορείας της 13 Φλεβάρη και τις προηγούμενες των “αρνητών” έδωσε γλαφυρά ο δημοσιογράφος του ΡΙΚ  Ανδρέας Γιόρτσιος (μια σπάνια και αξιοσημείωτη εξαίρεση).  Είναι εξόφθαλμο πόσο αυτή η κυβέρνηση χαϊδολογεί τους πιο κραυγαλέους εχθρούς της ορθολογιστικής και συλλογικής αντιμετώπισης της πανδημίας, ενώ προσπαθεί να αποξενώσει και να καταστείλει ακόμα και με γυμνή βία τους συνεπείς υποστηρικτές της.

Όμως αυτή η κυβέρνηση δεν προσπάθησε ποτέ να αντιμετωπίσει αποφασιστικά την πανδημία.  Αυτό δεν οφείλεται σε κάποια εγγενή ανικανότητά της (όχι πως δεν υπάρχει και μια τέτοια διάσταση), αλλά στην ταξική της φύση και τις τρέχουσες ανάγκες της ελίτ στην οποία ανήκει και εκπροσωπεί.  Πριν ακόμα εμφανιστεί το πρώτο κρούσμα στο νησί, συγκρούστηκε με τον ΟΗΕ και τις συμβουλές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την ανάγκη μιας όσο το δυνατόν πιο στενής διεθνούς συνεργασίας, αρχίζοντας από τους γείτονες:  Αποφάσισε μονομερώς να κλείσει τα οδοφράγματα για να εξυπηρετήσει άσχετες με την αντιμετώπιση της πανδημίας πολιτικές σκοπιμότητες.

Όταν η πανδημία έφτασε ορμητικά στην Κυπριακή Δημοκρατία από τα αεροδρόμια που παρέμειναν ανοικτά, η αντιμετώπιση της κυβέρνησης υπήρξε αντιφατική.  Από την εφαρμογή αυστηρών μέτρων περνούσαμε στις πιο ριψοκίνδυνες χαλαρώσεις. Η κυβέρνηση σύρονταν προς αντίθετες κατευθύνσεις από πολύ διαφορετικές δυνάμεις.  Η διάθεση να επωφεληθεί από κάθε ευκαιρία για να επιτεθεί στους Τούρκους και Αριστερούς “εχθρούς”, καθώς και να εξοικονομήσει προς όφελος της ελίτ, είναι διαχρονική.  Επιπλέον τον καιρό της πανδημίας, από τη μια υπήρχαν οι συμβουλές για υγειονομικά μέτρα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και των εδώ ειδικών επιδημιολόγων και άλλων γιατρών που διόρισε ως συμβουλευτική ομάδα.  Από την άλλη, η “επιχειρηματική κοινότητα”, που από τη φύση της ενδιαφέρονταν πρώτα για την άμεση επίδραση της πανδημίας στα κέρδη τους, και μετά για οτιδήποτε άλλο, πίεζε για χαλαρώσεις και εξαιρέσεις.  Παρόμοια ή και χειρότερα συμβαίνουν στις πλείστες χώρες, αλλά εδώ παίζει επιπλέον και ένας σθεναρός φίλος της κυβερνητικής ελίτ, η Εκκλησία της Κύπρου και οι ανώτατοι ιερωμένοι της.

Αυτά θα ήταν αρκετά για να την χαρακτηρίσουμε σαν μια κυβέρνηση που δεν μπορεί να ενδιαφερθεί πραγματικά και να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την πανδημία.

ΒΙΑ, ΤΙΜΩΡΙΑ, ΥΠΑΚΟΗ

Όπου κυριαρχεί η καταπίεση, θα έπρεπε να χρησιμοποιείτε η λέξη ‘υπακοή’ αντί για τη λέξη ‘πειθαρχία’, επειδή η πειθαρχία μπορεί να υπάρξει ακόμα και χωρίς άρχοντες, και έτσι η ποιότητα της είναι ευγενέστερη από την υπακοή. (Μπέρτολτ Μπρεχτ, “5 δυσκολίες να γράψεις την αλήθεια” 1935)

Ακόμα και ένας από τους πιο σεβαστούς διεθνείς καπιταλιστικούς θεσμούς, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης [2] διαπιστώνει: Η εμπιστοσύνη στις κυβερνήσεις μπορεί να παίξει ρόλο στα υγειονομικά αποτελέσματα της COVID19… τα ποσοστά θνησιμότητας είναι ψηλότερα εκεί που οι κυβερνήσεις απολαμβάνουν μικρότερο βαθμό εμπιστοσύνης… κυβερνήσεις που αντιμετωπίζουν χαμηλότερο βαθμό εμπιστοσύνης μπορεί να αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην επιβολή μέτρων περιορισμού της πανδημίας και στην εξασφάλιση της συμμόρφωσης του πληθυσμού τους με τα μέτρα δημόσιας υγείας.

Το μέγεθος της πορείας της 20/2 μαρτυρεί πόσο έχει πληγεί η εμπιστοσύνη σε αυτή την κυβέρνηση [3].  Ακόμα και όταν αποφασίζει να αντιμετωπίσει σοβαρά την πανδημία, η κυβέρνηση είναι ανίκανη να εμπνεύσει πειθαρχία, και το ξέρει. Αφήνοντας με νεοφιλελεύθερες πολιτικές μεγάλο αριθμό ανθρώπων στο έλεος της οικονομικής κρίσης που εμβάθυνε η πανδημία, έχει η ίδια δημιουργήσει ένα φάσμα αντίδρασης στα όποια μέτρα προσπαθεί να εφαρμόσει, ένα φάσμα που εκτείνεται έως και τους αρνητές της ίδιας της ύπαρξης της πανδημίας.

Οι τελευταίες εξελίξεις της εμφάνισης επικίνδυνων μεταλλάξεων τονίζουν τον παγκόσμιο και επείγοντα χαρακτήρα της κρίσης και εξαιρετικά ανησυχητικό το πως η κυβέρνηση εργαλειοποιεί την πανδημία αντί να επικεντρωθεί στην αντιμετώπιση της.

ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΛΥΣΗ;

Είναι γνωστή η τοποθέτηση του μέλους της συμβουλευτικής ομάδας της κυβέρνησης Δρ. Ζωής Πανά για διαδικτυακές διαμαρτυρίες: “Υπάρχουν διάφοροι τρόποι στην σύγχρονη εποχή για να διαμαρτυρηθεί ο κόσμος, χρησιμοποιώντας την τεχνολογία…  είναι αναφαίρετο δικαίωμα η διαμαρτυρία και η ελευθερία του λόγου, όμως ακόμα και αν γίνεται για το καλύτερο, ας αναλογιστεί ο καθένας, μέσα στα πλαίσια μιας υγειονομικής κρίσης, την ευθύνη που έχει”.

Όταν η Δρ. Ζωή Πανά αναφέρεται σε υγειονομική κρίση και ευθύνες, μιλάει η επιστήμονας που γνωρίζει καλύτερα από τους περισσότερους την σοβαρότητα και τους κινδύνους της κατάστασης.  Όμως ακριβώς για αυτό το λόγο, θα έπρεπε να αναγνωρίζει ότι δεν αρκούν οι κοινοτοπίες για “αναφαίρετα δικαιώματα διαμαρτυρίας και ελευθερίας του λόγου“.  Το ζητούμενο, το αναγκαίο, δεν είναι κάποιες ηθικολογικές αναφορές σε “αναφαίρετα δικαιώματα”, αλλά να εξαναγκαστεί η κυβέρνηση να αντιμετωπίσει υπεύθυνα την κρίση.  Και αυτό δεν μπορούν να το πετύχουν οι “διαδικτυακές διαμαρτυρίες“, τις οποίες η κυβέρνηση θα δηλώσει αμέσως ότι ‘σέβεται απόλυτα, έχουμε δημοκρατία’, συνεχίζοντας απερίσπαστη το βιολί της. Δυστυχώς μόνο η μαχητική παρουσία χιλιάδων ανθρώπων στους δρόμους μπορεί να αλλάξει αυτή τη συμπεριφορά.

Όσο για τους ίδιους τους επιστήμονες που η κρίση έφερε στο προσκήνιο και στους οποίους στηριζόμαστε, πρέπει να σταματήσουν να στηρίζουν το κυβερνητικό και επιχειρηματικό ψεύτικο δίλλημα “πανδημία αλλά και εθνική οικονομία”.  Η Δρ Πανά οφείλει να αναλογιστεί την ευθύνη που έχει όταν κάνει δηλώσεις όπως ότι η επιδημιολογική ομάδα κάνει “αλλεπάλληλες συναντήσεις με διάφορους φορείς της οικονομικής … δραστηριότητας… αφουγκράζεται τις απόψεις τους, τις προτάσεις τους” (στην ίδια συνέντευξη).

Ότι υπάρχουν τομείς της παραγωγικής δραστηριότητας που πρέπει να συνεχίσουν να λειτουργούν, παρά τις αναπόφευκτες υγειονομικές και ανθρώπινες θυσίες, μόνο ανόητοι μπορούν να το αρνηθούν.  Αυτοί όμως οι τομείς πρέπει να καθορίζονται από τις ανάγκες της κοινωνίας μέσα στη κρίση και όχι από τις ανάγκες της “επιχειρηματικής κοινότητας” [4]. Ο τουρισμός,  – μια “οικονομική δραστηριότητα” που όχι μόνο ουσιώδης δεν είναι , αλλά υγειονομικά είναι και εξαιρετικά επικίνδυνη – παρουσιάζεται επανειλημμένα ως το σημαντικότερο κριτήριο για τους σχεδιασμούς της κυβέρνησης. Η υποταγή σε μια τέτοια αντίληψη, αν δεν είναι αποτέλεσμα άγνοιας, είναι ανεύθυνη.

[1] Τα τελευταία νέα ότι η κυβέρνηση θέλει να αγοράσει και άλλον αντιδιαδηλωτικό εξοπλισμό δείχνει που εντοπίζουν οι ίδιοι την αδυναμία τους: στην ανικανότητα να καταστέλλουν όχι πια δεκάδες ή εκατοντάδες αλλά χιλιάδες διαδηλωτών.

[2]  OECD Policy Responses to Coronavirus (COVID-19) Τhe territorial impact of COVID-19: Managing the crisis across levels of government. Updated 10 November 2020

[3] Ήδη πριν την πανδημία η εμπιστοσύνη σε κυβέρνηση και πολιτικό σύστημα ήταν σε κάθετη πτώση. Το ευρωβαρόμετρο για την “εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση”, την άνοιξη του 2008, στην αρχή της προεδρίας της Αριστεράς έβρισκε πως: “Η εμπιστοσύνη των πολιτών προς την Κυπριακή Κυβέρνηση παρουσιάζεται αυξημένη στο 69% σε σύγκριση µε τα προηγούμενα Ευρωβαρόμετρα του Φθινοπώρου 2007 (49%) και της Άνοιξης 2007 (64%)” ενώ ως την άνοιξη του 2019: τείνω να εμπιστεύομαι την Κυβέρνηση: 36%, τείνω να μην εμπιστεύομαι την Κυβέρνηση: 61%

[4] Σχετικά με την λειτουργία της καπιταλιστικής οικονομίας σε καιρό πολέμου ή πανδημίας, και την διαφορά ανάμεσα στην παραγωγή “αξιών χρήσης” και “αξιών ανταλλαγής” έχει ενδιαφέρον το άρθρο “The Analogy of War”: http://isj.org.uk/the-analogy-of-war/