Άγνωστες πτυχές της ιστορίας της Αμμοχώστου – Ο παπα-Μανέας που συνένωσε τους κατοίκους της πόλης

Της Άννας Μισιαούλη

Στην Αμμόχωστο ξεναγήθηκε κατά την τελευταία επίσκεψή της η ομάδα γυναικών «Women Walk». Οι ξεναγήσεις πραγματοποιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα με την παρουσία και της Ειδικής Απεσταλμένης του ΓΓ του ΟΗΕ, Ελίζαμπεθ Σπέχαρ. Την πιο πρόσφατη αυτή επίσκεψη επιχορήγησε η Υπάτη Αρμοστεία της Αυστραλίας και σε αυτή συμμετείχε ο Ύπατος Αρμοστής και προσωπικό του γραφείου της στην Κύπρο.

Η δικοινοτική ομάδα γυναικών «Women Walk» αποτελεί πρωτοβουλία γυναικών από διάφορες κοινότητες της Κύπρου με στόχο να γνωρίσουν ολόκληρο το νησί μέσα από οργανωμένες επισκέψεις, να δημιουργήσουν επαφές και συνεργασία μεταξύ τους και να αποτελέσει μέσα από μια άτυπη μορφή πλατφόρμα για αλληλεπίδραση, ανταλλαγή ιδεών και δημιουργία συνεργιών.

Την ξενάγηση κατά την επίσκεψη στην Αμμόχωστο ανέλαβε η συγγραφέας, εμπνεύστρια και εκτελεστική διευθύντρια του Κέντρου Εικαστικών Τεχνών και Έρευνας, κα Ρίτα Σεβέρη.

Όταν οι γυναίκες βρέθηκαν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Εξορινού, η κα Σεβέρη διηγήθηκε την ιστορία του παπα-Μανέα, Μικρασιάτη ιερέα που εγκαταστάθηκε στην Αμμόχωστο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, αναβιώνοντας μνήμες από τις καλές σχέσεις των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων της πόλης και αποκαλύπτοντας άγνωστες για τον περισσότερο κόσμο πτυχές της ιστορίας της Αμμοχώστου.

Επαναλειτουργία Αγίου Γεωργίου Εξορινού το 1905

Ο Μιχαλάκης Λουιζίδης, το 1905, καθάρισε και κατάφερε να επαναλειτουργήσει την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Εξορινού στην εντός των τειχών πόλη της Αμμοχώστου που μέχρι τότε Τ/κ βοσκός την χρησιμοποιούσε σαν στάβλο. Στον καθαρισμό της εκκλησίας βοήθησαν και πολλοί Τουρκοκύπριοι, ενώ όπως αναφέρεται στο βιβλίο «To Παλιό Βαρώσι» της κόρης του κ. Λουιζίδη, Αγνής Μιχαηλίδου: «Σκάμνοι και πάγκοι κατασκευάστηκαν από τον Τούρκο εργολάβο Κιαμίλι από θαυμάσιο ξύλο που εκείνος ο ίδιος διέθεσε. Όταν ρωτήθηκε από τον πατέρα μου τι του όφειλαν, η απάντηση ήταν: “Nτροπή αφεντικό. Από ποιον να πάρω χρήματα, από σένα ή από τον Άγιο;”»

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή στην εντός των τειχών πόλη εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες, διηγείται η κα Σεβέρη, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο παπα-Μανέας, ο οποίος διορίστηκε εφημέριος του ναού.

Το 1928, οι ιερείς των εκκλησιών της πόλης αποφάσισαν να αναβιώσουν έθιμο που είχαν από παλαιότερα, σύμφωνα με το οποίο τη Μεγάλη Παρασκευή, από κάθε εκκλησία συναντιόνταν οι λιτανείες του Επιταφίου και όλοι μαζί ολοκλήρωναν τη λειτουργία.

Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Εξορινού βρισκόταν στην άλλη άκρη της πόλης από το χώρο συγκέντρωσης των Επιταφίων και σε μια περίοδο κατά την οποία οι σχέσεις Ε/κ και Τ/κ ήταν επηρεασμένες από την πρόσφατη Μικρασιατική Καταστροφή. Η λιτανεία από την εκκλησία αυτή διαμέσου της πόλης και των τουρκομαχαλάδων δεν φάνταζε καλή ιδέα. Παρά τις προτροπές, ο παπα-Μανέας ανέλαβε την ευθύνη.

Κατά τον καθορισμένο χρόνο, ο παπα-Μανέας με ένα μεγάλο σταυρό στο χέρι μαζί με τους πιστούς άρχισαν να ψάλλουν το θρήνο της Παναγίας, ξεκινώντας από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Εξορινού, προχωρώντας προς το κέντρο της πόλης για να συναντήσουν τους επιτάφιους από τις άλλες εκκλησίες. Στόχος τους να διασχίσουν την πόλη και το κέντρο της διαμέσου της πύλης προς τα Βαρώσια. Που σήμαινε να διασχίσουν την κεντρική πλατεία, όπου βρίσκεται ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Νικολάου.

Ήταν Παρασκευή απόγευμα, αργία για τους μουσουλμάνους κατοίκους της πόλης που ήταν συγκεντρωμένοι στην κεντρική πλατεία και στα καφενεία και έπαιζαν τάβλι, κάπνιζαν το ναργιλέ τους και έπιναν τον καφέ τους.

Ξαφνικά ακούνε τις ψαλμωδίες. Ακούνε αυτόν το θρήνο, σκεφτόμενοι τι συμβαίνει με τους Ε/κ, τι συμβαίνει με τους χριστιανούς. Σηκώθηκαν από τα καθίσματά τους, χωρίστηκαν δεξιά και αριστερά της πλατείας και με το χέρι στα μαχαίρια που ήταν ζωσμένοι περίμεναν να δουν τι γίνεται.

Ο παπα-Μανέας περπάτησε απευθείας προς το μέσο της κεντρικής πλατείας. Σήκωσε το χέρι ψηλά και ζήτησε από όλους τους πιστούς να σταματήσουν την ψαλμωδία και με δυνατή και καθαρή φωνή, μιλώντας άψογα Τουρκικά προσευχήθηκε για την ευημερία της πόλης, για αγάπη, για ειρήνη, για αδελφοσύνη.

Οι μουσουλμάνοι της πόλης έβαλαν τα μαχαίρια πίσω στα θηκάρια, έβγαλαν τα φέσια τους και έσκυψαν τα κεφάλια σε ένδειξη σεβασμού. Όπως ο παπα-Μανέας και οι χριστιανοί περνούσαν διαμέσου της πλατείας τους, οι νοικοκυρές άναβαν τα κεριά στα σπίτια, φωτίζοντας τους στενούς δρόμους και βγαίνοντας στα μπαλκόνια έριχναν ροδοπέταλα στον Επιτάφιο.

Οι μουσουλμάνοι από την πλατεία συνόδευσαν την πομπή προς την πύλη που χώριζε τα Βαρώσια και τη νέα πόλη της Αμμοχώστου φροντίζοντας για την ασφάλεια των πιστών μέχρι να φθάσουν στον προορισμό τους. Στάθηκαν περιμένοντας στην πύλη, μέχρι να ολοκληρωθεί η κοινή λειτουργία των Επιταφίων της πόλης τα μεσάνυχτα και τους συνόδευσαν πάλι πίσω με ασφάλεια στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Εξορινού.

«Και άξαφνα, μέσα στη νεκρική σιγή, ακούστηκε η γλυκιά φωνή του παπά. Ο παπάς εδέετο στην τουρκική γλώσσα υπέρ της τουρκικής κοινότητος, υπέρ του αρχηγού της θρησκείας τους, υπέρ της ειρήνης και της ευημερίας όλων των κατοίκων… Ήξερε θαυμάσια τα Τουρκικά και τα μεταχειρίστηκε στην πιο κατάλληλη στιγμή. Και τότε συνέβη κάτι που μόνο η διδασκαλία της αγάπης μπορούσε να επιτελέσει. Ένας-ένας οι Τούρκοι σηκώθηκαν κι έβγαλαν το φέσι, ενώ τα μπαλκόνια και τα παράθυρα φωτίστηκαν και γέμισαν γυναικόπαιδα», γράφει στο βιβλίο της η Αγνή Μιχαηλίδη, περιγράφοντας την ιστορία του παπα-Μανέα και του τρόπου με τον οποίο κατάφερε να φέρει κοντά όλους τους κατοίκους της πόλης, παρά τις δυσκολίες της εποχής.

«Ήταν μια από τις ομορφότερες στιγμές της ιστορίας αυτής της πόλης»

«Πριν από μερικά χρόνια, συνόδευσα δύο ξένους δημοσιογράφους από τους New York Times και τη Washington Post και τους ξενάγησα στην Αμμόχωστο. Τους έφερα στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου Εξορινού και τους είπα την ιστορία του παπα-Μανέα. Ένας από αυτούς μου είπε, ”θα έδινα τα πάντα για να δω με τα μάτια μου αυτό το γεγονός”. Και γω τους απάντησα: ”Εγώ το είδα”, ”Μα πώς μπορεί να το είδες, αφού διαδραματίστηκε το 1928;”, ”Το είδα το 2013”, είπα, ”όταν για πρώτη φορά, οι Τ/κ άνοιξαν αυτή την εκκλησία για να λειτουργηθούν οι Ε/κ. Ήρθαν χιλιάδες. Οι Τ/κ μάς περίμεναν με νερό, με καρέκλες για να καθίσουμε, μας υποδέχθηκαν με θερμότητα και πραγματοποιήθηκε μια πανέμορφη λειτουργία και λιτανεία. Ήταν μια μαγική στιγμή. Για μια ακόμα φορά, οι δύο κοινότητες συνενώθηκαν, συνεργάστηκαν και σεβάστηκαν η μια την άλλη. Αφού συνέβηκε τότε, μπορεί να συμβεί ξανά”», διηγήθηκε η κα Σεβέρη στις γυναίκες της δικοινοτικής ομάδας γυναικών «Women Walk».

Παρόμοια σημασία απέδωσε και ο Τ/κ δήμαρχος Αμμοχώστου, Oktay Kayalp, όταν το 2013 για πρώτη φορά μετά από 56 χρόνια, επαναλειτούργησε η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Εξορινού.

Ο Oktay Kayalp είχε χαρακτηρίσει εκείνη την ημέρα σημαντική για την Αμμόχωστο, εκφράζοντας την εκτίμηση πως αυτή η ενέργεια μπορεί να αποτελέσει το σημείο εκκίνησης, για τις δύο κοινότητες, ε/κ και τ/κ, για να ξεκινήσουν να έρχονται μαζί στην Αμμόχωστο.

«Μπορεί να έχουμε τις διαφορές μας, όμως την ίδια στιγμή μπορούμε να υπομένουμε αυτές τις διαφορές με καλή θέληση. Πιστεύω ότι αυτού του είδους οι δραστηριότητες μπορούν να βοηθήσουν στην εξεύρεση μιας ολοκληρωμένης λύσης στο Κυπριακό», είχε πει χαρακτηριστικά.