Ahmet Yikik: Η λογοτεχνία είναι ιδιοκτησία όλης της ανθρωπότητας

Συναντήσεις/ Ορίζοντας

Ahmet Yikik: Η λογοτεχνία είναι ιδιοκτησία όλης της ανθρωπότητας

Ο Αντώνης Γεωργίου συναντά τον κριτικό και μεταφραστή Ahmet Yikik και με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του  Edebiyatin Kiyisindan Sesler –Kıbrıs’ta Yazma Uğraşları» (Φωνές από την Ακτή της Λογοτεχνίας – Συγγραφικές προσπάθειες στην Κύπρο) συζητούν για τη λογοτεχνία των Τουρκοκυπρίων.

Να κινηθούμε προς μια ολιστική κυπριακή λογοτεχνία

Mε τι ασχολείσαι στο βιβλίο σου «Edebiyatin Kiyisindan Sesler -Kıbrıs’ta Yazma Uğraşları   Φωνές από την Ακτή της Λογοτεχνίας – Συγγραφικές προσπάθειες στην Κύπρο; Τι περιλαμβάνει;

Στο βιβλίο μου συγκεντρώνω τις έρευνές  και τις μελέτες μου για την τουρκοκυπριακή λογοτεχνία, που έχω κάνει από το 2013 μέχρι το 2023. Συμπεριλαμβάνω όμως και τις μελέτες μου για ελληνοκύπριους λογοτέχνες, τους οποίους είχα την ευκαιρία να διαβάσω από τουρκικές μεταφράσεις ή ελληνικά πρωτότυπα. Με αυτό το βιβλίο, το οποίο αποτελείται από συνολικά είκοσι έξι κριτικά δοκίμια που εστιάζουν σε έργα του είδους του διηγήματος, του μυθιστορήματος και της ποίησης, προτρέπω τον αναγνώστη να “αγκυροβολήσει στην ακτή [περιφέρεια] ” της λογοτεχνίας για να ακούσει τις «νησιώτικες φωνές» κατά μία έννοια… Εν ολίγοις, προσεγγίζω την κυπριακή λογοτεχνία στο πλαίσιο της λογοτεχνίας της  περιφέρειας.

Τι ορίζεις ως «τουρκοκυπριακή λογοτεχνία». Ιστορικά από πότε άρχισε αυτός ο όρος να χρησιμοποιείται και ποια είναι τα πρώτα δείγματα; 

Με αυτό εννοώ τη λογοτεχνική παραγωγή στο νησί  από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα από τους συγγραφείς/ποιητές που έως τη δεκαετία του 1930, χαρακτηρίζονταν ως «Κύπριοι μουσουλμάνοι» και στη συνέχεια ως «Τουρκοκύπριοι». Μεταξύ των πρώτων έργων, μπορούμε να αναφέρουμε το “Felaket [Η Καταστροφή]” , το θεατρικό έργο του Χασάν Νεφί, το οποίο εκδόθηκε ως βιβλίο στην Κωνσταντινούπολη το 1875, και τα ποιήματα, τα διηγήματα και τα μυθιστορήματα που δημοσιεύθηκαν στο τμήμα λογοτεχνίας της εβδομαδιαίας εφημερίδας Zaman [Ο Χρόνος], Yeni Zaman [Νέος Χρόνος] κ.λπ. στην Λευκωσία το 1892 και μετά. Αυτά δημοσιεύθηκαν στα τουρκικά με το αραβικό αλφάβητο.  Οι συγγραφείς αρχικά  ήταν επηρεασμένοι από τον ρομαντισμό   και για αυτόν τον λόγο  εστίαζαν στο θέμα του έρωτα και ιδιαίτερα στις τραγικές του καταλήξεις.

Προτρέπω τον αναγνώστη να «αγκυροβολήσει στην ακτή της λογοτεχνίας» για να ακούσει τις «νησιώτικες φωνές»

Αποκαλείς την τουρκοκυπριακή λογοτεχνία «Türk edebiyatının kıyısı” (η ακτή της τουρκικής λογοτεχνίας); Πως το εννοείς;

Στην αρχή της σύγχρονης τουρκοκυπριακής λογοτεχνίας,  και ειδικότερα στο τελευταίο τέταρτο του 19ου  αιώνα, η Κύπρος εξακολουθεί να παρουσιάζεται  στους χάρτες της  Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με αυτή την έννοια, ανήκει στην περιφέρεια της οθωμανοτουρκικής λογοτεχνίας, της οποίας το κέντρο ήταν και είναι η Κωνσταντινούπολη. Επιπλέον, οι Κύπριοι συγγραφείς/ποιητές χρησιμοποιούν την ίδια γραπτή γλώσσα με το κέντρο, από την οθωμανική περίοδο μέχρι τις μέρες μας, και παρακολουθούν στενά τις κύριες λογοτεχνικές τάσεις που δημιουργούνται εκεί.  Ο στόχος βέβαια δεν είναι άλλος από την προσπάθειά τους  να κερδίσουν  αποδοχή από το  κέντρο,  στοχεύοντας έτσι  να προσεγγίσουν ένα ευρύτερο φάσμα αναγνωστών. Για όλους αυτούς τους λόγους η τουρκοκυπριακή λογοτεχνία μπορεί να θεωρηθεί  ως η περιφέρεια της τουρκικής λογοτεχνίας.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που τη ξεχωρίζουν από την τουρκική λογοτεχνία;

Βασικά οι Τουρκοκύπριοι είναι μπερδεμένοι σχετικά με το ποια ακριβώς πολιτική δομή ανήκουν. Σε αυτό το πλαίσιο, αντιμετωπίζουν σοβαρές ανησυχίες σχετικά με το αίσθημα του ανήκειν. Επιπλέον, οι Τουρκοκύπριοι δεν έχουν πολλές από τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να δημιουργήσουν μια εθνική λογοτεχνία. Κατά τη γνώμη μου, τα κύρια χαρακτηριστικά που διακρίνουν την τουρκοκυπριακή λογοτεχνία από την τουρκική λογοτεχνία αναδεικνύονται σε αυτό ακριβώς το σημείο. Ως εκ τούτου, μπορώ να πω ότι η λογοτεχνία που αναπτύχθηκε στο νησί έχει πολλά χαρακτηριστικά ειδικά τόσο από τη μετά-αποικιακή όσο και από τη μειονοτική λογοτεχνία. Είναι δυνατόν να παρατηρηθούν αυτά τα χαρακτηριστικά στις αναπαραστάσεις του ατόμου, της κοινωνίας και του κόσμου που μεταφέρονται στη μυθοπλασία.

Μελετώντας τα βιβλία που αναφέρεις στο βιβλίο σου εξάγονται κάποια γενικότερα συμπεράσματα για την τουρκοκυπριακή λογοτεχνία;

Ο Edward Said αναφερόμενος στις μετα-αποικιακές λογοτεχνίες έφτασε στο εξής συμπέρασμα: Ενώ οι επιπτώσεις της μεταμοντέρνας περιόδου στη Δύση έχουν επηρεάσει τη λογοτεχνία, οι προσπάθειες εκσυγχρονισμού στις πρώην αποικίες ακόμα συνεχίζονται. Έχοντας αυτό κατά νου, μπορούμε  να το  εφαρμόσουμε και στην περίπτωση της τουρκοκυπριακή λογοτεχνία λέγοντας ότι τόσο τα κλασικά, όσο και τα μοντέρνα και τα μεταμοντέρνα έργα δημιουργούνται ταυτόχρονα

Η τουρκοκυπριακή λογοτεχνία μπορεί να θεωρηθεί  ως η περιφέρεια της τουρκικής λογοτεχνίας.

Πώς αντιμετωπίζεται η λογοτεχνία των Τουρκοκυπρίων στη Τουρκία;

Μεταξύ των Τουρκοκυπρίων λογοτεχνών, υπάρχουν εκείνοι που έχουν δημιουργήσει  ένα όνομα για τον εαυτό τους στην Τουρκία και κέρδισαν σημαντικά λογοτεχνικά βραβεία. Αλλά ρεαλιστικά, για να γίνουν γνωστοί πρέπει να ζήσουν εκεί και να δημιουργήσουν καλές σχέσεις με τους συγγραφείς και τους εκδοτικούς κύκλους στο κέντρο. Φυσικά, απαραίτητη είναι και η παρουσία  στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Οι ποιητές-συγγραφείς που ζουν στην Κύπρο πρέπει να μεταναστεύσουν από το νησί για να εκπληρώσουν τις προϋποθέσεις που ανέφερα. Ωστόσο, σε αυτό το σημείο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι καθοριστικό ρόλο  παίζει  και η οικονομική ελευθερία και άνεση εάν αυτή υπάρχει.

Υπάρχουν χαρακτηριστικά της τουρκοκυπριακής λογοτεχνίας  που τα συναντάμε και στην ελληνοκυπριακή λογοτεχνία; Γενικότερα θεωρείς πως μπορούμε να μιλάμε για  κοινή κυπριακή λογοτεχνία ή έχουμε Έλληνες και Τούρκους της Κύπρου που γράφουν λογοτεχνία;

Δεδομένου ότι η Κύπρος είναι η κοινή μας πατρίδα, είναι δυνατόν να μιλήσουμε για πολλές ομοιότητες. Καθώς το γλωσσικό εμπόδιο ξεπερνιέται και γίνονται αμοιβαίες μεταφράσεις και από τις δύο γλώσσες, μπορούμε να το παρατηρήσουμε αυτό καλύτερα. Σε αυτό το πλαίσιο, είμαι υπέρ του όρου «Κύπριοι ποιητές-συγγραφείς που γράφουν στα τουρκικά και στα ελληνικά». Φυσικά, υπάρχουν κάποιες διαφορές. Η υιοθέτηση και αποδοχή των διαφορών θα συμβάλει στην πολυπολιτισμική ζωή και την πολιτιστική ανταλλαγή στο νησί. Είμαι της άποψης ότι η λογοτεχνία πρέπει να αξιολογείται συνειδητά προς αυτή την κατεύθυνση.

Στην περίπτωση της τουρκοκυπριακή λογοτεχνία τόσο τα κλασικά, όσο και τα μοντέρνα και τα μεταμοντέρνα έργα δημιουργούνται ταυτόχρονα

Υπάρχουν, αν γνωρίζεις, μεταφρασμένοι σύγχρονοι Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι λογοτέχνες  στα ελληνικά και τούρκικα αντίστοιχα;

Οι μεταφραστικές δραστηριότητες συνεχίζονται. Τα έργα των νησιωτών ποιητών-συγγραφέων μεταφράζονται τόσο στα τουρκικά όσο και στα ελληνικά. Επιπλέον, συμμετέχω προσωπικά σε αυτές τις δραστηριότητες συμβάλλοντας προς αυτή την κατεύθυνση ως ερασιτέχνης μεταφραστής. Μερικά ονόματα ελληνοκυπρίων συγγραφέων που έχουν μεταφραστεί στα τουρκικά είναι της  Νίκη Μαραγκού, Γιώργου Μολέσκη, Σωφρόνη Σωφρονίου κ.ά.  Γενικά έργα Ελληνοκυπρίων ποιητών και συγγραφέων έχουν μεταφερθεί στους αναγνώστες τόσο ως βιβλία ή σε λογοτεχνικά περιοδικά που εκδίδονται στην Κύπρο και την Τουρκία. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να αναφέρω ότι αυτές οι μεταφράσεις λαμβάνουν πολύ θετικές αντιδράσεις από αναγνώστες και ποιητές-συγγραφείς στην Τουρκία καθώς και από Τουρκοκύπριους. Για παράδειγμα, το γεγονός ότι το ποίημα “Όταν πεθαίνουν οι ποιητές”, το οποίο μετέφρασα από τον Γιώργο Μολέσκη, συμπεριλήφθηκε στην πρώτη σελίδα του περιοδικού Şiirden που δημοσιεύθηκε στην Κωνσταντινούπολη τον Ιουλίο 2022 αποδεικνύει ακριβώς αυτή την αποδοχή στην οποία αναφέρθηκα.

Γνωρίζεις επίσης αν διδάσκονται στα σχολεία της κάθε κοινότητας συγγραφείς από την άλλη κοινότητα;

Ως κάποιος που εργαζόταν σε τουρκοκυπριακά σχολεία για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορώ να πω τα εξής σχετικά με αυτό: Δεν υπάρχει τέτοιο μάθημα στο πρόγραμμα σπουδών. Ωστόσο, ένας δάσκαλος που εντάσσει αυτά τα είδη της ποίησης ή της πεζογραφίας στην διδασκαλία του, μπορεί να το πράξει με δική του πρωτοβουλία. Μάλιστα, όταν διάβασα και συζήτησα τα ποιήματα που επέλεξα από την ελληνοκυπριακή λογοτεχνία με τους μαθητές της τάξης, παρατήρησα ότι οι μαθητές παρακολούθησαν το μάθημα με μεγάλο ενθουσιασμό. Στην πραγματικότητα, δεν πρέπει να ξεχνάμε αυτό: Η λογοτεχνία είναι ιδιοκτησία όλης της ανθρωπότητας. Οι καλοί συγγραφείς δεν γράφουν για να διαβαστούν στα εθνικά σύνορα… Αντιθέτως…

Βιβλία -μελέτες όπως το δικό σου έχουν μεταφραστεί; Δεν θα ήταν χρήσιμα τέτοια βιβλία στην γνωριμία των δυο κοινοτήτων;

Μερικές μεμονωμένες κριτικές μεταφράστηκαν όπως του Λευτέρη Παπαλεοντίου και του Γιώργου Φράγκου στα περιοδικά και στα ένθετα. Αλλά ένα βιβλίο λογοτεχνικής κριτικής όπως το δικό μου δεν έχει ακόμη μεταφραστεί. Φυσικά, θα είναι χρήσιμο να μεταφραστούν τέτοια βιβλία σε αμοιβαία βάση. Έτσι θα μπορούμε να αναγνωρίσουμε και να αγκαλιάσουμε την παραγωγή λογοτεχνίας στην άλλη γλώσσα της χώρας μας και  να κινηθούμε προς μια ολιστική κυπριακή λογοτεχνία.