Του Γ. Κολοκασίδη
Στις 21 του Γενάρη του 1946, πριν ακριβώς 70 χρόνια, το αποικιακό δικαστήριο βρήκε ενόχους και καταδίκασε σε φυλάκιση 18 ηγετικά στελέχη της Παγκύπριας Συντεχνιακής Επιτροπής. Το ίδιο δικαστήριο κήρυξε παράνομη την ΠΣΕ. Η δίκη της ΠΣΕ έμεινε στην ιστορία σαν μια από τις μεγαλύτερες πολιτικές δίκες της Κύπρου, που είχε σαν στόχο να εξουθενώσει το κίνημα της Αριστεράς. Το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα, το ΑΚΕΛ και το ευρύτερο Λαϊκό Κίνημα έδωσαν μια αποφασιστική μάχη, που παρά την καταδίκη και τη φυλάκιση των συντεχνιακών στελεχών, κέρδισαν αυτή τη μάχη ανοίγοντας νέες προοπτικές για την κυπριακή Αριστερά και τον αντιαποικιακό αγώνα του κυπριακού λαού.
Γιατί όμως η εγγλέζικη αποικιοκρατία, που ήθελε να εμφανίζεται ως τάχα φιλελεύθερη, προχώρησε στην πολιτική δίκη της ΠΣΕ; Ο Ανδρέας Φάντης στο δίτομο βιβλίο του για την ιστορία του συνδικαλιστικού κινήματος παραθέτει τρεις λόγους: α) Η μεγάλη απήχηση που είχε το ΑΚΕΛ μέσα στον κυπριακό λαό, β) οι επιτυχίες της Αριστεράς στις δημοτικές εκλογές του 1943 και γ) οι νικηφόροι απεργιακοί αγώνες υπό την καθοδήγηση της ΠΣΕ με κορυφαία την απεργία της 1ης του Μάρτη 1944. Ισως πρέπει να προστεθεί και ο φόβος των Αγγλων από την ανάπτυξη του αντιαποικιακού αγώνα.
Αστυνομική επιδρομή
Η υπόθεση της δίκης της ΠΣΕ άρχισε το πρωινό της 11ης του Μάη του 1945 με την επιδρομή της αποικιακής αστυνομίας σε περίπου 600 γραφεία, οικήματα και συλλόγους της ΠΣΕ, του ΑΚΕΛ και γενικά του Λαϊκού Κινήματος. Σχετική επίσημη ανακοίνωση έλεγε ότι: «Η Αστυνομία διενήργησε σήμερον έρευνα εις τα οικήματα των Συντεχνιών και του ΑΚΕΛ εις όλας τα πόλεις και εις πολλά χωρία. Κατεσχέθη αριθμός εγγράφων, δια τα οποία υπάρχει υποψία ότι είναι ανατρεπτικού περιεχομένου».
Το Λαϊκό Κίνημα αντέδρασε άμεσα. Συγκροτήθηκαν μαζικές παλλαϊκές συγκεντρώσεις σε όλες τις πόλεις στις οποίες υιοθετήθηκαν ψηφίσματα διαμαρτυρίας. Το ΑΚΕΛ με ανακοίνωσή του καταδίκασε την επιδρομή. Εξέφρασε κατάπληξη γιατί μια τέτοια ενέργεια έγινε «ακριβώς την επαύριο του εορτασμού της Νίκης» και τόνισε ότι οι επιδρομές της Αστυνομίας βρίσκονται «εις απόλυτον αντίθεση προς τους σκοπούς του πολέμου και τας περί ελευθερίας και δημοκρατίας διακηρύξεις του Ατλαντικού, Τεχεράνης και Κριμαίας».
Στις 13 του Ιούλη η αποικιακή κυβέρνηση καταχώρησε αγωγή εναντίον των μελών της Παγκύπριας Συντεχνιακής Επιτροπής και τους κατηγόρησε για «συνωμοσία προς ανατροπή του καθεστώτος». Κατηγορήθηκαν οι Αντρέας Ζιαρτίδης, Αντώνης Ψαθάς, Στέλιος Ιακωβίδης, Γεώργιος Χριστοφόρου, Γεώργιος Χριστοδουλίδης, Γεώργιος Τεμπριώτης, Τάκης Φραγκοφίνος, Χρύσανθος Σαββίδης, Κυριάκος Ραγουζαίος, Αγαθάγγελος Εμμανουήλ, Σάββας Ιωάννου, Μιχαήλ Ξενοφώντος, Παής Φωτίου, Χαμπής Νικόλα, Γεώργιος Μηνά, Κλεάνθης Συλβέστρος, Νίκος Γεωργίου και Ανδρέας Τσιαπαρίλλας.
Η προανάκριση της υπόθεσης άρχισε στις 7 του Αυγούστου. Την ίδια μέρα πραγματοποιήθηκε παναπεργία σε όλες τις πόλεις της Κύπρου. Οπως γράφει ο «Ανεξάρτητος», «χθες πρώτην ημέρα της δίκης της ΠΣΕ οι εργάται όλης της Κύπρου κατήλθον εις απεργίαν εις ένδειξιν διαμαρτυρίας δια την προσαγωγή των Συντεχνιακών ηγετών προ του Δικαστηρίου». (Ανεξάρτητος 8/8/1945)
Η προανάκριση παρέπεμψε τους κατηγορούμενους στο Κακουργιοδικείο το οποίο συνεδρίασε από τις 17 Δεκεμβρίου 1945 μέχρι τις 21 Ιανουαρίου 1946. Από τις 19 Δεκεμβρίου οι κατηγορούμενοι συντεχνιακοί ηγέτες κρατούνταν στις Κεντρικές Φυλακές.
Στο Κακουργιοδικείο από πλευράς του Στέμματος (!) εμφανίζεται ο Γ. Εισαγγελέας Στ. Παυλίδης και ο δημόσιος κατήγορος Κρ. Τορναρίτης. Τους κατηγορούμενους υπερασπίζεται ομάδα δικηγόρων στην οποία μετέχουν ο Ιωάννης Κληρίδης, ο Γεώργιος Λαδάς, ο Γιάγκος Ποταμίτης κ.ά..
Ιδεολογική και πολιτική δίκη
Η ΠΣΕ ποτέ δεν έκρυψε ούτε την ιδεολογική της ταυτότητα, ούτε τη σχέση της με το ΑΚΕΛ, ούτε τους πολιτικούς της στόχους που ήταν η διεκδίκηση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης του κυπριακού λαού με στόχο την Ενωση.
Οι περισσότερες μέρες της δίκης αναλώθηκαν στην ανάγνωση από πλευράς κατηγορούσας αρχής εγγράφων της ΠΣΕ, τα οποία, όπως ισχυρίζονταν, είχαν στασιαστικό περιεχόμενο. Ο «Ανεξάρτητος» που παρακολουθούσε καθημερινά τη δίκη και την κάλυπτε με εκτενή ρεπορτάζ, σταχυολόγησε ορισμένες από τις «ένοχες» φράσεις των συντεχνιακών εγγράφων, που είχαν κατασχεθεί. Παραθέτουμε μερικές: «Ο τόπος μας πρέπει να στηρίζει τη λεφτεριά του στους ώμους της τίμιας εργατικής τάξης». «Η απελευθέρωση της πατρίδας μας βρίσκεται στα δικά μας χέρια». «Προσπαθούν να ναρκώσουν τον Λαό». «Προσοχή μεγάλη από τις ανοικτές προκλήσεις της Κυβέρνησης και αντιμετώπισή τους με σύνεση». «Οι προσπάθειες του Κόμματός μας για συνένωση όλων των λαϊκών δυνάμεων ενάντια στον κατακτητή». «Το Λευκόνοικο* θα μας θυμίζει την εθνική σκλαβιά και καταπίεση». «Τα προβλήματα του λαού δεν μπορούν να λυθούν κάτω από ιμπεριαλιστική διακυβέρνηση». «Να συνδυασθεί ο αγώνας μας με το Εθνικό μας ζήτημα». «Μόνο με την Εθνική μας Απελευθέρωση θα πετύχουμε τη λύση των οικονομικών μας προβλημάτων».
Ο Γ. Εισαγγελέας στην εναρκτήρια ομιλία του έδωσε το αντιακελικό, αντικομμουνιστικό στίγμα εκείνης της δίκης. Ανάμεσα σε άλλα είπε και τα εξής: «Είναι πολύ λυπηρόν το γεγονός ότι το Συντεχνιακό κίνημα καθοδηγείται υπό προσώπων, τα οποία αντί να καθοδηγούν τους εργάτας εις τον ορθόν δρόμον, προσπαθούν να οδηγήσουν τας μάζας εις τον δρόμον της συνωμοσίας και της επανάστασης. Κεντρικός σκοπός της οργανώσεως ταύτης είναι να ανατρέψει το υφιστάμενον καθεστώς και να εγκαθιδρύσει σοσιαλιστικόν κράτος, δι’ επαναστάσεως, με βάσιν την μαρξιστικήν θεωρίαν. Οι κατηγορούμενοι δεν παύουν να ζητούν ένα Κόμμα που να τους καθοδηγεί. Τούτο πρέπει να είναι ένα Κόμμα, το οποίον να βασίζεται επί του μαρξιστικού προλεταριακού τύπου, οι δε κατηγορούμενοι δεν διστάζουν να διακηρύξουν πως αυτό το κόμμα πρέπει να είναι το ΑΚΕΛ». (Ανεξάρτητος, 18/12/1945).
Πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η συζήτηση μεταξύ του δημόσιου κατήγορου Κρ. Τορναρίτη και του δικαστή Ζαννετίδη: Ρωτά ο δικαστής: «Η μαρξιστική θεωρία αποτελεί αδίκημα;». Και απαντά ο Τορναρίτης: «Συμφώνως με τον κυπριακό νόμο, μάλιστα». Συνεχίζει ο δικαστής: «Η κατοχή βιβλίων του Μαρξ αποτελεί αξιόποινον πράξιν;». Απαντά ο Τορναρίτης: «Μάλιστα. Εννοώ και πάλιν εν Κύπρω. Ενθαρρύνοντες την διδασκαλίαν του Μαρξ προπαγανδίζουν την πάλην μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών τάξεων της Αποικίας, προκαλούντες ούτω δυσαρέσκειαν και σκοπούντες εις την ανατροπήν του καθεστώτος δι’ επαναστάσεως». (Ανεξάρτητος, 15/1/1946).
Είναι προφανές ότι στη δίκη της ΠΣΕ δικαζόταν και το ΑΚΕΛ και η ιδεολογία του. Αλλωστε τα στελέχη της ΠΣΕ ήταν ταυτόχρονα και στελέχη του ΑΚΕΛ. Οπως αποκάλυψε ο Ρολάνδος Κατσιαούνης, φέρνοντας στο φως σχετικά έγγραφα, την ίδια εποχή υπήρχαν σκέψεις και στη Λευκωσία και στο Λονδίνο για να τεθεί εκτός νόμου το ΑΚΕΛ.
Στην τελική του αγόρευση ο δικηγόρος υπεράσπισης Ιωάννης Κληρίδης είπε μεταξύ άλλων και τα εξής: «Οι κατηγορούμενοι αποδοκιμάζουν το κεφαλαιοκρατικόν σύστημα το οποίον επιτρέπει την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπον και το οποίον κατά την διάρκεια του πολέμου… επέτρεψε εις ορισμένους ανθρώπους να συσσωρεύσουν περιουσίας εκμεταλλευόμενοι τας οικογενείας των πολεμιστών και των εργατών των μετόπισθεν. Οι κατηγορούμενοι επιζητούν την αλλαγή αυτού του καθεστώτος… Αι απόψεις των δεν είναι ιδική των εφεύρεσις, αλλ’ η γνώμη μεγάλων κοινωνικών φιλοσόφων και οικονομολόγων. Οι κατηγορούμενοι ουδέποτε συνωμότησαν, ουδέποτε απέκρυψαν τους σκοπούς και τας αρχάς των. Τουναντίον εφρόντιζαν να δίδουν εις αυτάς την μεγαλυτέραν δημοσιότητα». (Ανεξάρτητος, 11/1/1946)
Καταδικαστική απόφαση και αντιδράσεις
Το αποικιακό δικαστήριο, αποτελούμενο από ένα Τ/κύπριο δικαστή και δυο Ε/κύπριους δικαστές, βρίσκει ένοχους τους κατηγορούμενους. Πριν τους απαγγελθούν οι ποινές, τους ζητήθηκε να απολογηθούν. Εκ μέρους όλων μίλησε ο Γ.Γ. Ανδρέας Ζιαρτίδης που μεταξύ άλλων είπε: «Ολη η δράσις δια την οποία κατηγορήθημεν και δια την οποία το δικαστήριό σας μάς ευρίσκει ενόχους… είναι απολύτως εναρμονισμένη με τας υψηλάς αρχάς, αι οποίαι έχουν καθορισθεί ως σκοποί του πολέμου, ο οποίος έληξε προ ολίγων μηνών. Δεν πταίομεν ημείς αν επιστεύσαμε εις αυτάς τας αρχάς. Δεν μετανοούμεν δι’ ό,τι εκάμαμεν διότι αυτό θα έκαμνε κάθε τίμιος άνθρωπος… Αν το δικαστήριο εύρει ότι είναι υποχρεωμένο να μας τιμωρήσει τότε δεν είναι ημάς που τιμωρεί αλλά πλήττει τας αρχάς εκείνας τας οποίας έχομεν προηγουμένως αναφέρει». (Ανεξάρτητος, 22/1/1946)
Δώδεκα από τους ηγέτες της ΠΣΕ καταδικάστηκαν σε 18 μήνες φυλάκιση και οι υπόλοιποι σε ένα χρόνο. Η ίδια η ΠΣΕ κηρύχθηκε εκτός νόμου. Το βράδυ της 21ης του Γενάρη που ανακοινώθηκαν οι καταδίκες οργανώθηκαν σε όλες τις πόλεις ογκώδεις συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας. Στις 27 του Γενάρη οργανώθηκαν μαζικά συλλαλητήρια διαμαρτυρίας. Το ΑΚΕΛ και οι συντεχνίες διεθνοποίησαν το ζήτημα. Προκλήθηκε συζήτηση ακόμα και στη Βουλή των Κοινοτήτων. Ως αποτέλεσμα της λαϊκής κινητοποίησης και της διεθνούς κατακραυγής, ο Κυβερνήτης διέταξε την απόλυση όλων των φυλακισμένων με τη συμπλήρωση ενός χρόνου φυλάκισης.
Ο κυπριακός λαός, ιδιαίτερα οι εργαζόμενοι, στήριξαν με κάθε τρόπο την ηγεσία της ΠΣΕ. Ανάμεσα σε άλλα διεξήχθη έρανος τιμής για να καλυφθούν τα έξοδα της δίκης. Απόντες, όπως και σε τόσες άλλες περιπτώσεις, οι οργανώσεις της δεξιάς (ΣΕΚ, ΚΕΚ κ.ά.) και οι εφημερίδες της δεξιάς, που άμεσα ή έμμεσα συντάχθηκαν με τους αποικιοκράτες στην επίθεσή τους κατά του συνδικαλιστικού κινήματος της Αριστεράς.
Στις 30 και 31 του Μάρτη 1946, η Δ΄ Παγκύπρια Συντεχνιακή Συνδιάσκεψη αποφάσισε την ίδρυση της ΠΕΟ. Η απόπειρα των Εγγλέζων να διαλύσουν το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα έπεσε στο κενό.
*Παραπέμπει στα αιματηρά γεγονότα του Λευκονοίκου της 25ης Μαρτίου 1945
Πηγές: «Ανεξάρτητος», «Ιστορία ΠΣΕ-ΠΕΟ», «Το Συνδικαλιστικό κίνημα στα χρόνια της Αγγλοκρατίας», του Α. Φάντη
Aκολουθήστε μας στο Google News
