90χρονα ΚΚΚ-ΑΚΕΛ – Η απεργία της 1ης του Μάρτη 1944 και η κατάκτηση της ΑΤΑ

Του Γιαννάκη Κολοκασίδη

Η απεργία της 1ης του Μάρτη 1944 υπήρξε το επιστέγασμα των εργατικών αγώνων της περιόδου του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και ταυτόχρονα ο προάγγελος της μεγάλης ταξικής σύγκρουσης του 1948.

Οι συνθήκες ζωής των Κύπριων εργαζομένων στα χρόνια του πολέμου χειροτέρευσαν ακόμα περισσότερο ως αποτέλεσμα της έλλειψης τροφίμων, της μαύρης αγοράς και της αισχροκέρδειας. Η αποικιακή κυβέρνηση δεν έκαμνε τίποτε για να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Η κατακόρυφη άνοδος των τιμών γίνεται κατανοητή αν συγκριθούν οι τιμές βασικών αγαθών πρώτης ανάγκης του 1944 με τις αντίστοιχες τιμές του 1939. Η σύγκριση αυτή καταδεικνύει 40% αύξηση της τιμής του ψωμιού, 105% της τιμής του κρέατος, 266% του χαλλουμιού, 460% των πατατών, 157% των φασολιών και 150% των ελιών. Το πόσο είχαν επιδεινωθεί οι συνθήκες ζωής του κυπριακού πληθυσμού στα χρόνια του πολέμου φαίνεται και από μερικά άλλα δεδομένα όπως π.χ. το γεγονός ότι η βρεφική θνησιμότητα στα 1942 ήταν ψηλότερη από εκείνην του 1916!

Η Παγκύπρια Συντεχνιακή Επιτροπή βλέποντας ακριβώς αυτή την κατάσταση δρομολογεί εργατικούς αγώνες με στόχο να θεσμοθετηθεί από την κυβέρνηση ένας αξιόπιστος δείκτης τιμών, να μειωθούν οι τιμές και να συνδεθούν τα μεροκάματα με τον δείκτη τιμών. Οι απεργιακοί αγώνες για την επίτευξη αυτών των στόχων άρχισαν με την απεργία του Δεκέμβρη 1942 και συνεχίστηκαν με τις απεργίες του Αυγούστου και του Οκτώβρη του 1943.

Η ΠΣΕ είχε πλήρη επίγνωση ότι ο αγώνας για τον τιμάριθμο ήταν πρώτιστα πολιτικός αγώνας. Για τούτο και στην έκθεση προς τη Γ’ Παγκύπρια Συντεχνιακή Συνδιάσκεψη τονίζεται και το εξής: «Ο αγώνας μας για την πτώση του τιμαρίθμου είναι πολιτικός. Η εφαρμογή των ανελεύθερων νόμων επιβάλλει σε μας να συνδυάσουμε τον αγώνα ενάντια στον υψηλό τιμάριθμο με τον αγώνα μας ενάντια στους ανελεύθερους νόμους».

Ο απεργιακός αγώνας

Η αρνητική στάση της αποικιακής κυβέρνησης απέναντι στα αιτήματα του συνδικαλιστικού κινήματος οδήγησε στην απεργία της 1ης του Μάρτη 1944. Για σκοπούς τακτικής η απεργία πραγματοποιήθηκε μόνο στα δημόσια έργα, πήραν μέρος σ’ αυτή 1.500 εργάτες και διήρκεσε 23 μέρες. Στην απεργία πήραν μέρος Ε/κύπριοι και Τ/κύπριοι εργάτες. Ο «Ανεξάρτητος», που καθημερινά παρακολουθεί με λεπτομερή ρεπορτάζ την εξέλιξη της απεργίας, μας πληροφορεί ότι στην πενταμελή απεργιακή επιτροπή της Λευκωσίας είχε εκλεγεί και ο Τ/κύπριος Μουνήρ Ραήφ.

Τα συγκεκριμένα αιτήματα που τέθηκαν ήταν: 1. Αναπροσαρμογή των ημερομισθίων με τον τιμάριθμο 2. Εφαρμογή των εισηγήσεων της ΠΣΕ για την ελάττωση του τιμαρίθμου 3. Οικογενειακό επίδομα 4. Παραχώρηση άδειας ανάπαυσης με πληρωμή 5. Παραχώρηση επιδόματος ασθενείας 6. Βελτίωση των τεχνικών σχολών 7. Προειδοποίηση σε περίπτωση απόλυσης.

Στη διάρκεια των 23 ημερών της απεργίας έγιναν πρωτοφανείς σε όγκο και μαχητικότητα συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις, στις οποίες έπαιρναν μέρος όχι μόνο οι απεργοί, αλλά και μεγάλες μάζες λαού. Πιο σοβαρές από τις παλλαϊκές κινητοποιήσεις θεωρούνται εκείνες της 13ης και 19ης του Μάρτη. Και στις δύο περιπτώσεις κηρύχτηκαν παναπεργίες. Επίσης οργανώθηκαν πρωτοφανείς σε όγκο και μαχητικότητα συγκεντρώσεις. Και στις δύο περιπτώσεις έκλεισαν τα εστιατόρια, δεν εκδόθηκαν οι εφημερίδες, έκλεισαν τα κέντρα αναψυχής, δεν λειτούργησε ο σιδηρόδρομος, απήργησαν και οι ταξιτζήδες. Τις μέρες των παναπεργιών και των άλλων κινητοποιήσεων είχαν οργανωθεί σε όλες τις πόλεις μαζικές πικετοφορίες με συμμετοχή εκατοντάδων ατόμων. Δεκάδες έφιπποι και άλλοι πεζοί αστυνομικοί παρακολουθούσαν τις πικετοφορίες. Η αποικιοκρατία δεν αποτόλμησε όμως να κτυπήσει τους απεργούς και τις χιλιάδες του κόσμου που χειροκροτούσαν τις εργατικές κινητοποιήσεις.

Το κίνημα αλληλεγγύης προς τους απεργούς πήρε μεγάλες και συγκινητικές διαστάσεις. Διενεργήθηκαν έρανοι για τη στήριξη των απεργών. Παρά το ότι ο δήμαρχος Λευκωσίας Δέρβης δεν έδωσε άδεια για οδικό έρανο, ο κόσμος πρόσφερε ότι μπορούσε από το υστέρημά του. 700 καταστηματάρχες της Λευκωσίας αποφάσισαν να τρέφουν καθημερινά 125 απεργούς και οι κουρείς να ξυρίζουν δωρεάν 200 απεργούς. Ο «Ανεξάρτητος» μάς μεταφέρει χαρακτηριστική δήλωση του κουρέα Ευστάθιου Παιονίδη, ο οποίος έγραψε στους απεργούς: «Είμαι φτωχός σαν και σας. Το κουρείο μου όμως είναι στη διάθεση οποιουδήποτε απεργού. Σας στέλλω και μιαν λίραν». Χαρακτηριστική ήταν και η δήλωση του καφετζή Νικολή Λαμπριανίδη: «Νιώθω βαθιά το τεράστιο δίκαιο του αγώνα σας.

Τραβάτε μπροστά σαν μαχητές της υπόθεσης του εργαζόμενου λαού. Δεν έχω τίποτε να σας δώσω. 12 απεργοί θα πίνουν τον καφέ με το τσιγάρο τους κάθε πρωί στο καφενείο μου. Αυτά έχω να προσφέρω. Κρατάτε ψηλά την πρωτοπορία του αγώνα». Σύλλογοι και οργανώσεις εξέδιδαν ψηφίσματα αλληλεγγύης. Αθλητικά σωματεία οργάνωναν ποδοσφαιρικές συναντήσεις και έδιδαν τις εισπράξεις στα απεργιακά ταμεία. Αγρότες συγκέντρωναν πατάτες και άλλα τρόφιμα και τα έστελναν καθημερινά στους απεργούς. Τη στήριξή τους, ηθική και υλική, εξέφρασαν δάσκαλοι, καθηγητές, μαθητές, αστυνομικοί, ασθενείς σανατορίων και νοσοκομείων, εκκλησίες.

Το ΑΚΕΛ

Το ΑΚΕΛ από την πρώτη στιγμή βρέθηκε στο πλευρό των απεργών. Στις 2 Μαρτίου η Κ.Ε. του ΑΚΕΛ εκδίδει προκήρυξη στην οποία αφού αναφέρεται στις προτάσεις που είχε κάνει η ΠΣΕ για την αντιμετώπιση της αύξησης των τιμών, καταγγέλλει την κυβέρνηση γιατί δεν έλαβε υπόψιν αυτές τις προτάσεις και καταλήγει: «Το Ανορθωτικό Κόμμα βγαλμένο από τα σπλάχνα του εργαζόμενου λαού, γέννημα των αγώνων αυτού του λαού, δεν μπορεί παρά να σταθεί συμπαραστάτης των απεργών στον δίκαιον αγώνα τους για το ψωμί. Η Κ.Ε. του Κόμματος απευθύνει θερμόν χαιρετισμό, εκφράζει τη συμπάθειά της και διαδηλώνει την αλληλεγγύη της προς τους απεργούς. Η Κ.Ε. καλεί όλα τα μέλη του κόμματος –της πόλης και της υπαίθρου, εργάτες, αγρότες και μεσαίους– να επιδείξουν όπως πάντα πνεύμα αλληλεγγύης και να βοηθήσουν τους αγωνιζόμενους εργάτες με την προσφορά κάθε ηθικής και κάθε υλικής συνδρομής των». Στις 15 Μαρτίου η Κ.Ε. του ΑΚΕΛ επανέρχεται με νέα προκήρυξη τονίζοντας ότι οι απεργοί «μάχονται όχι μονάχα για το ψωμί το δικό τους, αλλά και για το ψωμί ολόκληρου του λαού, όχι μονάχα για τη λευτεριά τη δική τους, αλλά για τη λευτεριά ολόκληρου του λαού».

Στις 16 του Μάρτη η Κ.Ε. του ΑΚΕΛ αποστέλλει τηλεγράφημα στον Βρετανό Πρωθυπουργό Ουίνστον Τσόρτσιλ, ζητώντας την παρέμβασή του και υπενθυμίζοντας ότι οι Κύπριοι μάχονται μαζί με τη Βρετανία στον πόλεμο κατά του χιτλεροφασισμού.

Πέραν τούτου το ΑΚΕΛ μέσα από την Κυπριακή Επιτροπή του Λονδίνου ενημερώνει και κινητοποιεί υπέρ των απεργών βουλευτές του Εργατικού Κόμματος, οι οποίοι θέτουν το θέμα στη Βουλή των Κοινοτήτων και υποβάλλουν ερωτήσεις σε υπουργούς της βρετανικής κυβέρνησης. Ο «Ανεξάρτητος» φιλοξενεί τακτικά ανταποκρίσεις από το Λονδίνο, υπογραμμένες από τον Εζεκία Παπαϊωάννου, στις οποίες καταγράφονται οι πρωτοβουλίες που αναπτύσσει στη βρετανική πρωτεύουσα η Κυπριακή Επιτροπή.

Το Κόμμα αποδίδει τέτοια σημασία στον απεργιακό αγώνα της 1ης του Μάρτη, ώστε αναβάλλει το Συνέδριο του που ήταν προγραμματισμένο για τις 5 του Μάρτη, προκειμένου απερίσπαστο να παρακολουθεί την εξέλιξη της απεργίας.

Ο Λεόντιος

Η ΠΣΕ είχε εκδώσει μπροσούρα με τίτλο «Εργατοαγροτική έκθεσις Τιμαρίθμου», την οποία απέστειλε σε οργανώσεις και παράγοντες του τόπου. Ενας από τους παραλήπτες ήταν και ο τοποτηρητής του αρχιεπισκοπικού θρόνου, μητροπολίτης Πάφου Λεόντιος. Ο «Ανεξάρτητος» δημοσίευσε απαντητική επιστολή του Λεόντιου την ημέρα ακριβώς που άρχιζε η απεργία. Ο τοποτηρητής μεταξύ άλλων έγραφε και τα εξής: «Συγχαίρομεν εγκαρδίως την Παγκύπριαν Συντεχνιακήν Επιτροπήν και τας κατά πόλεις και κατά επάγγελμα οργανώσεις αυτής επί τη μετ’ αυταπαρνήσεως και εν αυτοθυσία συνεχεί δράσει και ταις δραστηρίοις ενεργείαις υπέρ καλλιτερεύσεως των οικονομικών συνθηκών… πάντων των πτωχών οικογενειαρχών, μάλιστα των συντηρούντων πολυμελείς οικογενείας, μη έχουσας άλλον πόρον, ει μη μόνον των εκ της εργασίας αυτών. Διαβεβαιούμεν ότι ο δίκαιος ούτος αγών προαγωγής των όρων ζωής και ανυψώσεως αυτών πληροί την ψυχήν ημών θερμοτάτης συμπαθείας».

Ο καθένας μπορεί να συγκρίνει το λόγο του Λεόντιου με το λόγο του σημερινού προκαθημένου της Εκκλησίας και να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα!

Σημαντική νίκη

Η αποικιακή κυβέρνηση στην αρχή αρνήθηκε κάθε διάλογο με τους απεργούς και προσπάθησε να τους αντικαταστήσει με απεργοσπάστες και στρατιώτες. Απέτυχε όμως και τελικά αναγκάστηκε να συνομιλήσει με την ΠΣΕ. Ως αποτέλεσμα η ΠΣΕ μετά από 23 μέρες απεργιακού αγώνα αναστέλλει την απεργία. Στις 9 Ιουλίου η ΠΣΕ σε νέες εργατικές συγκεντρώσεις ανακοινώνει συμφωνία με την κυβέρνηση την οποία χαρακτηρίζει ως «μερική αλλά σημαντική πολιτική νίκη όχι μόνο των απεργών, αλλά ολόκληρου του λαού».

Ως αποτέλεσμα της απεργίας της 1ης του Μάρτη οι κυβερνητικοί και στρατιωτικοί εργάτες με την καθοδήγηση της ΠΣΕ πέτυχαν: 1. Αναπροσαρμογή των ημερομισθίων βάσει τιμαρίθμου. 2. Χορήγηση οικογενειακού επιδόματος από το δεύτερο μέχρι το τέταρτο παιδί. 3. Παραχώρηση αστικού επιδόματος για όσους εργάτες κατοικούσαν στις πόλεις. 4. Παραχώρηση 10 ημερών πληρωμένης άδειας ανάπαυσης και φιλοδώρημα αφυπηρέτησης. 5. Επίδομα ασθενείας μέχρι ενός μηνός. 6. Βελτίωση των τεχνικών σχολών.

Βέβαια οι αγώνες για την Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή θα συνεχιστούν και τα επόμενα χρόνια μέχρι το 1950-51, που πλέον τέθηκε σε εφαρμογή η ΑΤΑ όχι μόνο για τους κυβερνητικούς εργάτες, αλλά ευρύτερα για τους εργαζομένους.

Πηγές: Ιστορία ΠΣΕ-ΠΕΟ, εφημ. «Ανεξάρτητος»

Φωτογραφίες
-Απεργοί της 1ης του Μάρτη 1944.
-Η έκδοση του «Ανεξάρτητου» την επομένη της παναπεργίας.