90χρονα ΚΚΚ-ΑΚΕΛ: Η 25η Μαρτίου 1945 στο Λευκόνοικο

Πίνακας του Χρίστου Φουκαρά εμπνευσμένος από τα γεγονότα του Λευκονοίκου

Του Γ. Κολοκασίδη

Ο γιορτασμός της εθνικής επετείου της 25ης Μαρτίου το 1945 σημαδεύτηκε από τα αιματηρά γεγονότα του Λευκονοίκου. Η αποικιακή αστυνομία χωρίς καμιά πρόκληση πυροβόλησε ενάντια σε παρέλαση των Λαϊκών Οργανώσεων του Λευκονοίκου σκοτώνοντας τους λαϊκούς αγωνιστές Αvδρέα Εξηvτάρη και Ανδρόνικο Κυπριανού καθώς και τον µαθητή Μιχαλάκη Κoυρτέλλα. Από τα αστυνομικά πυρά τραυματίστηκαν επίσης οι Λoΐζoς Γιαvvή, Θεόδωρoς Αvδρovίκoυ, Αvαστάσιoς ∆ηµητρίoυ, Καλλίvικoς Συµεoύ, Χριστόδoυλoς Λαγός, Αvτ. Γεωργαλλής, Κυρ. Σιακαλλής, Χριστ. Γ. Μυλωvάς, Σώζoς Σιακαλλής, Αvτώvης Μελετίoυ, Παv. Καραvτίvας, Γιακoυµής Αρτέµη και Γεώργιoς Συµεoύ, όλοι μέλη των Λαϊκών Οργανώσεων Λευκονοίκου.

Οι νεκροί της 25ης Μαρτίου 1945 Ανδρέας Εξηντάρης, Ανδρόνικος Κυπριανού και Μιχαλάκης Κουρτέλλας
Οι νεκροί της 25ης Μαρτίου 1945 Ανδρέας Εξηντάρης, Ανδρόνικος Κυπριανού και Μιχαλάκης Κουρτέλλας

 

Τα γεγονότα

Το ΑΚΕΛ, που τιμούσε πάντα την εθνική επέτειο της 25ης Μαρτίου 1821, κάλεσε τις άλλες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις να οργανώσουν σε όλη την Κύπρο κοινούς εορτασμούς, προσδίδοντάς τους αντιαποικιακό χαρακτήρα. Αυτή η κίνηση ήταν πλήρως εναρμονισμένη με την πάγια θέση του ΑΚΕΛ για κοινό αντιαποικιακό μέτωπο. Η έκκληση του ΑΚΕΛ δεν βρήκε απήχηση. Μάλιστα το ΚΕΚ με επιστολή του αρχηγού του, δημάρχου Λευκωσίας Θ. Δέρβη, υπογράμμισε ότι αν η Σχολική Εφορεία Λευκωσίας «εδέχετo έστω και σιωπηρώς µίαv τoιαύτηv σύµπραξιv κoιvoύ εoρτασµoύ (με το ΑΚΕΛ), θα ήτo αξία αγχόvης ως απεµπoλoύσα εις τα όµµατα της µαθητιώσης vεoλαίας τα ύψιστα της φυλής µας ιδαvικά»!!!

Στο Λευκόνοικο, όμως, αποφασίστηκε να γίνει κοινός εορτασμός στην προμετωπίδα του οποίου θα ευρίσκετο η Ανωτέρα Σχολή Λευκονοίκου. Το πρωί της 25ης Μαρτίου έγινε η καθιερωμένη δοξολογία στην εκκλησία του Σωτήρος, στην οποία πήραν μέρος όλα τα οργανωμένα σύνολα της κωμόπολης με τα λάβαρά τους. Στο προαύλιο της εκκλησίας έγινε η γιορτή της Ανωτέρας Σχολής Λευκονοίκου. Οταν εκπρόσωπος των Λαϊκών Οργανώσεων ζήτησε να απευθύνει χαιρετισμό, προκλήθηκε συζήτηση η οποία «υπήρξε εντελώς ψύχραιμος», όπως μας πληροφορεί ο «Ανεξάρτητος».

Ακολούθησε παρέλαση των Λαϊκών Οργανώσεων προς το οίκημά τους. Η παρέλαση πέρασε μάλιστα από το οίκημα του Καπνοπαραγωγικού Συνδέσμου και του Θρησκευτικού Συλλόγου, στο οποίο στεγάζονταν και οι Νέες Συντεχνίες (ΣΕΚ), όπου «εγένετο δεκτή δια ζωηρών χειροκροτημάτων», όπως και πάλιν μας πληροφορεί ο «Α». Οταν η παρέλαση έφτασε κοντά στο οίκημα των Λαϊκών Οργανώσεων βρέθηκε αντιμέτωπη με αστυνομικούς, οι οποίοι τους κάλεσαν να διαλυθούν. Οι υπεύθυνοι των Λαϊκών Οργανώσεων απάντησαν ότι θα διαλυθούν αφού μπουν πρώτα στο οίκημά τους. Οι αστυνομικοί χωρίς άλλη προειδοποίηση και χωρίς να υπάρχει η όποια πρόκληση, πυροβόλησαν κατά του πλήθους σκοτώνοντας τον Ανδρέα Εξηντάρη και τον μαθητή Μιχαλάκη Κουρτέλλα και πληγώνοντας πολλούς άλλους. Ανάμεσά τους και ο Ανδρόνικος Κυπριανού, που πέθανε αργότερα στο νοσοκομείο από τα τραύματά του.

Η αποικιακή κυβέρνηση προσπάθησε να δικαιολογήσει το αιματοκύλισμα επικαλούμενη στο επίσημο ανακοινωθέν για τα γεγονότα «σφoδρή φιλovικία µεταξύ αvτίθετωv µερίδωv στo Λευκόvoικo τo πρωί της 25ης Μαρτίoυ» και ότι «η αστυvoµία επεvέβη για vα παρεµπoδίσει σoβαρότερη σύγκρoυση µεταξύ τωv δύo µερίδωv».

Ο Δήμος Λευκονοίκου όμως και οι οργανώσεις της κωμόπολης με κοινή ανακοίνωσή τους έδωσαν μια εντελώς διαφορετική εικόνα των γεγονότων διαψεύδοντας το επίσημο ανακοινωθέν. Η κοινή ανακοίνωση του δήμου και των οργανωμένων συνόλων αφού εκθέτει τα πραγματικά γεγονότα καταλήγει ότι «ουδεµία σύγκρoυσις κατά τηv γvώµηv µας ηπειλήθη. Ετσι ακριβώς έχoυv τα γεγovότα, κάθε δε άλλη έκθεσις απoτελεί ή διαστρέβλωσιv της αληθείας ή πρoσπάθειαv πρoς δικαιoλόγησιv της αχαρακτηρίστoυ αυτής εvεργείας της Αστυvoµίας».

Λογοκρισία

Αμέσως μετά τα αιματηρά γεγονότα στο Λευκόνοικο η αποικιακή κυβέρνηση κάλεσε τους εκδότες των εφημερίδων και τους ζήτησε να μη δημοσιεύσουν οτιδήποτε μέχρις ότου συμπληρωθούν οι έρευνες της ανακριτικής επιτροπής, η οποία διορίστηκε για να ερευνήσει το συμβάν. Οι εκδότες αρνήθηκαν να πράξουν κάτι τέτιο, υπερασπίζοντας την ελευθεροτυπία και απηχώντας τα αισθήματα του λαού. Η αποικιακή κυβέρνηση αντιδρώντας επέβαλε λογοκρισία στον Τύπο βάση του διατάγματος περί Αμύνης. Στις 27 του Μάρτη ο «Ανεξάρτητος» κυκλοφόρησε με μια λευκή στήλη, ως διαμαρτυρία για την επιβολή της λογοκρισίας. Την επομένη, ύστερα από κοινή απόφαση των εκδοτών των εφημερίδων, των εργαζομένων του Τύπου και των εφημεριδοπολών δεν κυκλοφόρησε καμιά εφημερίδα. Στην κοινή ανακοίνωσή τους όλοι οι πιο πάνω «καταδικάζουν ομόφωνα «τον περί Τύπου ανελεύθερον νόμον καθώς και πάντα τα εν ισχύη νομοθετήματα, δι ων έχουν αφαιρεθεί στοιχειωδέστατα δικαιώματα του λαού».

Να σημειωθεί ότι στην απεργία αυτή του Τύπου πήραν μέρος όλες οι κυπριακές εφημερίδες συμπεριλαμβανομένων και των τ/κυπριακών εφημερίδων «Σοζ» και «Χαλκίν Σεσί».

Το Λαϊκό Κίνημα

Το ΑΚΕΛ, η ΠΣΕ και η Ενωση Μικροκαταστηματαρχών έστειλαν τηλεγράφημα διαρτυρίας για τα γεγονότα του Λευκονοίκου, παραλήπτες του οποίου ήταν ο Πρωθυπουργός της Βρετανίας Τσώρτσιλ, οι πρεσβευτές της Σοβιετικής Ενωσης και των ΗΠΑ στο Λονδίνο, τα βρετανικά κόμματα, η Κοινοπολιτεία, το Κογκρέσο των Αγγλικών Συνδικάτων, Βρετανοί βουλευτές και αγγλικές εφημερίδες. Το τηλεγράφημα αφού κάνει μια αδρή αναφορά στα γεγονότα και εκφράζει την αγανάκτηση του κυπριακού λαού καταλήγει με τα εξής: «Το αιματηρόν αυτό έγκλημα είναι αποτέλεσμα των καταπιεστικών αποικιακών νόμων, δια των οποίων επιτρέπεται εις τους αστυνομικούς να πυροβολούν εναντίον ειρηνικών συγκεντρώσεων πέραν των πέντε ατόμων. Ο Κυπριακός Λαός, ο οποίος έστειλεν εις τα διάφορα πολεμικά μέτωπα περισσότερα των 20 χιλιάδων τέκνων του δια να πολεμήσουν τον φασισμόν, αξιοί την ταχείαν εφαρμογήν δια την Κύπρον του τρίτου άρθρου του Ατλαντικού Χάρτου, το οποίον προνοεί όπως όλοι οι Λαοί αφεθούν ελεύθεροι να εκλέξουν την Κυβέρνησιν, υπό την οποίαν επιθυμούν να ζήσουν». Ας σημειωθεί ότι το τηλεγράφημα αυτό είναι από τα πρώτα ντοκουμέντα μετά το 1931, στα οποία γίνεται ξεκάθαρη αναφορά στο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και στο αίτημα της Ενωσης.

Στη Λευκωσία οργανώθηκε επίσης ογκώδης πανεργατική συγκέντρωση «χιλιάδων εργατών». Εγιναν ομιλίες και εγκρίθηκαν ψηφίσματα διαμαρτυρίας προς τον Κυβερνήτη.

Ολοι πλην του ΚΕΚ

Μια άλλη εξέλιξη ήταν το κοινό ανακοινωθέν της ΠΕΚ, της Παγκύπριας Ελληνικής Σοσιαλιστικής Πρωτοπορίας του Γαλατόπουλου και του ΑΚΕΛ. Τα τρία κόμματα καταδικάζουν τα αιματηρά γεγονότα, θεωρούν ότι το αστυνομικό έγκλημα ήταν απόρροια των ανελεύθερων νόμων και ζητούν «την αυστηράν τιμωρίαν των αστυνομικών και την άρσιν των υφισταμένων ανελευθέρων νόμων». Τονίζουν επίσης ότι τα αιματηρά γεγονότα έγιναν ενώ ο κυπριακός λαός «προσέφερε και προσφέρει υψίστας υπηρεσίας και θυσίαν αίματος στον υπέρ της ελευθερίας συμμαχικόν αγώνα».

Οπως μας πληροφορεί ο «Ανεξάρτητος» στη σύσκεψη των τριών κομμάτων, στην οποία αποφασίστηκε η έκδοση του κοινού ανακοινωθέντος, είχε κληθεί και το Κυπριακό Εθνικό Κόμμα (ΚΕΚ) του Δέρβη. Το ΚΕΚ όμως αρνήθηκε να πάρει μέρος και δήλωσε ότι θα κάμει ξεχωριστά διαβήματα γιατί «υπάρχει απόφασις της γενικής συνελεύσεως όπως μη συνεργασθεί επ’ ουδενί λόγω με το ΑΚΕΛ»!!!

Ενδειξη των προθέσεων των αποικιοκρατών

Το αιματοκύλισμα στο Λευκόνοικο δεν μπορούσε ούτε στο ελάχιστο να δικαιολογηθεί από το οξυμένο δήθεν κλίμα μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς. Διαφορές και αντεγκλήσεις μεταξύ των δυο παρατάξεων όντως υπήρχαν. Δεν υπήρχε όμως στη δεδομένη χρονική περίοδο κλίμα σύγκρουσης. Αντίθετα, ο λαός παρακολουθούσε με ενθουσιασμό τις τελευταίες εξελίξεις του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου που οδηγούσαν στη συντριβή του χιτλεροφασισμού. Υπήρχαν μεγάλες προσδοκίες για τον μεταπολεμικό κόσμο. Οι συμμαχικές δυνάμεις συνεργάζονταν γενικά αρμονικά και δεν είχε ακόμα ξεσπάσει ο Ψυχρός Πόλεμος. Η Εκκλησία υπό τον Λεόντιο κρατούσε μια ήπια στάση που δεν ευνοούσε τις συγκρούσεις. Η μοναδική παραφωνία ήταν το ΚΕΚ και οι αντικομμουνιστικές του εξάρσεις, που όμως εκείνη την περίοδο δεν έβρισκαν ακόμα γόνιμο έδαφος. Στην Ελλάδα είχαν παρέλθει τρεις μήνες από τα Δεκεμβριανά, είχε υπογραφεί η συμφωνία της Βάρκιζας (12 Φεβρουαρίου 1945) και υπήρχε ακόμα προσδοκία μιας ομαλής εξέλιξης των πραγμάτων. Κατά συνέπεια δεν υπήρχε το κλίμα έντονης αντιπαράθεσης Αριστεράς Δεξιάς που θα υπάρξει στα επόμενα χρόνια και θα κορυφωθεί το 1948.

Η αποικιακή αστυνομία επικαλούμενη «απειλή ευρύτερης σύγκρουσης» απλώς προσπάθησε να δικαιολογήσει το ματοκύλισμα. Αλλωστε το πόρισμα της ανακριτικής επιτροπής δεν δόθηκε ποτέ στη δημοσιότητα και αυτό από μόνο του λέει πολλά.

Τα αιματηρά γεγονότα στο Λευκόνοικο στις 25 του Μάρτη του 1945 ήταν μήπως ένα μεμονωμένο συμβάν, που οφειλόταν στον υπερβάλλοντα ζήλο κάποιων αστυνομικών; Θα ήταν αφέλεια να πιστέψει κάποιος κάτι τέτοιο. Τα γεγονότα στο Λευκόνοικο θα πρέπει να τα δούμε σε συνάρτηση με τη δίκη και την καταδίκη της ΠΣΕ, τις μεθοδεύσεις για να τεθεί εκτός νόμου το ΑΚΕΛ, την πάλη για την αποστράτευση και τη δολοφονία του Τάκη Κυθραιώτη, την εξορία των «ατίθασων» στρατιωτών μας στην Αίγυπτο. Η αποικιακή κυβέρνηση με τη συμπεριφορά της σε όλα αυτά τα γεγονότα ήθελε να δώσει το μήνυμα ότι είναι αποφασισμένη να συντρίψει τον αντιαποικιακό αγώνα του κυπριακού λαού και την πρωτοπορία αυτού του αγώνα, την Αριστερά. Αρα καθόλου τυχαία ήταν τα αιματηρά γεγονότα του Λευκονοίκου. Ηταν ο προάγγελος της αποικιοκρατικής βίας και ένα από τα πρώτα μεταπολεμικά επεισόδια του αντιαποικιακού αγώνα του κυπριακού λαού.

Πηγές: Εφημερίδα «Ανεξάρτητος», Ηλεκτρονικό Αρχείο Π. Παπαδημήτρη

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy