Δαµόκλειος σπάθη στα κεφάλια των Ευρωπαίων το ρωσικό φυσικό αέριο

Οι «παράπλευρες απώλειες» µιας πολεµικής σύγκρουσης Ρωσίας – Ουκρανίας

Του ειδικού µας συνεργάτη, Βαγγέλη Αρεταίου

Έντονη είναι πλέον η ανησυχία στους κόλπους της Ε.Ε., λόγω της ιδιαίτερα αυξηµένης εξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο, καθώς αιωρείται η δαµόκλειος σπάθη µιας πολεµικής σύγκρουσης ανάµεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία, οδηγώντας τις Βρυξέλλες και τις άλλες σηµαντικές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες να αναζητούν άλλες διεξόδους, χωρίς ωστόσο να υπάρχουν και πολλές επιλογές.

Επίσηµα χείλη της Κοµισιόν, πολιτικοί και διπλωµάτες στις Βρυξέλλες κάνουν ανοιχτά πλέον λόγο για µετατροπή του φυσικού αερίου σε όπλο εκ µέρους της Ρωσίας, δίνοντας έτσι το στίγµα των φόβων των Ευρωπαίων.

Η Ρωσία είναι η χώρα που παρέχει τις µεγαλύτερες ποσότητες φυσικού αερίου στην Ευρώπη και µάλιστα η εξάρτηση της Ε.Ε. έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια καθώς, ενώ το 2015 το 36% του φυσικού αερίου προερχόταν από τη Ρωσία, το 2021 το ποσοστό αυτό έφτασε το 39%, έχοντας φτάσει µέχρι και 41% το 2018.

Παρόλο που στην έδρα της Ε.Ε. εκτιµούν ότι ο κίνδυνος η Μόσχα να διακόψει ολοσχερώς την παροχή φυσικού αερίου είναι πολύ χαµηλός, κανείς δεν αποκλείει ένα τέτοιο ενδεχόµενο, καθώς η προοπτική νέων κυρώσεων εις βάρος της Ρωσίας θα πυροδοτούσε πιο εύκολα µια τέτοια εξέλιξη.

Η απειλή να αποκοπεί η Ρωσία από το διεθνές σύστηµα πληρωµών Swift αλλά και οι κυρώσεις που θα έπλητταν τον αγωγό µεταφοράς φυσικού αερίου από τη Ρωσία προς τη Γερµανία Nord Stream 2, θα ήταν η τέλεια καταιγίδα που ενδεχοµένως θα οδηγούσε τη Μόσχα σε µια πλήρη στάση παροχής φυσικού αερίου.

Αυτό είναι άλλωστε και ένα από τα διλήµµατα της ∆ύσης, κυρίως της Ευρώπης, ανάµεσα σε µια ουσιαστική στήριξη στην Ουκρανία µέσω σκληρών κυρώσεων, εις βάρος της Μόσχας από τη µια και σε ανούσιες αντιδράσεις από την άλλη, σε περίπτωση που οι διπλωµατικές προσπάθειες να διευθετηθεί η κρίση αποτύχουν και το λόγο πάρουν τα όπλα. Το δίληµµα αυτό στοιχειώνει ήδη την έδρα της Ε.Ε. αλλά και άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, καθώς αναδεικνύει για άλλη µια φορά τα αληθινά όρια των φιλοδοξιών της Ε.Ε. να διαδραµατίσει έναν ουσιαστικό ρόλο στη διεθνή σκηνή. Η µεγάλη εξάρτηση των Ευρωπαίων από το ρωσικό φυσικό αέριο αναδεικνύεται πάλι ως µια από τις σηµαντικές προκλήσεις της Ε.Ε. να αποκτήσει µια ουσιαστική εξωτερική πολιτική.

Στις Βρυξέλλες εκτιµούν ότι µια πλήρης διακοπή παροχής φυσικού αερίου από τη Ρωσία στην Ευρώπη θα ήταν ιδιαίτερα δύσκολη απόφαση και για τη Μόσχα, καθώς κάτι τέτοιο θα είχε πολύ σκληρές οικονοµικές επιπτώσεις και για τη Ρωσία.

Η Ρωσία δεν ανταποκρίνεται στην αυξανόµενη ζήτηση της Ευρώπης

Σύµφωνα µε εκτιµήσεις που δηµοσίευσε πριν από µια περίπου εβδοµάδα η δεξαµενή σκέψης Bruegel στις Βρυξέλλες, αν η Ρωσία διακόψει την παροχή φυσικού αερίου µέσα στον Φεβρουάριο, τα αποθέµατα φυσικού αερίου που διαθέτει η ΕΕ θα πέσουν σε ιστορικά χαµηλά ήδη από τον Απρίλιο, κάτι που θα αναγκάσει σε µια πρώτη φάση τις ευρωπαϊκές χώρες να επιστρέψουν σε πολύ µεγαλύτερη κατανάλωση πετρελαίου και άνθρακα, µε ο,τι αυτό συνεπάγεται, τόσο για την αύξηση των τιµών ενέργειας όσο και για την Πράσινη Συµφωνία, η οποία αποτελεί σήµερα τον ακρογωνιαίο λίθο για την ενεργειακή πολιτική της Ένωσης.

Ένα τέτοιο ενδεχόµενο θα απειλούσε να προκαλέσει και µεγάλες εντάσεις στους κόλπους της Ένωσης ανάµεσα σε χώρες που έχουν µεγαλύτερα αποθέµατα φυσικού αερίου και σε αυτές που έχουν λιγότερα. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, που δεν έχει χώρο αποθήκευσης φυσικού αερίου, θα βρισκόταν σε ιδιαίτερα δεινή θέση.

Το πρόβληµα δεν είναι µόνο ο κίνδυνος πλήρους διακοπής παροχής φυσικού αερίου. Όπως εκτιµούν στις Βρυξέλλες, ήδη από τα µέσα του 2021 η Ρωσία δεν ανταποκρίνεται στην αυξανόµενη ζήτηση της Ευρώπης, περιορίζοντας την παροχή της στο ελάχιστο των νοµικών υποχρεώσεών της, κάτι που θεωρείται ως ένδειξη των προθέσεων της Μόσχας και ως µετατροπή του φυσικού αερίου σε όπλο. Σύµφωνα µε όσους εκτιµούν ότι η κρίση ανάµεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία δεν θα ξεφύγει της διπλωµατικής αρένας, το πιθανότερο είναι ότι η Ρωσία θα συνεχίσει αυτή την πολιτική, κάτι που διατηρεί την πίεση εις βάρος της ΕΕ.

Εκτός από τη Ρωσία, η Ε.Ε. εισάγει φυσικό αέριο από τη Νορβηγία, το Αζερµπαϊτζάν, τη Λιβύη και την Αλγερία, αλλά οι εισαγωγές αυτές δεν µπορούν να αυξηθούν σε τόσο µεγάλο βαθµό ώστε να αντικαταστήσουν το ρωσικό φυσικό αέριο. Στην προσπάθεια να εξευρεθούν εναλλακτικές λύσεις, η Κοµισιόν βρίσκεται σε συζητήσεις µε το Κατάρ για εισαγωγή υγροποιηµένου φυσικού αερίου, ενώ ήδη έχει αυξηθεί σε ιστορικά υψηλά η εισαγωγή υγροποιηµένου φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ.