90χρονα ΚΚΚ- ΑΚΕΛ: Το ΑΚΕΛ προειδοποιεί για το πραξικόπημα

Του Γ. Κολοκασίδη

Στις 25 του Απρίλη 1974 άρχιζε στη Λευκωσία τις εργασίες του το 13ο Συνέδριο του ΑΚΕΛ. Η μεγάλη ιστορική σημασία εκείνου του συνεδρίου βρίσκεται στις συνθήκες μέσα στις οποίες είχε πραγματοποιηθεί. Ηταν μόλις τρεις μήνες πριν το φασιστικό πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή. Ο Γρίβας είχε ήδη πεθάνει, αλλά τα σχέδια για πραξικόπημα, που ο ίδιος είχε επεξεργαστεί, βρίσκονταν σε πλήρη εξέλιξη. Η ΕΟΚΑ Β΄, που ο ίδιος ο Γρίβας είχε ιδρύσει το 1971, παρά τα κτυπήματα που δέχτηκε από το Εφεδρικό, είχε κατορθώσει με την εγκληματική της δράση να προετοιμάσει πολιτικά, ιδεολογικά και προπαγανδιστικά το πραξικόπημα. Η ελλαδική χούντα από τον Φεβρουάριο του 1973 είχε αποφασίσει τελεσίδικα τη διενέργεια πραξικοπήματος. Ο δικατάτορας Ιωαννίδης είχε αναλάβει προσωπικά την καθοδήγηση της ΕΟΚΑ Β΄. Η Εθνική Φρουρά βρισκόταν υπό τον πλήρη έλεγχο της χούντας. Η Αστυνομία είχε σε μεγάλο βαθμό διαβρωθεί από την ΕΟΚΑ Β΄ και τη χούντα, το ίδιο και ο κρατικός μηχανισμός.

Μέσα λοιπόν σ’ αυτό το κλίμα πραγματοποιείται από τις 25 μέχρι τις 28 του Απρίλη το 13ο Συνέδριο του ΑΚΕΛ. Το συνέδριο καταγγέλλει τα ιμπεριαλιστικά σχέδια σε βάρος της Κύπρου και προειδοποιεί για το επερχόμενο πραξικόπημα.

Στην εισηγητική του ομιλία ο Εζεκίας Παπαϊωάννου, Γ.Γ. του ΑΚΕΛ, σκιαγραφεί την κατάσταση και απευθύνει δραματική προειδοποίηση: «Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα της τετράχρονης περιόδου που μεσολαβεί από το προηγούμενο συνέδριο του Κόμματός μας είναι οι έντονες και συνδυασμένες προσπάθειες του ιμπεριαλισμού και των αντιδραστικών κύκλων της Ελλάδας, για διάβρωση του εσωτερικού μετώπου πάλης του κυπριακού λαού, για ανατροπή και εξόντωση του Προέδρου Μακαρίου, για κατάλυση της ανεξαρτησίας της Κύπρου και υπαγωγή της στο ΝΑΤΟ με τη μορφή της συγκυριαρχίας Ελλάδας – Τουρκίας. Πίσω από την ΕΟΚΑ Β΄ και τους υβρεολόγους της άκρας φασιστικής δεξιάς, πίσω από το προπέτασμα της ενωσιολογίας και εθνοκαπηλίας, κρύβονται τα ποικιλώνυμα ιμπεριαλιστικά σχέδια για διαμελισμό της Κύπρου. Αλλά και ο τουρκικός σοβινιστικός, αντιδραστικός παράγοντας δεν είναι αμέτοχος αυτής της συνωμοσίας. Οχι μόνο δεν έχουν εγκαταλειφθεί τα εγκληματικά σχέδια κατά της Κύπρου, αλλά και τελειοποιούνται. Κύριος στόχος παραμένει η δολοφονία του Προέδρου Μακαρίου και η πραξικοπηματική κατάληψη της εξουσίας. Ο ιμπεριαλιστικός παράγοντας, οι δικτατορικοί κύκλοι των Αθηνών και οι σοβινιστικοί κύκλοι της Αγκυρας έχουν συνασπιστεί σε μια ανίερη συμμαχία κατά της Κύπρου. Η άκρα φασιστική δεξιά και η τρομοκρατική οργάνωση ΕΟΚΑ Β΄ αποτελούν φορείς και τα εκτελεστικά όργανα αυτής της ιμπεριαλιστικής πολιτικής στην Κύπρο».

Πιο κάτω ο Ε. Παπαϊωάννου τόνισε: «Είναι παλλαϊκή απαίτηση να ληφθούν από μέρους της κυβέρνησης όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα για τη διάλυση όλων των παράνομων ένοπλων ομάδων, για την κατάσχεση του οπλισμού τους και την παραδειγματική τιμωρία εκείνων που επιμένουν να απειλούν το λαό και το κράτος με αιματοχυσία».

Αλλεπάλληλες ήταν οι προειδοποιήσεις του ΑΚΕΛ και οι αποκαλύψεις της «Χαραυγής» για το επερχόμενο πραξικόπημα τόσο πριν όσο και μετά το 13ο Συνέδριο του Κόμματος. Μόλις έξι μέρες πριν το πραξικόπημα το Πολιτικό Γραφείο του ΑΚΕΛ με ανακοίνωσή του υπογραμμίζει: «Η πρόσφατη τρομοκρατική έξαρση του συνδικάτου του εγκλήματος με τις ανατινάξεις κυβερνητικών, συνεργατικών και ιδιωτικών κτιρίων δεν είναι παρά το προοίμιο της οριστικής αναμέτρησης με τις δυνάμεις της δημοκρατίας για την πραξικοπηματική κατάληψη της εξουσίας».

Η πρόταση για Πολιτοφυλακή

Το ΑΚΕΛ δεν περιορίστηκε βέβαια στις εκτιμήσεις και τις προειδοποιήσεις για την επερχόμενη καταστροφή. Εργάστηκε συστηματικά και επίμονα για την αποτροπή της. Εδωσε τεράστια σημασία στην κινητοποίηση του λαϊκού παράγοντα ενάντια στη φασιστική ακροδεξιά. Το ΑΚΕΛ σε συνεργασία και με άλλες δημοκρατικές δυνάμεις οργάνωσε τις πιο μαζικές κινητοποιήσεις που γνώρισε ποτέ η Κύπρος. Σ’ αυτές τις κινητοποιήσεις δεν υποτιμάται η συμμετοχή καμιάς πολιτικής ή κοινωνικής δύναμης. Είναι όμως προφανές ότι το κύριο βάρος αυτών των κινητοποιήσεων το σήκωναν το ΑΚΕΛ και οι οργανώσεις του Λαϊκού Κινήματος.

Το ΑΚΕΛ άσκησε όλη την πολιτική του επιρροή για να πείσει για την ανάγκη κάθαρσης στην Εθνική Φρουρά και την Αστυνομία και την ανάγκη διαμόρφωσης ενός επιτελικού σχεδίου αντιμετώπισης της παρανομίας και στήριξης της δημοκρατίας. Επιστέγασμα όλων αυτών των ενεργειών και προσπαθειών ήταν η πρόταση που κατέθεσε το ΑΚΕΛ στον Μακάριο για την ίδρυση Πολιτοφυλακής.

Ποιο ήταν το σκεπτικό πίσω από αυτή την πρόταση; 

Είναι γεγονός ότι διάφορες ομάδες, που διέθεταν και οπλισμό, υπερασπίζονταν τον Πρόεδρο Μακάριο. Σίγουρα όμως αυτές οι ομάδες δεν θα μπορούσαν να δράσουν αποτελεσματικά σε περίπτωση πραξικοπήματος όταν θα είχαν να αντιμετωπίσουν την Εθνική Φρουρά. Για το λόγο αυτό το ΑΚΕΛ δεν επεδίωξε ποτέ να σχηματίσει δικές του ένοπλες ομάδες. Πολύ περισσότερο που η φασιστική ακροδεξιά θα εκμεταλλευόταν την ύπαρξή τους για να επικαλεστεί τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» και να δικαιολογήσει ενδεχόμενο πραξικόπημα. Να μην ξεχνούμε ότι εκείνη την εποχή διαμορφώθηκε και η θεωρία της «βίας και της αντιβίας», η οποία εξίσωνε τις φασιστικές με τις δημοκρατικές δυνάμεις. Εκφραστής αυτής της θεωρίας ήταν και ο τότε πρόεδρος της Βουλής, Γλαύκος Κληρίδης.

Αν, όμως, το ίδιο το κράτος, ο νόμιμα εκλεγμένος με τεράστια μάλιστα λαϊκή υποστήριξη Πρόεδρος Μακάριος, προχωρούσε στην ίδρυση Πολιτοφυλακής μερικών χιλιάδων ανδρών, όπως ήταν η πρόταση του ΑΚΕΛ, τα πράγματα θα ήταν πολύ διαφορετικά. Η Πολιτοφυλακή θα συνιστούσε ένα νόμιμο σώμα ασφαλείας, ισοδύναμο και αντίπαλο δέος της χουντοκρατούμενης Εθνοφρουράς και της διαβρωμένης Αστυνομίας. Ο οποιοσδήποτε σχεδίαζε να διενεργήσει πραξικόπημα θα ήξερε ότι θα είχε να αντιμετωπίσει, όχι μεμονωμένες ομάδες πολιτών, αλλά μια συγκροτημένη, αξιόμαχη δύναμη. Ετσι η Πολιτοφυλακή θα χρησίμευε πρώτα ως αποτρεπτική δύναμη για τις όποιες σκέψεις πραξικοπήματος. Αλλά και στην περίπτωση που χούντα και ΕΟΚΑ Β΄ θα προχωρούσαν σε πραξικόπημα θα αντιμετώπιζαν μια ισχυρή δύναμη ικανή όχι μόνο να προβάλει αντίσταση αλλά και να καταστείλει το πραξικόπημα.

Ο Μακάριος, χωρίς να απορρίπτει κατηγορηματικά την εισήγηση του ΑΚΕΛ, δεν προχώρησε στην υλοποίησή της. Ζήτησε από το ΑΚΕΛ μια δύναμη 1000 ανδρών την οποία το Κόμμα άμεσα έθεσε στη διάθεσή του, χωρισμένους μάλιστα σε ομάδες των 15. Ποτέ όμως δεν αξιοποιήθηκαν αυτοί οι άνδρες, ποτέ δεν τους δόθηκαν όπλα, ποτέ δεν κλήθηκαν σε γυμνάσια. Αντίθετα πολλοί από αυτούς συνελήφθηκαν από τους φασίστες όταν έγινε το πραξικόπημα και οι κατάλογοι των μελών του ΑΚΕΛ, που το Κόμμα έθεσε στη διάθεση του Μακαρίου, έπεσαν στα χέρια των πραξικοπηματιών.

Εκείνο που έκαμε ο Μακάριος ήταν να ιδρύσει το Εφεδρικό, δύναμης μερικών εκατοντάδων ανδρών. Το Εφεδρικό κατάφερε όντως σκληρά κτυπήματα στην ΕΟΚΑ Β΄ αλλά αποδείχτηκε ότι δεν μπορούσε να λειτουργήσει ως αποτρεπτική δύναμη και στην κρίσιμη ώρα της εκδήλωσης του πραξικοπήματος, παρά την ηρωική αντίσταση μελών του, δεν ήταν σε θέση να αντιπαλέψει με επιτυχία την χουντική Εθνική Φρουρά.

Γιατί ο Μακάριος δεν αποδέχτηκε την εισήγηση του ΑΚΕΛ για ίδρυση Πολιτοφυλακής; Ισως γιατί είχε έντονη την πεποίθηση ότι οι χουντικοί ξέροντας πως ένα πραξικόπημα θα άνοιγε τις πύλες στην Τουρκία, δεν θα το αποτολμούσαν. Πίστωνε δηλαδή με στοιχειώδη λογική ανθρώπους που ο φανατισμός και η συνειδητή πρακτόρευση ιμπεριαλιστικών συμφερόντων τους είχε κάμει παράλογους και αδίστακτους. Ισως γιατί είχε υπερβολική αυτοπεποίθηση και αισθανόταν ότι με διάφορες κινήσεις και βυζαντινισμούς θα μπορούσε να ελέγξει την κατάσταση. Ισως γιατί φοβόταν ότι θα κατηγορηθεί, εντός και εκτός Κύπρου, ότι εξοπλίζει τους κομμουνιστές, αφού αναπόφευκτα στην Πολιτοφυλακή θα υπηρετούσαν και αριστεροί. Ισως γιατί ήταν ευπρόσδεκτη μεν η στήριξη του ΑΚΕΛ προς τον Μακάριο, αλλά όχι επιθυμητή η ενίσχυση του Κόμματος.

Ενας δραματικός διάλογος

Το ΑΚΕΛ πίεζε συνεχώς για την αποδοχή της πρότασης για Πολιτοφυλακή, ή για αξιοποίηση της δύναμης των 1000 ανδρών που ο ίδιος ο Μακάριος είχε ζητήσει. Κάποια στιγμή μάλιστα, που ο Μακάριος διέταξε να αφεθούν ελεύθεροι ΕΟΚΑβητατζήδες τους οποίους είχε συλλάβει προηγούμενα το Εφεδρικό, ο Παπαϊωάννου διαμαρτυρήθηκε και υπήρξε έντονη συζήτηση ανάμεσα στον Γ.Γ. του ΑΚΕΛ και τον Πρόεδρο Μακάριο. Ο Παπαϊωάννου στις «Ενθυμήσεις» του παραθέτει τον πιο κάτω διάλογο:

«Ε.Π.: Επιτέλους, Μακαριότατε, αν εσείς θέλετε να αυτοκτονήσετε, τι φταίει αυτός ο λαός να τον πάρετε στο λαιμό σας;

Μ: Τι έπαθες Εζεκία και είσαι θυμωμένος;

Ε.Π.: Προσωπικά δεν έπαθα τίποτε Μακαριότατε, όμως ο κυπριακός λαός θα πληρώσει πολύ ακριβά αυτό που κάμνετε.

Μ.: Μην ξεχνάς πως είμαι παπάς.

Ε.Π.: Ναι, αλλά είστε και Πρόεδρος και δεν πρέπει να συγχύζετε τον παπά με τον Πρόεδρο. Αμφιβάλλω, όμως Μακαριότατε, αν θα τηρούσατε την ίδια στάση αν το ΑΚΕΛ ήταν στη θέση της ΕΟΚΑ Β΄ και εγώ στη θέση του Γρίβα. Θα μας κρεμάζετε.

Μ.: Και το πιστεύεις αυτό που είπες Εζεκία;

Ε.Π.: Μακαριότατε, μπορεί να κάμνω λάθος, αλλά δεν συνηθίζω να λέω πράγματα που δεν πιστεύω.

Μ: Με αδικείτε κατάφωρα».

(Ενθυμήσεις από τη ζωή μου, σελ. 135)

Η πρόταση του ΑΚΕΛ για ίδρυση Πολιτοφυλακής αποδείχτηκε σωστή την ημέρα του πραξικοπήματος. Ούτε το Εφεδρικό, ούτε οι δημοκράτες αντιστασιακοί που έσπευσαν να υπερασπιστούν τη δημοκρατία και τον εκλεγμένο Πρόεδρο, παρά τον ηρωισμό που επέδειξαν, κατόρθωσαν να ανακόψουν την Εθνική Φρουρά και να καταστείλουν το πραξικόπημα. Για πολλοστή φορά, αν εισακούονταν οι απόψεις του ΑΚΕΛ, ίσως η μοίρα της Κύπρου θα ήταν διαφορετική.